Íslenska þjóðfélagið - 16.12.2022, Blaðsíða 118

„Manni líður eins og maður sé alltaf að stara í ginið á ljóninu“ Viðhorf ungra kvenna til barneigna
118 ..
Börn eru þannig skilgreind sem óskynsamleg og jafnvel ósiðleg hugmynd í óstöðugum heimi þar
sem ekki er hægt að ganga að því sem gefnu að heimurinn beri fleiri börn eða að ný heimsmynd í
kjölfar loftslagshörmunga muni vera ákjósanlegur staður til þess að búa í.
Umræða og lokaorð
Í rannsókninni er leitast við að varpa ljósi á viðhorf ungra íslenskra kvenna til foreldrahlutverksins.
Viðmælendur okkar eru konur á aldrinum 25–30 ára sem eru ekki sjálfar mæður og búa þar af leiðandi
yfir áhugaverðu sjónarhorni þess sem stendur fyrir utan og horfir inn. Fæðingartíðni á Íslandi hefur
farið ört lækkandi undanfarin 10 ár og ljóst er að íslenskar konur eignast nú sín fyrstu börn síðar en
áður þekktist og eignast jafnframt færri börn, auk þess sem fleiri kjósa að eignast ekki börn. Mikilvægt
er að varpa ljósi á ástæður þessa og í þessari viðtalsrannsókn má greina ákveðin stef sem útskýra og
setja í samhengi þá lýðfræðilegu þróun. Þó að flestir viðmælendur okkar hafi ekki útilokað barneignir
í framtíðinni má greina sterka óvissu og hik þegar kemur að barneignaráformum þeirra. Það að alast
upp við kynjaða verkaskiptingu innan heimilis og að upplifa misvægi í núverandi samfélagskerfi,
sem gerir ráð fyrir auknum skyldum mæðra umfram feður, leggur grunn að væntingum þátttakenda
til móðurhlutverksins. Þriðja vaktin er viðmælendum okkar hugleikin en hún vísar í þá hugrænu
vinnu sem fer fram þegar kemur að almennu skipulagi heimilisins, að deila niður verkefnum og
að sjá fyrir þarfir, en þar hafa konur tilhneigingu til að starfa sem „verkefnastjórar“ fyrir heimilið
(Daminger, 2019). Segja má að viðmælendur okkar sjái í gegnum þá „áru kynjajafnréttis“ (Gyða
Margrét Pétursdóttir, 2012) sem umlykur stundum umræðu um stöðu kynjanna í íslensku samhengi
og hafni um leið þeim orðræðum sem halda því fram að jafnrétti sé náð og ábyrgð foreldra sé
jöfn. Konurnar standa því frammi fyrir því verkefni að þurfa að samrýma persónulegar væntingar
um kynjajafnrétti og samtíma sem hefur ekki tekist að útrýma kynjuðum kröfum og væntingum.
Það gera þær með því að ganga inn í póstfemínískar orðræður um persónulegt val einstaklingsins,
frelsi og persónulega valdeflingu. Þetta er í samræmi við niðurstöður Vaadal og Ravn (2021) sem
sýndu fram á það hvernig ungar konur af millistétt í Noregi tengja móðurhlutverk og fjölskyldulíf
framtíðarinnar aðallega við missi á frelsi, ekki bara með tilliti til jafnréttis kynjanna heldur einnig
með tilliti til framsækins lífsstíls þeirra og sjálfsmyndar í víðum skilningi.
Í frásögnum viðmælenda eimir enn eftir af þeirri menningarlegu hugmynd að móðurhlutverkið
sé hlutverk sem allar konur ættu að sækjast eftir. Þó virðist sú ríkjandi hugmynd vera á einhverju
undanhaldi og þess í stað merkjum við orðræðu nýfrjálshyggju og póstfemínisma þegar kemur
að foreldrahlutverkinu, en þar er einstaklingshyggju og persónulegu vali hampað (Gill, 2008).
Lýðfræðileg þróun þátta eins og frestunar hjónabands og barneigna sem og aukin skilnaðartíðni
hefur verið túlkuð sem birtingarmynd aukinnar einstaklingshyggju í síðnútímasamfélagi (Beck-
Gernsheim, 2011) og niðurstöður okkar benda til þess að sú sé einnig raunin í hinu íslenska
samhengi. Viðmælendur okkar upplifa ótta við að ná ekki markmiðum sínum á vinnumarkaði, að
missa af tækifærum, dragast aftur úr og ná ekki að koma sér fyrir í samfélagi og á vinnumarkaði
sem einkennist af mikilli samkeppni. Aukin einstaklingshyggja felur í sér að það að eignast börn
hættir að vera skilgreint sem stærsta og æðsta markmið lífsins og verður þess í stað: „viðfang með-
vitaðrar skipulagningar og útreikninga, vonar og ótta“ (Beck og Beck-Gernsheim, 2002, bls. 126).
Það er áhugavert að greina hin skörpu skil sem viðmælendur upplifa á lífinu fyrir og eftir tilkomu
barna og togstreituna á milli líffræðilegu „klukkunnar“ og einstaklingsfrelsis sem er einkennandi í
lýsingum þátttakenda. Að verða foreldri er því ekki lengur sjálfsagður hluti af lífinu heldur frekar
val sem þarf að taka að vel íhuguðu máli þar sem foreldrahlutverkinu fylgir margvísleg tilvistarleg
áhætta (Maher og Saugeres, 2007). Börn geta þannig staðið í vegi fyrir frelsi og ánægju einstaklings
(Esping-Andersen, 2011). Því er freistandi að færa til mörkin um hvenær rétti tíminn til að eignast
barn rennur upp.
Það er áhugavert að skoða hve vel viðmælendur þekkja og kunna að gera grein fyrir hinum