Goðasteinn - 01.03.1970, Page 37

Þórður Tómasson:
Um íslenzk orðtök
Nýkomið er út hjá Almenna bókafélaginu seinna bindi orðtaka-
safns dr. Halldórs Halldórssonar prófessors, fróðleiksnáma fyrir
alla, er nema vilja íslenzk orðtök og heyja sér þekkingu um bók-
leg upptök þeirra. Vafalaust hefur það ekki verið ætlun höfundar
að gersópa sviðið, enda ekki hægt um vik, meðan söfnun orða
og orðtaka úr mæltu máli en ekki lengra á veg komin en raun
ber vitni.
Sú sorgarsaga gerist nú líka frá degi til dags, að orð og orðtök
deyja úr talmáli, og hafi þau ekki komizt á bók, verða þau ekki
endurheimt, því gröfin heldur fast á sínu.
Mjög er það misjafnt, hve mönnum er tamt að nota orðtök og
málshætti. Þeir alþýðumenn, sem ég hef heyrt tala fegurst mál,
hafa allir skreytt það hóflega orðtökum og málsháttum.
Orðtakasafn dr. Halldórs las ég þakksamlega, þó ekki fyndi ég
þar nærri öll orðtök daglegs máls hér í suðurbyggðum. Tugir
þeirra komu ósjálfrátt í hugann við yfirferð bókanna. Einstök
orðtök og skýringar þeirra geta ýtt við nánari athugun:
Talað er um það, að eitt eða annað ríði baggamun. Rétt er
það, að börn voru látin ríða baggamun, er þau sátu ofan í milli,
ef annar baginn reið of miJdð. Hægt var líka að hengja eitthvað
utan í léttari baggann og þá reið það baggamun. Þriðja aðferðin
var að stinga undir; heytuggu var stungið milli léttara baggans
og reiðingsins að aftan og framan.
Líklegt má telja, að orðtakið um að hitta á snögga blettinn á
náunganum, sé komið frá þjóðsögum, er sögðu frá snögga blett-
inum á tröllskessunum.
Goðasteinn
35