Gátt - 2010, Síða 15

15
Þ á T T T A K A Í F R Æ Ð S L U o g N á M I
g á T T – á R S R I T – 2 0 1 0
E N g I N N E R E Y L A N d
Orðræðan sem notuð er til að skýra fjarveru fólks frá fræðslu
byggir oft á því að litið er á einstaklinga óháð félagslegu sam-
hengi þeirra. Þar að auki ber nokkuð á þeirri skoðun að fólk
skorti eitthvað sem fræðsla getur bætt. Enn fremur er það
viðhorf áberandi að þeir sem ekki taka þátt í fræðslu séu lík-
lega þeir sem mest þurfa á því að halda (Merriam o.fl., 2007).
Starfsmaður á símenntunarmiðstöð komst svona að orði.
„Svo er þetta alltaf spurning hverjir taka þátt og er hópurinn
sem ætti að vera virkastur að koma í nám til okkar.“ Með
því að horfa á þátttöku í félagslegu samhengi má finna aðrar
skýringar eins og þá að í gegnum félagsmótun sem á sér stað
innan fjölskyldunnar, í skólum og á vinnumarkaðinum verði
jákvæð viðhorf gagnvart fullorðinsfræðslu einkennandi fyrir
suma hópa en ekki aðra (Rubenson, 1989, bls. 64 vitnað til
í Merriam o.fl., 2007). Þátttaka í fræðslu er auðveldari fyrir
einstaklinga sem tilheyra hópum þar sem jákvætt viðhorf
gagnvart fullorðinsfræðslu er ráðandi, því hún er skipulögð
með þennan hóp í huga og oftar en ekki af aðilum sem til-
heyra þessum hópum. Gengið er út frá því að væntanlegir
þátttakendur þekki til þess sem er í boði, þeir geti tekið þátt
á þeim tíma sem í boði er og hafi efni á því (Merriam o.fl.,
2007).
H I N d R A N I R E Ð A M ó T S T A Ð A ?
Algeng skýring á fjarveru fólks frá fræðslu er að eitthvað
hindri þátttöku þess. Crowther (2000) bendir hins vegar á að
í stað þess að einblína á hindranir, sé ef til vill gagnlegra að
líta svo á að þeir sem ekki taka þátt geri það vegna undir-
liggjandi andstöðu við ríkjandi menntagildi. Hann segir að
samkvæmt ráðandi orðræðu væri órökrétt að tala um mót-
stöðu, því ef þátttaka er af hinu góða ætti mótstaða ekki að
vera fyrir hendi. Í ljósi ríkjandi orðræðu væri því útilokað að
ákvörðunin um að taka ekki þátt sé meðvituð. Ef fyrri reynsla
af þátttöku í fræðslu er slæm, má spyrja sig af hverju fólk
ætti að halda að það sé eitthvað betra að „setjast á skóla-
bekk“ á fullorðinsaldri. Crowther heldur því sem sagt fram
að fólk velji að taka ekki þátt og því má segja að fjarveran
sé spurning um val, hún sé ákvörðun sem er tekin vísvitandi.
Ýmsar rannsóknir styðja þessa fullyrðingu. Fólk gefur til að
mynda gjarnan upp þá ástæðu fyrir því að taka ekki þátt að
það hafi ekki trú á því að þátttaka myndi gagnast sér (Bolder
o.fl., 1994; Paladanius, 2007). Svipuð viðhorf koma fram í
okkar gögnum: „… þannig að það er náttúrulega líka þessi
hópur sem er bara mjög sáttur við sitt hlutskipti og finnur
enga þörf hjá sér til að nýta sér einhver menntunartilboð,“
sagði starfsmaður símenntunarmiðstöðvar.
Orðræðan mótar það hvernig við skiljum og tökumst á
við viðfangsefni okkar. Með endurskoðun á ríkjandi orðræðu
felast ekki efasemdir um sannleiksgildi þeirrar þekkingar sem
hún gefur af sér, heldur er markmiðið að gera takmörkun
hennar ljósa til að átta sig á hvað hún felur í sér og hvað
hún útilokar. Þannig erum við með þessum orðum ekki að
efast um mikilvægi menntunar fyrir einstaklinga og sam-
félag, heldur teljum við mikilvægt að vera tilbúin til að skoða
ríkjandi orðræðu á gagnrýninn hátt og setja spurningamerki
við þær forsendur sem liggja henni að baki.
L E I Ð I R T I L A Ð A U K A Þ á T T T Ö K U Í
F R Æ Ð S L U
Fjöldi skýringa eru á því hvers vegna sumir taka lítinn eða
engan þátt í fullorðinsfræðslu. Af umfjöllun okkar má ráða
að þær hafa allar styrkleika sem má horfa til og nýta við
skipulagningu fræðslu. Vissulega getur engin ein skýring náð
yfir svo flókið fyrirbæri sem þátttaka fullorðinna í fræðslu er.
Aftur á móti geta þær flestallar nýst sem verkfæri, sjónarhorn