Læknaneminn - 01.10.2002, Blaðsíða 16

Mynd 4: Búiö er aö koma legg fyrir inni í fleiðruholi og nokkru magni af
vökva hefur verið tappaö af.
Mynd: Þórdís Ágústsdóttir.
rannsókn á vökva er fleiðruvökvi af óþekktri orsök
sem er meira en sentimetri á þykkt í hliðarlegu á
röntgenmynd. Mjög einfalt og hættulítið er að taka
sýni af fleiðruvökva (myndir 1-4). Nægilegt er að taka
um 20 ml af vökva eða minna til greiningar. Vökvinn
er sendur í frumutalningu og deilitalningu. Einnig eru
mæld prótein, LDH, glúkósi og pH. Aðrar rannsóknir
miðast við hvaða grunur er um orsakir. Þannig eru
gerðar ræktanir ef grunur er um sýkingu, þ.m.t.
berklaræktun. Ef grunur er um krabbamein er gerð
frumurannsókn.
Greining orsaka fieiðruvökva
Fleiðruvökva er skipt upp í vilsu (exudate) og útvessa
(transudate). Til að greina þarna á milli var í upphafi
notast við magn próteins í fleiðruvökva og var þá mið-
að við að ef próteinmagn væri mcira en 30 g/L væri
um vilsu að ræða. Þessi skilgreining leiddi hinsvegar
til þess að um 10% af vökvasýnum voru ranglega
greind. Þetta varð til þess að farið var að notast við
„lactic acid dehydrogenasa” (LDH) mælingar og sýnt
var fram á að meö þessu móti væri hægt að greina rétt
á milli í 99% tilvika (8). Upp frá þessu setti Richard
W. Light fram svokallaða „Light’s criteria” eða skil-
yrði Light's sem eru eftirfarandi:
Til að vökvi geti talist vilsa verður hann að uppfylla
a.m.k eitt skilyrði afþremur:
1. Próteinmagn í tleiðurvökva deilt með prótein-
magni í sermi er meira en 0,5
2. LDH í fleiðruvökva deilt með LDH í sermi er
meira en 0,6
3. LDH í fleiðruvökva er meira en 2/3 af efri mörk-
um LDH í sermi
Þó að hægt sé að mæla ýmsa aðra þætti til að greina
þarna á milli þá hefur þessi aðferð gefist rnjög vel og
staðið fyrir sínu (13).
Það er mikilvægt að greina á milli vilsu og útvessa
því að ef urn er að ræða vilsu þá þarf frekari greiningu
á vökvanum þar sem mismunagreiningar eru margar
og erfitt getur verið að komast að greiningu. Ef um er
að ræða útvessa cru mismunagreiningarnar færri og
oft þarf ekki að gera frekari rannsóknir á vökvanum (-
tafla 3 og 4) (14).
Útlit vökva
Við mat á vökvanum þarf fyrst að taka tillit til útlits,
seigju og lyktar. Mest af útvessa og nokkuð af vilsu
hefúr tæran strágulan lit, er seygjulaus og lyktarlaus.
Vökvinn getur hinsvegar verið blóðlitaður, gruggugur,
seigur og jafnvel með ákveðna lykt sem getur þá fært
okkur nær orsökum vökvasöfnunarinnar.
Frumur og efni í fleiðruvökva
Hægt er að mæla marga þætti í fleiðruvökva og geta
niðurstöður úr þeim mælingum oft fært menn nær
greiningu (tafla 5). Það eru þó klínisk einkenni sem
ráða oft því hvaða rannsóknir eru gerðar.
Talning á rauðum blóðkornum er oft gerð ef vökv-
inn er blóðugur á að líta en til að svo sé þarf ekki nema
5,000 - 10,000 blóðkorn/mm3 . Það þarfþví lítið blóð
til þess að gera vökvann blóðugan og um 15% af út-
vessa og 40% af vilsu hafa blóðugt útlit (15). Ef að
yfir 100,000 blóðkorn/mm3 eru til staðar er rétt að
mæla blóðkornaskil (hematocrit) og ef það er meira en
50% af því sem er í blóði þá er um blóðbrjóst (hemot-
horax) að ræða. Blóðugur vökvi gefur ekki miklar vís-
bendingar en ef um er að ræða blóðbrjóst þá er helst
um þrjár greiningar að ræða; áverka, illkynja vöxt eða
lungnarek (3).
Fjöldi hvítra blóðkorna gefur ekki ntiklar upplýs-
ingar en deilitalning (differential) eftir gerð þeirra get-
ur komið að notum við greiningu. Mikill íjöldi dauf-
kirninga (neutrophil) gefur ekki aðrar upplýsingar en
að um sé að ræða bráða bólgu sem getur verið vegna
fjölda orsaka. Ef meira en 50% af hvítum blóðkornum
í vilsu eru eitilfrumur (lymphocyte) þá bendir það
sterklega til illkynja vaxtar eða berlda en sýnt hefur
verið frarn á að í nær öllum berklatilfellum og um 2/3
af illkynja vexti eru eitilfrumur yfir 50% af hvítum
blóðkornum. (15, 16).
Glúkósi getur komið að notum, og þá ef hann er
lækkaður, en miðað er við 3,4 mmol/L. Það sem helst
kemur til greina í þeim tilfellum er illkynja vöxtur,
berklar, lungnabólga eða iktsýki í fleiðru.
14