Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2021, Blaðsíða 57

2. tbl. 97. árg. 2021 | Tímarit hjúkrunarfræðinga 57
Fræðigrein
Skortur á starfsfólki, undirmönnun á vöktum
Árið 2011 var framkvæmd rannsókn á heilbrigðisstofnunum
á Selfoss, Akranes og Keflavík um starfsánægju og streitu.
Hún leiddi í ljós að 26% starfsmanna þessara stofnanna töldu
að nokkrar eða mjög miklar líkur væru að þeir myndu hætta
í hjúkrun. Einnig sýndu niðurstöður rannsóknarinnar að um
16% starfsmanna myndu skipta um starf og hætta að starfa
á viðkomandi stofnun ef þeim byðist annað starf. Margir
hjúkrunarfræðingar upplifa aukið álag vegna manneklu á
vöktum og reynsla starfsfólks er að ekki sé alltaf kallað til
aukafólk þegar mönnun er ábótavant miðað við álag (Birna
G. Flygenring og Herdís Sveinsdóttir, 2014). SAk púlsinn er
könnun sem mannauðsdeildin á SAk leggur reglulega fyrir
starfsmenn sína til þess að mæla upplifun starfsfólks af
vinnuumhverfinu. Könnunin í febrúar á þessu ári, leiddi í
ljós að starfsfólk SAk finnur fyrir gífurlegu álagi í starfi. (Erla
Björnsdóttir, 2021). Ef horft er á tölur frá Landspítalanum
frá árinu 2005 voru nýráðningar hjúkrunarfræðinga á Land-
spítalanum að meðaltali 116. Síðustu fimm ár hefur þessi tala
lækkað að meðaltali niður í 87 hjúkrunarfræðinga árlega.
Aldrei hafa verið eins fáir með sína fyrstu ráðningu þar og árið
2019, að undanskildu árinu 2010. 64 einstaklingar voru ráðnir
árið 2019 og þar af helmingurinn með erlent nafn. Hlutfall
þeirra sem eru í fullu starfi á vöktum er 17% og þeirra sem
eru eingöngu í dagvinnu er 36%. Einstaklingum í tímavinnu
hefur fjölgað en flestir eru í hópnum 60 ára og eldri. Hlutfall
hjúkrunarfræðinga í 80% starfshlutfalli eða meira í vaktavinnu
hefur vaxið úr 57% árið 2005 í 62% árið 2019 og gæti það verið
tengt því að fleiri erlendir hjúkrunarfræðingar koma til starfa
og vinna oft fulla vinnu. Flestir hjúkrunarfræðingar sem starfa
á Landspítalanum vinna við beina hjúkrun, þ.e. í klínísku
starfi, svo sem á legudeildum, skurðstofum, gjörgæslu- og
bráðadeildum, dag- eða göngudeildum. Aðrir, sem eru um
12% af heildinni, vinna í öðrum störfum. Hlutfallslega hefur
öðrum störfum fjölgað minna en klínískum, um 1,3% á móti
2,3%. Sé hlutfallið árið 2019 borið saman við árið 2005 eru nú
88% starfandi í klíník en voru áður 86%. Því hefur verið haldið
fram að hlutfall hjúkrunarfræðinga, sem starfa ekki beint við
hjúkrun, hafi hækkað á síðastliðnum árum, en svo er ekki
samkvæmt þessum nýlegu tölum (Kristlaug H. Jónasdóttir og
Elísabet Guðmundsdóttir, 2021).
Nýting á starfsfólki milli eininga
Að skipuleggja og áætla viðeigandi mannafla á spítala getur
verið flókið og erfitt. Nýtt eru ýmis forrit og viðmið sem geta
gefið vísbendingu um viðeigandi mönnunarþörf. Víða er
gerð krafa um sparnað og eru hjúkrunarfræðingar fjölmenn
starfsstétt. Með því að hafa lágmarksmönnun og nýta fljótandi
starfsfólk milli eininga innan sömu stofnana og fólk með tíma-
bundna ráðningu til að vinna þegar grunnmönnun er lítil, má
lækka beinan kostnað vegna starfsmanna. Mikil notkun á slíku
starfsfólki getur tengst verri árangri af meðferð sjúklinga með
lengri sjúkrahúsvist og hærri dánartíðni (Griffiths o.fl., 2021).
