Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2021, Blaðsíða 58

58 Tímarit hjúkrunarfræðinga | 2. tbl. 97. árg. 2021
erlendra hjúkrunarfræðinga, sem tala annað mál en íslensku
að móðurmáli, og sá tími sem fer í að ná góðum tökum á
íslensku hefur leitt til aukins álags á íslenska samstarfsmenn
þeirra. Þetta álag birtist til dæmis í yfirfærslu ákveðinna
verkefna frá erlendum hjúkrunarfræðingum yfir á íslensku,
t.d. skrifleg samskipti, s.s. hjúkrunarbréf, þátttaka í fjölskyldu-
fundum, símsvörun, samskipti við ættingja og fleira
(Kristlaug H. Jónasdóttir og Elísabet Guðmundsdóttir, 2021;
Heilbrigðisráðuneytið, 2020a). Auk þess getur það reynst
sjúklingunum gríðarlega erfitt að geta ekki tjáð sig eða gert sig
skiljanlega við þá sem annast þá. Þetta veldur þeim óöryggi og
dregur einnig úr sjúklingaöryggi og eykur hættu á mistökum,
vanlíðan og hægum bata. Því getur verið ærið flókið verkefni
fyrir stjórnanda að skipuleggja vinnu þegar þarf að horfa á
heildina m.t.t. samsetningar hverrar vaktar. Vaktir þarf að
skipuleggja þannig að viðeigandi reynsla, hæfni og þekking sé
til staðar, en auk þess þarf alltaf einhver á vaktinni að skilja og
tala íslensku (Aðalbjörg J. Finnbogadóttir, 2015).
Menntun, gæði og öryggi
Það er ekki í almannaþágu að fylla sjúkrahúsin af lítið
menntuðu starfsfólki. Samkvæmt rannsókn Aiken og
samstarfsmanna (2017) komu fram tengsl á milli meira
menntaðra hjúkrunarfræðinga og lægri dánartíðni sjúklinga.
Á þeim sjúkrahúsum, þar sem meira menntaðir hjúkrunar-
fræðingar störfuðu, voru minni líkur á fylgikvillum, þar að
auki var umönnun sjúklinga betri. Einnig sýndi rannsóknin að
miðað við mönnunarstaðal fyrir 25 sjúklinga sem gerði ráð
fyrir fjórum hjúkrunarfræðingum og tveimur sjúkraliðum eða
aðstoðarmönnum, þá jókst dánartíðni ef hjúkrunarfræðingum
fækkaði um einn, en minnkaði ef þeim fjölgaði um einn
(Aiken o.fl., 2017). Hægt er að auka öryggi og gæði þjónustu
heilbrigðisstofnana með því að minnka álag og hafa færri
sjúklinga á hvern starfandi hjúkrunarfræðing (Pérez-Francisco
o.fl., 2020).
Hjúkrunarfræðingar þurfa að búa yfir þekkingu og færni sem
starf þeirra útheimtir til þess að tryggja öryggi sjúklinga. Gott
þverfaglegt samstarf milli starfsstétta og hæfilegt vinnuálag
er mjög mikilvægt. Aðgangur að viðeigandi og nauðsynlegum
tækjum og búnaði er mikilvægur og að vinna eftir skýrum
verkferlum og gæðaskjölum stofnana (Vaismoradi o.fl., 2020).
Heilbrigðisstarfsfólk hefur ríka öryggistilfinningu og vinnur
eftir ströngum reglum, verkferlum og gæðastöðlum. Starfsfólk
telur að þegar mannekla er mikil eða mönnun ónæg til að
sinna nauðsynlegum verkefnum á sjúkrahúsinu hafi það
neikvæð áhrif á umönnun skjólstæðinga þeirra (Jana Kristín
Knútsdóttir o.fl.,2019). Sjá má á starfsemitölum Landspítalans
að skráningu alvarlegra atvika fjölgar milli ára miðað við
fyrsta fjórðung áranna 2020 og 2021 og eru alvarleg atvik
helmingi fleiri en á sama tímabili (Elísabet Guðnadóttir, 2021).
Stundum má rekja alvarleg atvik til ákveðinna verkþátta sem
ekki tekst að framkvæma þegar mönnun hjúkrunarfræðinga
er ábótavant. Ófaglært fólk getur ekki gengið í störf
hjúkrunarfræðinga þar sem þörf er á þekkingu, kunnáttu og
verkfærni sem það býr ekki yfir (Griffiths o.fl., 2018).
Hver ber ábyrgðina, hvað er hægt að gera?
