Læknaneminn - 01.04.2016, Side 14

Ri
trý
nt
e
fn
i
14
fimm alvarlega veikindalotu í kjölfar fæðingar og ein af
hverjum tveimur fá vægari veikindi. Mest er hættan á innlögn
vegna geðrænna veikinda 10-19 dögum eftir fæðingu og
hættan á þróun geðrofs er mest á fyrstu fjórum vikunum hjá
þeim konum sem áður hafa verið greindar með geðhvörf6.
Hjá konum sem fengið hafa geðrofseinkenni í kjölfar
fæðingar eru yfir 50% líkur á að geðrofseinkenni endurtaki
sig í kjölfar síðari fæðinga. Rannsóknir benda einnig til þess
að hættan á geðrofi eftir fæðingu sé svipuð hjá konum með
geðhvarfasýki og hjá konum sem hafa fjölskyldusögu um
slíkt. Þó er um helmingur kvenna sem fara í geðrof í kjölfar
fæðingar ekki í þekktum hááhættuhópi. Meiri áhætta er á
bæði fyrstu veikindalotu og versnunum í kjölfar fæðingar í
geðhvörfum heldur en geðklofa og
alvarlegri geðlægð1.
Áhættuþættir
Helstu áhættuþættir fyrir geðrofi í
kjölfar fæðingar eru geðhvarfasýki
og fyrri saga um geðrof eftir
barns burð. Hvað varðar þætti
tengda meðgöngunni sjálfri hafa
ekki fundist tengsl við vandamál
á með göngu eða í fæðingu, keisara-
skurði, kyn barns eða lengd með-
göngu1. Aðrir mögulegir áhættu-
þættir sem hafa verið skoðaðir
eru til dæmis erfðir, hormóna-
áhrif, svefnskortur og breytingar á
dægursveiflu undir lok með göngu,
við fæðingu og á fyrstu dögum
eftir hana2, en ekki hafa allar
rann sóknir stutt þessa þætti sem
áhættuþætti1.
Frumbyrjur eru líklegri til að þróa
með sér geðrofs einkenni eftir
fæðingu en fjöl byrjur1. Þannig
er mögulegt að and legt álag við
það að sinna sínu fyrsta barni,
sérstaklega ef móðirin hefur lítinn
félagslegan stuðning, geti ýtt undir
þróun veikindanna2. Hins vegar
má vera að mæður sem farið hafa
í geðrof í kjölfar fæðingar séu
ólíklegri til þess að eignast fleiri
börn og gæti það valdið skekkju1.
Algengt er að konur sem eru á
fyrirbyggjandi lyfjameðferð vegna geðhvarfasýki hætti á
lyfjunum í aðdraganda með göngu eða á meðgöngunni. Slíkar
lyfjabreytingar virðast ekki einar og sér skýra aukna hættu
á geðrofi. Rannsókn þar sem bornar voru saman konur sem
hættu á jafnvægislyfjum vegna meðgöngu og konur sem
hættu af öðrum ástæðum sýndi fram á marktækt hærri tíðni
geðrofs hjá konunum í kjölfar fæðingar samanborið við hinar
sem eignuðust ekki börn1,7.
Lyfjameðferð við geðhvarfasýki á
meðgöngu
Skortur er á upplýsingum um áhrif margra geðlyfja á fóstur.
Þó hafa rannsóknir sýnt að jafnvægislyfin valpróat, lamo-
trigín og carbamazepín auka hættu á fósturskaða1. Síðari
ár hefur vaknað spurning um hvort lamotrigín valdi minni
skaða en áður var talið. Ljóst er að frekari rannsókna er þörf
hvað öryggi þessara lyfja á meðgöngu varðar en ráðleggingar
eru þó flestar á þann veg að þeim skuli hætta strax og grunur
um meðgöngu vaknar, jafnvel að helst skuli ekki nota lyfin
hjá konum á barneignaraldri og á það þá sérstaklega við
um valpróat1.
