Goðasteinn - 01.03.1970, Blaðsíða 38

Skýring á orðinu heimatak í „það eru hæg heimatökin“ er ekki
fengin, en orðið minnti mig á það, að í minni byggð táknaði
heimatak aðeins heimatún. Gott heimatak þótti mikilsvert á hverri
jörð, sbr. Hollur er heimafenginn baggi.
Orðtakið að óska einhverjum ofan undir állar hellur er vafa-
laust komið frá trúnni á það, að móðir jörð stæði á svo og svo
mörgum hellum (5).
Orðtakið: þar stendur hnífurinn í kúnni á sennilega skylt við
það, að aldrei mátti fara svo frá nautgripi í fláningu á blóðvell-
inum, að ekki væri rekinn hnífur í skrokkinn.
Allir kannast við orðtakið um það, að eitthvað hangi á hor-
riminni. En hvað er þá horrim? Jú, horrim er rim, sem gjögtir í
meis eða hripi. Slakur smiður smíðaði horrim í meis. Hún féll
ekki út í okagatið nema rekinn væri með henni hortittur. Verkið
nefndist að hortitta. Smiðir, sem þurftu oft á því að halda, voru
í litlu áliti.
Talað er um það, að skepna stigi ekki í laukana. Holdalaukar
eru í lærum og bógum fénaðar, sem er í góðum iholdum. Orðtakið
felur blátt áfram í sér, að skepnan sé svo mögur, að laukar fyrir-
finnist ekki og grípur til fjarstæðu eða háðs til meiri áherzlu.
Að tefla við páfann er svo sem nógu góður orðaleikur seinni
alda manna um þá athöfn, er menn ganga örna sinna. Eldra mun
þó hjá Vestfirðingum, er þeir tala um að flytja lögmanninn, og
svona hefur alþýða manna um allar aldir leikið sér að orðum til
að túlka með athafnir hversdagsins.
Vel má vera, að orðtakið það stenzt á strokkur og mjaltir eigi
að upphafi við það, að saman hafi farið, að búið var að skaka
strokkinn og mjalta búfé. Það var þó ekki notað í þeirri merkingu
þar sem ég þekkti til. „Það stenzt á strokkur og mjaltir" þýddi,
að rétt nýbúið var að skaka morgunstrokkinn, þegar málnytupen-
ingurinn kom heim á stöðulinn eða kvíabólið.
Orðtakið að reisa tjald til einnar ncetur notar Björn Gunnlaugs-
son í Njólu (1842): „röðulbanda reist er tjald / rétt til einnar
nætur.
36
Goðasteinn