Læknaneminn - 01.12.1980, Blaðsíða 62

virkni cortisols og henni gefið gildið 1. Sykurvirkni
(glucocorticoid activity) og bólguhemjandi virkni
(antiinflammatory activity) haldast í hendur.
TAFLA 1
Steri: Virkni
Cortisol ......................... 1
Cortisone ...................... 0,8
Prednisone...................... 3,5
Prednisolone ..................... 4
Methylprednisolone ............... 4
Triamcinolone .................... 5
Paramethasone ................... 10
Betamethasone ................... 25
Dexamethasone ................... 30
Cortisol, cortisone, prednisone, prednisolone og
methylpdrenisolone eru stuttverkandi sterar (verkun
stendur skemur en einn sólarhring) en hinir eru
langverkandi (verkun stendur í nokkra daga). Flokk-
un þessi hefur þýðingu þegar valið er á milli dag-
legrar steragjafar og „alternate day therapy“ (sterar
gefnir t. d. annan hvern dag). Séu langverkandi ster-
ar notaðir í „alternate day therapy“ nær verkunin
einnig til þeirra daga sem ekkert er gefið. Ætla má
að kostir „alternate day therapy" séu þá upphafnir
að miklu leyti.
Áhrif langrar sterameSferðar
Ein afleiðing langrar sterameðferðar er bæling á
FIPA-öxIi og rýrnun nýrnahettubarkar. Hversu mik-
il bæling verður á öxlinum ræðst af skammtastærð-
um, lengd meðferðar, tíðni gjafa og hvenær sólar-
hringsins gefið er. Bælingar má vænta af meðferð
með stórum skömmtum stendur lengur en 7-10 daga.
Þéttni ACTH í blóði er mismikil yfir sólarhring-
inn. Mest er hún snemma morguns, minnkar stöðugt
fram undir kvöld og tekur þá aftur að aukast. Þéttni
cortisols fylgir fast á eftir. Séu glucocorticoíðar
gafnir þegar ACTH (og cortisol) eru í hámarki má
að nokkru leyti komast hjá bælingu á HPA-öxli
vegna þess að ACTFI fer hvort sem er að lækka í
blóði. Einnig má komast af með minni steraskammt.
Hindra má að nokkru leyti bælingu á HPA-öxli
með „alternate day therapy“ sem fyrr var minnst á.
Sú aðferð gefur líka góða raun ef sjúklingurinn er
barn og verður þá síður vart vaxtartruflana sem ann-
ars eru alvarlegur fylgifiskur langrar sterameðferð-
ar á börnum, bæði vegna áhrifa á bein og á fram-
leiðslu vaxtarhormóns. „Alternate day therapy“ er
gjarnan notuð í viShaldsmerðferð.
Hugsanlegt er að minnka megi bælingu með því
að gefa ACTH í stað glucocorticoíða þar sem AC-
TH hefur ekki afturkastsáhrif á losun CRF. En þar
kemur á móti að ACTH örvar einnig losun annarra
barkstera (kynhormón) og fengjust þá óþægilegar
aukaverkanir af völdum þeirra.
Bæling á HPA-öxli er afturkræf. Hún gengur mis-
hratt til baka en algengt er að þéttni ACTH sé orðin
eðlileg 3^1 mánuðum eftir lok meðferðar. Cortisol-
þéttni eykst mun hægar og lýsir það minnkaðri
hæfni nýrnahettubarkarins til þess að svara ACTH.
Yegna þess heldur ACTH áfram að hækka en innan
árs eru bæði cortisol og ACTH orðin í eðlilegri
þéttni í blóði.
Prófa má hvar HPA-öxullinn er á vegi staddur í
bata. Einn möguleiki er insúlinþolspróf, þ. e. sett er
hypoglycemískt álag á líkamann og svörun heila-
dinguls og nýrnahettubarkar athuguð. Annar mögu-
leiki er að gefa ACTH til þess að sjá hvort nýrna-
hettubörkurinn svarar örvun.
Algeng fráhvarfseinkenni eftir sterameðferð eru
slappleiki, lystarleysi, liðaverkir, ógleði, húðflögn-
un, orthostatísk hypotensio, svimi og yfirlið, dyspnea
og hypoglycemia. Stundum eru gefnir litlir stera-
skammtar til þess að hindra þessi einkenni meðan
HPA-öxullinn er að ná sér, en menn eru ekki á eitt
sáttir um ágæti þess.
Gunnari Sigurðssyni dósent, kann ég bestu þakkir
fyrir aðstoð við efnisöflun og gagnlegar leiðbein-
ingar.
HEIMILDIR:
1 Bondy, P. K. og Rosenberg, L. E.: Metabolic control and
disease 129-132 (W. B. Saunders Company), 1980.
2 Byyny, R. L.: Withrawal from Glucocorticoid Therapy-
New Er.gland Journal of Medicine 30-32, July 2, r976.
3 Ganong, W. F., Alpert, L. C. og Lee, T. C.: ACTH and the
Regulation of adrenocortical Secretion. New England Jour-
nal of Medicine 290: 1006-1011 (May 2), 1974.
4 Williams, R. H.: Textbook of Endocrinology 245-249 (W.
B. Saunders Company), 1974.
60
LÆKNANEMINN