Öryggi litíum meðferðar á meðgöngu er umdeilt og ber
niður stöðum rannsókna ekki saman. Á 8. áratugnum voru
klínískar leiðbeiningar á þann veg að forðast ætti litíum á
meðgöngu meðal annars í ljósi afturskyggnrar rannsóknar
sem sýndi fram á aukna tíðni fæðingargalla og þá sérstaklega
400-falt aukna tíðni Ebstein’s
hjartagalla1,8. Fleiri aftursýnar
rannsóknir sýndu aukningu á
fósturgöllum en nýrri fram-
sýnar rannsóknir hafa sýnt fram
á svipaða tíðni fóstur galla hjá
börnum mæðra á litíum á með-
göngu og börnum mæðra í
saman burðar hópi1.
Í ný legri yfirlitsgrein kom fram
að vísindalegur grunnur þess
að litíum sé fósturskaðandi sé
veikur og að hættan við notkun
lyfsins á meðgöngu sé ofmetin1,9.
Önnur nýleg dönsk yfirlitsgrein
komst að þeirri niðurstöðu að
hættan á fósturskemmdum væri
lítil og ráðlagði því notkun þess
ef ábending væri fyrir notkun
jafnvægis lyfja á meðgöngu6. Lík-
lega er því eðlilegast að út skýra
óvissuna með áhættu á fóstur-
skaða fyrir verðandi foreldrum og
vega og meta mögulega hættu á
fósturskaða gegn hættunni sem
fylgt gæti mikilli versnun á geð-
hag móður á meðgöngu1,9.
Lyfjameðferð við
geðhvarfasýki eftir
fæðingu
Fáar rannsóknir hafa verið gerðar
á geðlyfjameðferð eftir fæðingu
og eru ráðleggingar því byggðar á rannsóknum á kon um með
geðrofseinkenni án tengsla við meðgöngu. Jafnframt eru fáar
rannsóknir til um áhrif geðrofslyfja á börn meðan á brjóstagjöf
stendur1. Hjá konum með þekkta geðhvarfasýki bendir flest
til þess að best sé að hefja lyfjameðferð aftur mjög fljótlega
eftir fæðingu í þeim tilgangi að reyna að fyrirbyggja alvarlega
veikindalotu. Rannsóknir benda til þess að litíum reynist vel í
þessu samhengi. Það getur þó verið vandamál að ná blóðgildi
lyfsins upp fyrir neðri meðferðarmörk á nógu skömmum tíma
og halda því innan meðferðarmarka auk þess sem áhyggjur
hafa verið uppi um litíum og brjóstagjöf4. Litíum finnst
í miklu magni í brjóstamjólk og getur valdið þurrki, þreytu,
minnkað ri vöðvaspennu og breytingum á hjartalínuriti hjá
barni. Lyfið er því almennt ekki ráðlagt ef konur eru með
barn á brjósti nema undir mjög góðu eftirliti7. Í bráðu geðrofi
FMB – teymi (Foreldrar
meðganga barn)
FMB – teymi (Foreldrar meðganga barn)
er þjónusta hér á Íslandi fyrir konur sem
eru þungaðar eða eiga börn á fyrsta ári
og eiga við alvarlegan geðrænan vanda
að stríða. Forgangsmál eru þegar færni
til að annast barnið og/eða tengjast því
er skert. Feður fá þjónustu samhliða
í fjölskylduviðtölum en einnig kemur
fyrir að tilvísun sé vegna föðurs sem á
við geðrænan vanda að stríða. Teymið
er þverfaglegt, staðsett í húsnæði á lóð
Klepps og fer þjónustan að mestu fram
þar. Teymið er hluti af göngudeild
geðsviðs en hefur tengsl við fíkniteymi
geðsviðs og móttökugeðdeild 33C.
Í flestum tilvikum fer meðferðin
fram á göngudeildarformi þar sem
móðir og barn, oft ásamt föður, hitta
meðferðaraðila sinn vikulega. Ef grípa
þarf til innlagnar eru móðir og barn
oftast lögð inn á deild 33C þar sem er
aðstaða til þess að barnið geti verið á
deildinni með móður sinni og í mörgum
tilfellum báðum foreldrum. Þá hefur
starfsfólk deildarinnar fengið sérstaka
þjálfun til að annast mæður með
ungabörn.