Úrval - 01.02.1968, Blaðsíða 47

STJÖRNUSJÁIN MIKLA Á PALÓMARFJALLI
ið var að horfa í það, sást að ,það
var niiklu betra en nokkurn hafði
grunað að orðið gæti.
Hooker-stjörnusjá var í 30 ár
stærst af þeim pllum, og auk þess
ein hin bezta, sem gerð hefur ver-
ið fram að þessu. Þvermál spegils-
ins er 2.5 m og brennivíddin h.u.b.
13 m. Þessi stjörnusjá hefur eink-
um verið höfð til að taka á hana
myndir af fjarlægum vetrarbraut-
um. Auk þess hefur hún verið höfð
til að taka á hana myndir af hin-
um nálægustu stjörnum og er það
gert þegar loft er sem heiðskírast
og kyrrast.
Árið 1925 tókst fyrst að greina
einstakar stjörnur af þyrilþokum,
sem svo voru kallaðar þá: í Andró-
medu og M 13 í Þríhyrningnum.
Þetta þótti mikill sigur og vakti
furðu að slíkt mætti takast, jafnvel
þó að slíkt undratæki sem spegil-
sjáin þessi hin mikla væri höfð
til verksins. Annað eins og þetta
getur ekki tekizt nema með því
að hafa gallalausa stjörnusjá og
afarstóra, fullkomnustu stjórn á
tækinu og velja þá næturstund þeg-
ar sem allra kyrrast er í lofti.
Þýzk-amerískur stjörnufræðing-
ur, Walter Baade að nafni, gerði
löngu síðar víðtækar rannsóknir á
Andrómedu í hinum sama kíki, og
tókust þær með ágætum vel.
Myndin hér á síðunni til vinstri gef-
ur ágæta \hugmynd um stœrö Hale-
stjörnusjárinnar meö samanburöi viö
fólkið, 350 manns, sem situr undir
kíkjnum. Brennivídd þesSa spegils,
sem er 5 metrar aö þvermáli, er 16,5
metrar m.innst, en sé bætt viö auka-
speglum, stækkar þvermáliö upp í
150 metra.
45
En mest jókst frægð þessarar
stjörnusjár á árunum 1924 til 1936,
því þá tókst að ná myndum af
fjöldanum öllum af fjarlægum vetr-
arbrautum, sem engan hafði grun-
að til væru. Hinar fjarlægustu voru
í þúsund milljóna Ijósára fjarlægð.
Auk þess tókst að greina vel ýmsar
hinna nálægustu, þær sem voru
ekki fjarlægari en í 40 til 50 mill-
jóna ljósára fjarlægð, og meðal
þeirra skærustu í þyrpingunni í
Meyjarmerki, en það er mjög stór
þyrping, og í henni þúsundir vetr-
arbrauta, sumar í Meyjarmerki, en
sumar í Haddi Bereníku. Til þess
að almenningi gæfist kostur á að
kynna sér þessar stórkostlegu nýj-
ungar, sem fundust á þriðja ára-
tug aldarinnnar með tilstyrk þessa
ágæta tækis, var gerð mikil bók
með ljósmyndum og sá um það
þýzkur maður, Robert Henseling að
nafni, en bókin heitir „Der neu
entdeckte Himmel" (Hinn nýfundni
himinn). Um líkt leyti gaf enskur
stjörnufræðingur, James Jeans, út
tvær ágadtis bækur með góðum
myndum, samdar frá sömu sjónar-
miðum, og heita þær „Stjörnur
himinsins" og „Alheimurinn", og
veittu báðar lesendum sínum ágæta
útsýn um þessa hina miklu veröld
vora og' fróðleik um það hvernig
henni er farið.
Sá sem mest starfaði við Hooker-
stjörnusjána á þessum árum, og við
eigum mest að þakka, var banda-
rískur stjörnufræðingur, sem hét
Edwin Hubble og nú er látinn
(1889—^1953). Hubble var í æsku
lengi á báðum áttum um það hvað