Gátt - 2004, Side 14

F R Æ Ð S L U M I Ð S T Ö Ð A T V I N N U L Í F S I N S
14
merking var væntanlega höfð í huga þegar Endur-
menntunarnefnd HÍ var sett á laggirnar árið 19856.
Samkvæmt þessari þröngu merkingu orðsins er ekki gert
ráð fyrir að fólk sé að bæta við sig frekari prófgráðum í
beinu framhaldi af þeim sem það hefur fyrir. Ef svo væri
þá væri talað um viðbótar- eða framhaldsnám en ekki
endurmenntun. Hins vegar virðist orðið endurmenntun
smám saman fá víðari merkingu og ná yfir allt nám sem
fólk sækir sér á fullorðinsaldri og er þá ekki gerður grein-
armunur á því hvort um er að ræða grunnmenntun (til
dæmis iðnnám eða fyrstu háskólagráðu), framhald grunn-
menntunar eða endurnýjun þekkingar, svo framarlega
sem fólk er að bæta við sig námi eftir nokkuð langt hlé (og
er að öðru jöfnu þess vegna ekki á þeim aldri í náminu
sem kerfið gerir ráð fyrir). Ef fólk bætir við sig námi sem
felur í sér prófgráður, sem eru þó á sama stigi og fyrri
gráður, hefur það stundum verið kallað viðbótarmenntun
eða ummenntun frekar en framhaldsmenntun7. Nú er
þetta nám oft flokkað sem endurmenntun. Þessi útvíkkun
merkingar orðsins er að mörgu leyti skiljanleg enda má
segja að öll menntun sé í einhverjum skilningi til
endursköpunar, meðal annars þegar fólk sækir inn á
algjörlega ný mið, og þess vegna megi rökstyðja að orðið
eigi oft við. Sennilega er óhjákvæmilegt að sætta sig við
þessa víðu merkingu. Orðið er notað í þessari víðu
merkingu hér.
Orðið símenntun fær stöðugt öruggari fótfestu og tengist
meðal annars áherslu stjórnvalda víða um heim á „life-
long learning“. Ekki er ljóst hvers vegna þetta hugtak ýtti
út orðinu ævimenntun sem að sumu leyti virðist
samsvara life-long learning betur og var notað um hríð.
Hér er átt við að í nútímaþjóðfélagi sé eðlilegt og mikil-
vægt að líta svo á að menntun taki aldrei enda, það sé
úrelt viðhorf að halda að maður ljúki námi á unglingsaldri
og þar með sé skólagöngu lokið8. En orðið lýsir stöðu eða
almennu skipulagi en ekki tilteknu námi, til dæmis væri
ekki eðlilegt að tala um að „sækja sér símenntun“, heldur
frekar að fara á námskeið eða sækja sér endurmenntun
eða viðbótarmenntun í samfélagi þar sem mikilvægi
símenntunar væri viðurkennt.
Orðið starfsmenntun á íslensku vísar til menntunar til
starfa eða starfssviða hvort heldur hún fer fram utan
skólakerfisins eða innan, í framhaldsskóla eða háskóla.
Um menntun í skóla eru oft notuð ensku orðin vocational
education (sem vísar einkum til starfsmenntunar í
framhaldsskóla) og professional education (sem vísar
einkum til fagmenntunar í háskóla). Þetta bendi ég á
vegna þess að á íslensku skilja sumir orðið starfsmennt-
un eins og það vísi fyrst og fremst til framhaldsskólanáms
en það er ekkert í eðli þess verkefnis að mennta fólk til
starfa sem bendir á eitt skólastig öðru fremur né tengir
það nauðsynlega við skóla. Það er heldur ekkert sem
bindur námið við ákveðinn aldur þótt auðvitað sé gert ráð
fyrir að fólk undirbúi sig undir störf áður en það ræður sig
til þeirra.
Menntakerf i
Samspil skóla og margvíslegrar endurmenntunar er um
margt sérstakt. Að sumu leyti er eins og þessi tvö
verkefni snerti ekki hvort annað en samt er eins og
skólakerfið ráði mjög miklu um framvindu og skipan allrar
menntunar9. Þótt skólakerfi séu löngu búin að taka á sig
ákveðið mót eru þau enn í sífelldri þróun og hafa mjög
mótandi áhrif á menntun utan kerfisins. Starfsmenntun,
sem almennt er viðurkennt að sé ein af undirstöðum
hagkerfisins, fer að mestu fram innan skólakerfisins og
hefur sjálf einnig verið að breytast, sumir þættir hennar
hafa verið að flytjast á milli skóla og vettvangs (stundum
í eina átt, stundum í aðra). Upphaflega átti starfsmenntun
ekki endilega heima innan skólakerfisins en hefur smám
6 Orðið endurmenntun er ekki í útgáfu Orðabók Menningarsjóðs frá 1985.
7 Hér er gert ráð fyrir að orðið framhaldsnám vísi til formlegra prófgráða í skólakerfinu þar sem það er alveg ljóst að næsta prófgráða er æðri þeirri
fyrri og er í beinu framhaldi af henni. Þessi merking orðsins er ekki jafnskýr og fyrr en það eru þessar framhaldsgráður sem ég á erfiðast með að sætta
mig við að séu taldar til endurmenntunar.
8 Tékkneski menntafrömuðurinn Komenius (1592-1670) taldi að menntun hæfist í móðurkviði og síðasta menntunarskeiðið væri undirbúningur undir
dauðann.
9 Auðvitað eru tengsl, m.a. fyrir tilstilli símenntunarmiðstöðva, en þeim er einmitt ætlað að byggja brýr vegna þess hve náttúrulegir snertifletir eru fáir.