Úrval - 01.08.1967, Blaðsíða 79

HNIGNUN OG HRUN ROMAVELDIS
óháð og sístækkandi ríki í hjarta
Rómaveldis. Gibbon játaði að það
hefði vakið honum mikla undrun,
hversu uppnæmir menn reyndusl
fyrir þessum tveimur köflum. Sjálf-
ur var hann siðaður, menntaður og
skynsamlega hugsandi átjándu ald-
ar maður, og honum var ekki nokk-
ur leið að skilja af hverju uppruni
kristindóms og kristinnar kirkju
ætti ekki að vera háður rannsókn
og gagnrýni sem hæfir heimspeki-
lega sinnuðum sagnaritara. Ef þessir
kaflar væru að birtast fyrst í dag,
myndi þeim verða tekið máski með
dálítilli undrun, en örugglega myndu
þeir ekki valda áköfum mótmælum
og það sannar hversu mikil áhrif
aðferð Gibbons hefur haft.
Eftir því sem verkinu hélt fram,
fann Gibbon sífellt betur og betur,
að hann hafði ekki gert sér nægjan-
lega ljóst rúmið sem saga hans krafð-
ist og að hún myndi verða sex bindi
í kvartbroti, en tvö síðustu bindin
komu út 1788. Það er sama hvernig
þau eru gefin út, þau hljóta alltaf
að verða mikil að vöxtum og jafnvel
þeim lesanda. sem ferst svipað og
Silas Wegg í bók Dickens „Hinn
sameiginlegi vinur,“ að hann stiklar
á stóru „æðir þvert yfir landið og
festir augun við tindana,“ hlýtur
samt að finnast að nokkrum tíma
liðnum við lestur þessara nokkur
þúsund blaðsíðna, að hliðarstökkin
séu of mörg jafnvel fyrir þann sem
þrautseigastur er. Þessum lesanda
kann að finnast, að skynsamleg sund-
urgreining væri ekki óráð.
Hvað þetta snertir verðum við að
leggja hlustir við því sem Gibbon
sjálfur segir um þetta í lokabind-
77
inu:,“ Ég hefi lýst sigrum villi-
mennsku og trúarbragða.“
Þarna er um tvo þælti að ræða,
samtvinnaða en samt ekki án mögu-
leika á aðgreiningu þeirra, og henni
megum við fylgja áfram og festa
hugann við þá kafla, sem fyrst og
fremst vekja áhuga okkar.
„Villimennskan": Um hana verð-
um við að byrja að lesa í kafla 9,
þar sem segir frá Þýzkalandi áður
en villimennirnir ráðast inn í það
og síðan sameinast hópum innrása-
manna, sem öldum saman fóru yfir
hin fjarlægu landamæri til að ögra
mætti Rómar, sérstaklega á það við
um Gotana undir stjórn Alaric
(kaflar 30 og 31) og síðan segir frá
Vandölunum í Norður-Afríku (33)
Húnunum undir stjórn Attila (34 og
35), Frönkunum í Gallíu, Söxunum
í Bretlandi (38) og loks tyrknesku
konungsættinni (57).
„Trúarbrögðin“: Um þau er byrj-
að að fjalla í kafla 15, og þar segir
frá þróun hinnar kristnu trúar og
tilfinningum, hátterni, fjölda og að-
stöðu kristinnar trúar í frumkristn-
inni, og í næstu köflum er sagt frá
ofsóknum á hendur kristnum mönn-
um af rómverskum stjórnarvöldum.
Síðan lesum við um sinnaskipti Kon-
stantinusar (20) og þá um hina mis-
heppnuðu tilraun Julianusar til end-
urvakningar forns átrúnaðar (23),
og loks um alger endalok heiðing-
dómsins (28) og þá um upphaf
kirkjuveldisins (37). Síðan eru ýtar-
legir og fjörlegir kaflar um feril
Múhammeðs og hina öru útbreiðslu
múhammeðstrúarinnar og í áfram-
haldi af þessum köflum kemur frá-
sögnin um stríðið milli krossins og