Læknaneminn - 01.12.1980, Blaðsíða 38

aortae), eyðing í rifi til meinvarps eða eyðing í rifi
samfara þéttingu til perifers bronchocarcinoms.
Meinlausir hlutir, eins og hárfléttur og húðfellingar,
geta gefið annarlega skugga og magablaðra uppi í
brjóstholti Iíkst vökvafylltu holrúmi eða ígerðar-
holu. Ennfremur verðum við ætíð að hafa hugann
opinn fyrir hlutum eins og göllum í folíum og öðru
artefacta, þó ekki sé annað en plasthylki utan af ein-
nota sprautum, er slæðst geta á lak eða borð undir
sjúkling.
Að þessu búnu snúum við okkur að sjálfum lung-
unum og athugum þá óeðlilegu skugga, holur eða
tóm, sem þar kunna að koma fram. Það sem skapar
lungnateikninguna er fyrst og fremst blóðinnihald
æðanna, það eru hinar hvítu rákir, er við sjáum fyr-
ir okkur, fyrir utan þá skugga sem rif, hjarta og
hinar stóru æðar ásamt þind og lifur valda.
Nær allir vefir líkamans, nema þeir sem innihalda
kalk eða filu, hafa líka atómþyngd og þar með svip-
aðan absorpsjónsstuðul (nánast eins og vatn) og
skugginn, sem þeir gefa því líkur, munurinn sem
fram kemur stafar fyrst og fremst af vefjaþykktinni,
absorpsjón röntgengeislanna verður meiri í gegnum
þykkari vefjalög, daufur skuggi táknar þannig þunnt
lag, þéttur skuggi meiri vefjamassa, enginn skuggi:
tóm eða enginn vefur, loft að öllum jafnaði; og það
er einmitt það, sem gefur okkur kontrastinn í lungna-
myndunum: svertuna; loftið í berkjunum og lungna-
blöðrunum skapar kontrastinn mót hinum blóði
fylltu æðum er þau umlykja, en steinsölt blóðsins
gefa því hærri absorpsjónsstuðul heldur en mjúku
vefjunum og því verður andstæða þeirra og loftsins
ráðandi, berkjuveggina sjáum við ekki, þeir eru of
þunnir til þess, einnig sjálfir æðaveggirnir. (Absorp-
sjónin stendur í réttu hlutfalli við þriðja veldið af
atómtölu efnisins, vetni hefur atómtöluna 1, kolefni
6, súrefni 8, en kalíum 19 og kalsíum 20, baríum í
magakontrast 56, blýið 82; þetta eitt segir sína
sögu.)
Ef við höfum hluta af lunga, þar sem loft er horfið
úr lungnablöðrunum og smáberkjunum, t. d. undan
exudati, vökva eða íferð, þá sjáum við ekki leng-
ur æðarnar á þessu svæði, af því að loftið, sem gef-
ur kontrastinn er horfið. Á hinn bóginn geta berkj-
ur, sem eru loftfylltar og áður voru ósýnilegar, orð-
ið sýnilegar af því að núna skapar hinn þéttari
vefjamassi, sem orðinn er, kontrastbakgrunn mót
loftinu í þeim. Á þessu byggist hið s. k. air bron-
chogram (loftberkjur) m. a. Vökvi, hvort heldur er
vökvi í brjóstholi eða lungum, aukinn interstitiel
vökvi, íferð eða loftsvipting í lungnageira vegna
stíflu í berkju, varpar gráhvítum skugga á filmuna;
kontrastinn, þ. e. svertan á þessu svæði er horfin
(aukin geislaabsorpsjón). Á þessum samleik hins
hvíta og svarta byggist greining okkar á sjúkdómum
og sjúklegu ástandi í lungunum, blæbrigðamun
þeirra og samblöndun. Eitt gleggsta dæmið hér um er
hið s. k. Silhouette-sign, eða randhvarf (myrkvi),
sem ég mun að lokum lítillega minnast á áður en ég
sný mér að síðari hluta þessarar greinar þ. e. a. s. að
greiningú og einstökum sjúkdómum í lungum. Þeg-
ar hluti af rönd hjartaskuggans, mediastinum eða
þindar máist út eða hverfur, liggur mein í lunga eða
brjóslhimnu þar á bak við; skuggi þess rennur sam-
an við skugga þessara hluta og máir hann út
(myrkvun); það snertir eða liggur upp að röndum
þess. Ef um randhvarf á hæ. hjartarönd er að ræða,
gefur það til kynna að meinið liggur í lobus medius
en í lingula, ef um hvarf í vi. hjartarönd er að ræða.
Líði hins vegar skuggi yfir bjarta-, ósæða- eða
þindarskuggann, án þess að rendur þeirra hverfi,
heldur haldist eftir sem áður skýrar, þá liggur hann
ekki upp að þeim, meinið ér fjarri þeim og nægur
loftfylltur lungnavefur stendur á milli til að skapa
kontrastmuninn.
36
LÆKNANEMINN