Góð mönnun er kostnaðarsöm en gefur hins vegar betri raun
fyrir skjólstæðinga, með styttri legutími og lægri dánartíðni. Ef
vinna er skipulögð út frá algjörri lágmarksmönnun skapar það
hættu á að geta ekki kallað til starfsfólk með stuttum fyrirvara
þegar þörf er á. Slíkt gefur ekki góða raun og er tengt verri
batahorfum sjúklinga. Það vantar hjúkrunarfræðinga um allan
heim og að nýta starfsmannaleigur og fljótandi mannskap
leysir ekki skort á hjúkrunarfræðingum til langframa (Griffiths
o.fl., 2021). Ef deildir nota mikið af utanaðkomandi starfsfólki
getur það leitt til minna öryggis sjúklinga þar sem starfsmenn
þekkja ekki að fullu starfsemi deildarinnar og ná ekki að
kynnast skjólstæðingunum. Bent hefur verið á að til að auka
gæði og öryggi sé stöðugt vinnuafl betra en tímabundið
(Aðalbjörg J. Finnbogadóttir, 2015).
Aukavinna/yfirvinna
Þar sem starfsmannaskortur er staðreynd og stöðugildi oft
ekki fullsetin getur reynst erfitt að manna vaktir. Meira er um
að fólk sé beðið að vinna umfram sína vinnuskyldu, fengið er
að láni fólk af öðrum deildum til að standa vaktina hjá þeim
sem verr settar eru. Heilbrigðisstarfsfólk vinnur oft einu sinni
eða oftar í viku umfram umsamið starfshlutfall (Jana Kristín
Knútsdóttir o.fl., 2019; Muabbar og Alsharqi, 2021). Það eru
kallað út á sínum frídögum og fyrirfram skipulögðu vaktaplani
er breytt með stuttum fyrirvara (Birna G. Flygenring og Herdís
Sveinsdóttir, 2014). Oft eru vaktir lengdar til að hafa viðeigandi
mönnun á hverjum tíma (Muabbar og Alsharqi, 2021). Um
4-5% hjúkrunarfræðinga við vinnu á Landspítalanum hverju
sinni eru að vinna yfirvinnu. Árlegum stöðugildum í yfirvinnu
innan spítalans fjölgaði úr 24 árið 2010 (2,3%) í 61 árið 2019
(4,8%) (Kristlaug H. Jónasdóttir og Elísabet Guðmundsdóttir,
2021).
Ástæðan fyrir því að hjúkrunarfræðingar vinna aukavaktir
er m.a. fjárhagslegur ávinningur. Einnig mæta margir til
vinnu vegna vitneskjunnar um aðbráð nauðsyn sé fyrir
starfskrafta þeirra, og með aukavöktum má safna tímum
og flýta þar með fyrir starfsþróun. Það sem helst veldur
því að hjúkrunarfræðingar mæta ekki ef kallað er út vegna
aukavaktar er þreyta, að fyrirvarinn sé of stuttur eða þeir séu
þegar með önnur verkefni skipulögð (Lobo o.fl., 2018).
Erlent vinnuafl, skipulag og samsetning á
starfsfólki.
Vegna þess hve erfitt hefur reynst síðustu árin að manna
íslenskt heilbrigðiskerfi hefur erlendu starfsfólki fjölgað mikið.
Erlendir starfsmenn fylla að hluta upp í mönnunargatið. Á
Landspítala hefur erlendum hjúkrunarfræðingum fjölgað hratt
síðustu ár og var hlutfall þeirra 2% árið 2005 en var komið í
8% árið 2019. Þriðjungur nýrra hjúkrunarfræðinga árið 2019
með sína fyrstu ráðningu á spítalanum var erlendur og starfa
nú hjúkrunarfræðingar á spítalanum af 22 þjóðernum. Ef svo
heldur fram sem horfir má reikna út að árið 2030 verði 37%
hjúkrunarfræðinga við störf á spítalanum erlendir, þar sem
að þróun síðustu fimm ára sýnir að þessi hópur stækkar að
meðaltali um 15 % á ári. Hlutfall erlendra hjúkrunarfræðinga
í vaktavinnu var 96% árið 2019, en 63% íslenskra hjúkrunar-
fræðinga voru í vaktavinnu. Árið 2019 voru 44% nýútgefinna
hjúkrunarleyfa á Íslandi fyrir hjúkrunarfræðinga með erlent
ríkisfang. Fyrstu tvo mánuðina af árinu 2020 þá voru gefin út
18 ný hjúkrunarleyfi, þar af voru 89% til hjúkrunarfræðinga
með erlent nafn (Kristlaug H. Jónasdóttir og Elísabet
Guðmundsdóttir, 2021).
Vissulega er gríðarlega mikilvægt ef ekki fást Íslendingar
til starfa að hafa möguleikann á að ráða einhvern til að
sinna sjúklingum. Því miður er staðreyndin hins vegar sú
að margar stofnanir og einingar inni á stóru spítölunum eru
komnar að þolmörkun með það að hafa ekki mannskap
sem talar og skilur íslensku. Þessi hraða og mikla fjölgun