Læknaneminn - 01.10.1996, Page 25

Meðferð gigtsjúkdóma: Fyrri hluti
slitgigtarliðinn þá sé hæfilegt álag af hinu góða. Greina
þarf sérstakar álagshreyfingar í daglegu lífi viðkomandi
og reyna að laga að slitgigtarvandamálinu. Fræðsla um
liðorkusparandi þætti er oft hjálpleg. Stuðningsspelkur
og hjálpartæki geta aregið úr álagi á liði. Þó að læknar
geti veitt almenna liðverndarfræðslu þá búa iðjuþjálfar-
ar og sjúkraþjálfarar yfir sérþekkingu á þessu sviði sem
vert er að nýta í mörgum tilfellum.
3. Æfingaáætlun
Langvarandi verkir í lið leiða til rýrnunar í þeim
vöðvum sem hreyfa liðinn. Astæðan er einkum sú að
sjúklingurinn hlífir liðnum út af verkjum og vöðvarnir
fá þar með ekki þá æfingu sem þeir þarfnast. Vöðva-
rýrnun leiðir til þess að liðurinn fær ekki þann stuðn-
ing sem hann þarfnast og liðurinn verður óstöðugri.
Samfara þessu minnkar stöðuskyn sem eykur enn frek-
ar á óstöðugleikann. Af þessu hlýst síendurtekinn áver-
ki sem flýtir fyrir liðskemmdum. Líkamsþjálfun er því
mikilvæg fyrir sjúklinga með slitgigt, einkum fýrir slit-
gigt í ganglimum sem bera líkamsþungann. (5), og
mikilvægt er að koma sjúklingum í skilning um nauð-
syn þjálfunar. Algengt er að þeir þori ekki að stunda
æfingar af ótta við að liðurinn skemmist enn frekar. I
æfingaprógrammi ber að leggja áherslu á léttar teygju-
æfingar samhliða styrkjandi æfingum. Teygjuæfingarn-
ar draga úr stirðleika og hindra liðkreppu og styrkjandi
æfingar veita liðnum nauðsynlegan stuðning. Styrkj-
andi æfingar eiga að vera léttar í fyrstu og þarf að fram-
kvæma daglega, helst tvisvar á dag. I slíku æfinga-
prógrammi þarf að finna meðalveginn milli of lítillar
þjálfunar, sem styrkir vöðvana ekld nóg og of mikillar
þjálfunar sem gæti skapað of mikið álag og skemmt lið-
inn. Einfaldasta og ódýrasta lausnin fyrir æfinga-
prógram er að senda sjúklinginn heim með skriflegar
leiðbeiningar. Hins vegar hefur meðferðarheldni reynst
léleg í slíkum tilvikum (6). Því er æskilegt að senda
sjúldinginn til sjúkraþjálfara þar sem auðveldara er að
fýlgjast með að æfingarnar séu hæfilega erfiðar og rétt
gerðar. Samhliða getur sjúkraþjálfarinn sinnt fræðslu.
4. Hjálpartœki og spelkur
gegna einkum því hlutverld að hvíla liði, draga úr
álagi eða leiðrétta skekkjur. Fyrir slitgigt í höndum
reynast vel ýmis hjálpartæki í eldhúsið eða á vinnustað-
inn, t.d. sérhönnuð skæri, ostaskeri og pennahaldari.
Þumalspelkur draga úr álagi á slitinn þumalrótarlið.
Slitgigtarverkir í mjöðmum og hnjám eru gjarnan
verstir við gang þegar mest reynir á liðina. Göngustaf-
ur og hælpúðar sem draga úr högginu þegar stigið er í
fótinn eru ódýrar lausnir sem hjálpa. I slitgigt í gang-
limum þarf að huga að mekanískum skeklíjum. Mis-
langir fætur, ilsig og hliðarskekkjur á hæl skapa aukið
álag á hné sem hægt er að draga úr með réttum hjálp-
arbúnaði.
5. Lyjjameðferð
Lyfjameðferð við verkjum í slitgigt skilar oft ófull-
nægjandi árangri og gera verður sjúklingnum grein fýr-
ir því til að þeir vænti ekki of mikils (8). Notkun
verkjastillandi lyfja án annarrar meðferðar er í mörgum
tilfellum óheppileg og getur hugsanlega flýtt fýrir )ið-
skemmdum. Verkur gegnir því lífeðlisfræðilega hlut-
verki að aðvara einstaklinginn um yfirvofandi skemmd
og að bregðast þurfi við til varnar. Ef verkjalyf taka Iið-
verkinn í burtu er hætta á að viðkomandi leggi óafvit-
andi meira á liðinn en hann þolir. Tilraunir á hundum
með siitgigt hafa einmitt bent til þess að aspirin með-
ferð flýti fýrir slitgigtarbreytingum (9). Því ber að leg-
gja áherslu á aðra þætti meðferðar jafnframt verkjastill-
andi meðferð.
5a) PARACETAMÓL er fýrsta verkjalyfið sem ætti
að reyna í meðferð á slitgigt. Paracetamól hefur verkja-
stillandi áhrif í slitgigt og í flestum dlfellum er verkja-
stillingin svipuð og fæst við notkun bólgueyðandi gigt-
arlyfja (10,11). Aukaverkanir af paracetamóli eru hins
vegar færri og saklausari en af völdum bólgueyðandi
gigtarlyfja. Hægt er að nota paracetamól 500 mg x 1-
2 töflur eftir þörfum en fullur skammtur er 1 gr x 4 á
dag. A fullum skammti er hættan á lifrarskemmdum
Iítil nema ef sjúklingur hefur aðra áhættuþætti fýrir lifr-
arskaða, s.s. lifrarsjúkdóm, töluverða áfengisneyslu, eða
notkun annarra lyfja sem geta skemmt lifrina.
Langvarandi notkun paracetamóls getur leitt til nýrna-
skemmda (12) Rétt er að hafa í huga að sum verkjalyf
eru samsett, innihalda bæði sterk verkjalyf og paraceta-
mól (t.d. parkódein og abalgin). Algengasta orsök of-
skömmtunar á paracetamóli er samhliða notkun
paracetamóls og samsetts verkjalyfs.
5b) Ef paracetamól gefur ófullnægjandi verkjastill-
ingu er rétt að reyna meðferð með BÓLGUEYÐANDI
GIGTARLYFI (non-steroidal anti-inflammatory drug:
NSAID) en þó aðeins ef slík meðferð er talin örugg. A
boðstólnum eru fjölmörg lyf og er markaðssetning
LÆKNANEMINN
21
2. tbl. 1996, 49. árg.