Þegar kemur að því að manna vaktir fer mikill tími stjórnenda
í að skipuleggja vaktir starfsmanna og tryggja viðeigandi
færni, þekkingu og reynslu hverju sinni. Ábyrgðin er ekki
bara hjá stofnunum og stjórnendum heldur einnig hjá
stjórnvöldum sem hafa viðurkennt vandann. Síðustu ár hafa
verið vinnuhópar að störfum sem hafa tekið saman atriði sem
geta haft áhrif á mönnunarvanda innan heilbrigðiskerfisins
(Heilbrigðisráðuneytið, 2020a). Síðla árs 2019 var settur saman
stýrihópur af heilbrigðisráðherra sem átti að koma með
tillögur um hvernig hægt væri að fjölga hjúkrunarfræðingum
næstu árin. Tillögurnar voru settar fram með ítarlegri
skýrslu sem byggð var á fag- og reynsluþekkingu hópsins og
fyrirkomulagi á uppbyggingu hjúkrunarnáms jafnt hérlendis
sem erlendis (Heilbrigðisráðuneytið, 2020b). Segja má að frá
því að Háskólinn á Akureyri fór að útskrifa hjúkrunarfræðinga
hafi mikill viðsnúningur orðið í mönnunarvanda hjúkrunar-
fræðinga á landsbyggðinni. Í dag er til að mynda SAk vel
mannað af hjúkrunarfræðingum (Heilbrigðisráðuneytið,
2020a). Vonir eru bundnar við að með auknu fjármagni til
menntastofnana og fjölgun nemenda í námi batni mönnun í
hjúkrun næstu árin.
Íslensk stjórnvöld eru ábyrg fyrir heilbrigðisþjónustu og í
lögum um heilbrigðisþjónustu nr. 40/2007 segir í 1. gr. að
allir eigi kost á fullkomnustu heilbrigðisþjónustu sem á
hverjum tíma er tök á að veita til verndar andlegu, líkamlegu
og félagslegu heilbrigði í samræmi við ákvæði laga (Lög um
heilbrigðisþjónustu nr. 40, 2007). Síðustu ár hafa deildarstjórar
Landspítalans verið sammála um að lítið sé sótt um auglýst
störf hjúkrarfræðinga (Vigdís Birna Hólmgeirsdóttir, 2016).
Einhverjar einingar innan Landspítalans hafa auglýst og
ekki fengið neina umsókn þrátt fyrir að hafa birt auglýsingar
margsinnis. Má því segja að stjórnendur standi frammi fyrir
vandamáli sem eykst með hverju árinu og geti ekki staðið
lengur undir því að veita þá heilbrigðisþjónustu sem lögin
segja til um.
Lausnir
Ef horft er á vanda íslenska heilbrigðiskerfisins og hugað að
úrlausnum er hægt að horfa til stefnu og viðurkenningarkerfis
sem unnið er eftir á bandarískum sjúkrahúsum. Þessi stefna
kallast Magnet og stuðlar að gæðum í hjúkrun sjúklinga,
eykur starfsánægju hjúkrunarfræðinga og minnkar vinnuálag.
Sjúkrahús þurfa að uppfylla ákveðna þætti til að fá þessa
viðurkenningu. Þau sjúkrahús sem viðhafa þessa stefnu
horfa til framtíðar og starfa eftir gagnreyndri þekkingu
(ANCC Magnet Recognition Program, e.d). Samkvæmt
rannsókn Stimpfel og félaga (2016) eru auknar líkur á að
hjúkrunarfræðingum sem starfa eftir þessari stefnu finnist
þeir vera vel þjálfaðir og faglegir í starfi sínu. Þeir telja sig
vera betur í stakk búna til þess að sinna starfi sínu vel. Þeim
finnst þeir hæfari til þess að meta sjúklinga og bregðast við
vandasömum aðstæðum, sem geta skapast, með gagnreyndri
þekkingu. Einnig sýnir rannsóknin að þeir hjúkrunarfræðingar
sem starfa eftir Magnet finna í flestum tilfellum til meiri
starfsánægju en aðrir hjúkrunarfræðingar. Skjólstæðingar á
þeim stofnunum lýsa meiri ánægju með veitta þjónustu og
með tengsl við sinn hjúkrunarfræðing. Fjölmörg sjúkrahús
í Evrópu hafa aðlagað eða breytt starfsháttum sínum til að
hljóta þessa viðurkenningu og starfa eftir þessari stefnu (ANCC
Magnet Recognition Program®, e.d).
Engum er hjúkrað ef enginn hjúkrar