Íslenska þjóðfélagið - 16.12.2022, Síða 116

„Manni líður eins og maður sé alltaf að stara í ginið á ljóninu“ Viðhorf ungra kvenna til barneigna
116 ..
móður. Sýnt hefur verið fram á hvernig efast er um siðferði eldri mæðra, þar sem þær virðast setja
bæði sjálfar sig og börn sín í óþarfa áhættu (Budds o.fl., 2013) og geta þannig verið ábyrgar fyrir
hvers kyns óhagstæðri útkomu vegna ákvarðana sinna.
Ljónagryfjan – kröfurnar og heimur á heljarþröm
Viðmælendur upplifa mikla ábyrgð tengda móðurhlutverkinu þar sem ekki sé rými til þess að mis-
takast því „þú getur fokkað upp manneskju, bara að eilífu, ef þú, ef þér tekst ekki vel“ (Katrín). Í
frásögnum kvennanna má greina orðræðu einstaklingshyggju þegar kemur að foreldrahlutverkinu
þar sem frammistaða hvers foreldris fyrir sig er undir smásjánni og að velgengni barns í lífinu ráðist
af ákvörðunum foreldrisins og frammistöðu þess, frekar en efnhagslegum bakgrunnni eða félagslegu
umhverfi. Nokkrir viðmælendur ræða löngun sína til þess að koma á nýju samfélagskerfi þar sem
kommúna komi í stað kjarnafjölskyldunnar og fleiri aðilar komi að uppeldi og umönnun. Umræða
um slíka kommúnu er þó oft í gamansömum tón og ljóst að slíkar hugmyndir eru frekar dagdraumar
heldur en raunverulegur möguleiki fyrir viðmælendur. Hugmyndin birtist þó í beinu samhengi við
væntingar kvennanna um að bera álagið og ábyrgðina einar á herðum sér, án aðstoðar frá samfélagi
og fjölskyldu. Ábyrgðin sem felst í móðurhlutverkinu er skilgreind sem yfirgripsmikil og kvíða-
valdandi og tengist ekki alltaf bara kröfum um umönnun og uppeldisaðferðir, heldur getur átt sér
líkamlegar birtingarmyndir:
Ég gæti það ekki heldur. Ég væri bara eitthvað, efnin sem eru í boltunum, efnin
sem eru í matnum, efnin sem eru í kringum þau, efnin sem mamman lætur í sig
á meðgöngu, yfir alla ævina, sem að eru í brjóstamjólkinni, sem að er bara þarna
þar til þú verður óléttur og svo gefur þú það allt fyrsta barninu þínu. Frumburður-
inn þinn fær öll eiturefnin sem eru búin að safnast upp í líkama þínum (Aldís)
Í frásögn Aldísar hér að ofan má sjá hvernig sjálfur líkami móðurinnar getur orðið að heilsuspillandi
umhverfi fyrir barnið. Í þessu samhengi er áhugavert að sjá hve vel viðmælendur þekkja og kunna að
gera grein fyrir hinum margvíslegu menningarlegu skilaboðum sem beinast að mæðrum, þrátt fyrir
að þær sjálfar séu hvorki mæður né geri í raun ráð fyrir að verða mæður alveg á næstunni. Þannig
birtist ítrekað það viðhorf að til þess að geta sinnt móðurhlutverkinu með sóma þurfi að búa yfir
staðfestri hæfni:
Ég er sjálf bara voðalega hrædd við meðgöngu, mér finnst eitthvað svo skrítið að
það sé lífvera inni í mér að vaxa, og náttúrulega bara ábyrgðin sem fylgir þessu
þegar barnið kemur, ég held að, mér finnst svo margir ekki hugsa út í það, þetta
er 18, bara lífstíðar ábyrgð fyrir aðra manneskju, og maður þarf ekki einu sinni
að vera qualified til þess (Birna)
Hæfnin í þessu samhengi felst í því að vera vel undirbúin undir áskoranir foreldrahlutverksins og
búin að kynna sér allar viðeigandi upplýsingar um öll svið umönnunar. Í máli margra viðmælenda
má greina neikvætt viðhorf til þeirra sem ákveða að verða foreldrar án sérstaks undirbúnings og án
þess að vera „tilbúin í allt þetta“ (Anna). Í frásögnum kvennanna birtist sú sýn að of margir séu ein-
faldlega að eignast börn án þess að vera raunverulega tilbúnir í þá skuldbindingu, fórn og vinnu sem
það felur í sér, eða eins og Embla segir:
Við þurfum að hætta að eignast börn því þau eru svo sæt og við þurfum að byrja
að eignast börn af því að við erum tilbúin í allt í kringum það. Mér finnst það
bara góður punktur.
[allar: algjörlega]
Hugmyndir viðmælenda um hvað felst í góðu og viðeigandi uppeldi bera sterkan keim af hugmynda-
fræði um ákafa mæðrun (e. Intensive Mothering), þar sem áhersla er á að uppeldi barns og umönnun