Læknaneminn - 01.04.2016, Síða 28

Ri
trý
nt
e
fn
i
28
öllum þremur vegg lögum æðar innar, æðaþeli
(e. tunica interna), miðhjúpi (e. tunica media)
og úthjúpi (e. tunica adventitia). Falskur
æðagúll (e. pseudoaneurysm) er ekki samsettur
úr öllum lögum æðaveggsins en rof verður
í veggnum sem leiðir til þess að blóð lekur
utan innri laga. Mjúkvefir umhverfis æðina
eða úthjúpurinn halda þó aftur af blóðinu og
gúll myndast. Falskir æðagúlar sjást fremur
í kjölfar áverka, svo sem við stungustað eftir
æðaþræðingu. Sannir æðagúlar eru umtalsvert
algengari en falskir æðagúlar. Æðagúlar eru
ýmist spólulaga (e. fusiform) og einkennast af
samhverfri víkkun alls ummáls æðarinnar, eða
belglaga (e. saccular) þar sem einungis hluti af
ummáli æðarinnar bungar út (mynd 4).
Meinmyndun
Talið er að hrörnunarbreytingar í æðavegg
stuðli að myndun æðagúla2. Metallópróteasar
eru ensím sem finnast í auknu magni í mið-
hjúpi æðaveggsins en þeir brjóta niður prótín
í utanfrumuefni, svo sem elastín og kollagen,
og leika þannig lykilhlutverk í endurmótun
æðaveggsins3. Rannsóknir benda til þess að
annmarkar á ensímum sem hindra virkni
metallopróteasa séu til staðar4. Aðrar orsakir
æðagúla, svo sem æðabólgusjúkdómar, áverkar,
sýkingar, bandvefssjúkdómar og meðfæddir
gallar eru umtalsvert sjaldgæfari. Æðakölkun
(e. atherosclerosis) er ekki beinn orsakavaldur
ósæðargúla en sjúklingar með ósæðargúla
hafa í mörgum tilvikum æðakölkunarsjúkdóm
samfara og jafnframt skarast áhættuþættir
þessara tveggja sjúkdóma að sumu leyti5,6.
Ósæðargúlar í kviðarholi
Líffærafræði og skilgreiningar
Algengasta staðsetning æðagúla er neðan
nýrna slagæða í kviðarholi. Þvermál kviðar-
hols hluta ósæðar er um 2 cm að meðaltali
í fullorðnum einstaklingum en þættir svo
sem kyn, aldur, kynþáttur og sköpulag hafa
áhrif, þó lítil séu5. Sé þvermál ósæðar í kvið
>3 cm er það í flestum tilvikum skilgreint
sem ósæðargúll og flokkað sem lítill gúll ef
þvermál er <4 cm en stór gúll ef þvermál er
>5,5 cm1,7.
Einnig má flokka gúla eftir staðsetningu
og líffærafræðilegri útbreiðslu í einangraða
kviðarholsósæðargúla (e. abdominal aneur­
ysms), brjóst- og kviðarholsósæðargúla (e.
thoraco abdominal aneurysms) og loks kviðar-
hols- og mjaðmarslagæðargúla (e. aortoiliac
aneurysms) ef þeir teygja sig niður í aðra eða
báðar mjaðmarslagæðar1. Ósæðargúla sem
staðsettir eru einungis innan kviðarhols má
flokka með tilliti til staðsetningar miðað við
nýrnaslagæðar (mynd 5).
Svæðið frá upptökum nýrnaslagæða að upp-
tökum gúls í kviðarholi kallast háls í daglegu
tali. Á hálsinn eru tangir oftast lagðar í opinni
aðgerð og þar leggjast ósæðarfóðringar einnig
upp að í innæðaaðgerð. Sé hálsinn langur og
grannur auðveldar það inngrip, en sé hann
stuttur og breiður verða inngrip flóknari.
Faraldsfræði
Algengi ósæðargúla í kviðarholi hefur reynst
á bilinu 4-10% meðal karlmanna yfir 60 ára
og um 1-2% meðal kvenna. Algengi eykst
með hækkandi aldri og er aukningin meira
áberandi hjá körlum en konum. Meðal þeirra
sem eru eldri en 85 ára er algengi um 22%
hjá körlum og 6% hjá konum. Ósæðargúlar
í kviðarholi eru um fjórum til sex sinnum
algengari hjá körlum en konum en þrátt
fyrir það rofna gúlar hlutfallslega oftar hjá
konum5,8-10.
Nýgengi rofs hjá karlmönnum á aldrinum
65-80 ára hefur verið á bilinu 1-3%
undanfarna áratugi11,12. Vert er að hafa í huga
mögulegt vanmat á tíðnitölum þar sem stór
hluti sjúklinga deyr strax við rof og kemst
aldrei undir læknishendur og ekki eru allir
sjúklingar sem látast skyndidauða krufnir.
Þar sem nýgengi ósæðargúla í kviðarholi
eykst með aldri og meðalaldur fer hækkandi
Mynd 4. Sannir æðagúlar eru ýmist spólulaga eða
belglaga. Í fölskum æðagúlum sést blæðing utan
við æðina sem hamin er af úthjúpi æðarinnar eða
mjúkvefjum umhverfis æðina.
Mynd 5. Flokkun ósæðargúla í kviðarholi með tilliti til staðsetningar miðað við nýrnaslagæðar. Háls er svæðið milli upptaka nýrnaslagæða og gúls í tilviki ósæðargúls
neðan nýrnaslagæða.