Læknaneminn - 01.04.2016, Side 44

Ri
trý
nt
e
fn
i
44
ónæmisbælingu af ýmsum toga, náin kynni
við smitaða einstaklinga og venjur sem auka
líkur á rofi húðar, til dæmis að naga neglur35.
Það er vel þekkt að vörtur geti verið óbreyttar
að stærð og lögun í langan tíma en minnki
svo sjálfkrafa og hverfi að lokum án nokkurrar
meðferðar. Meðal barna á grunnskólaaldri
hverfa vörtur oftast á innan við tveimur
árum án meðferðar en hjá fullorðnum er ekki
óalgengt að vörtur séu viðvarandi í allt að
5-10 ár43,44.
Hægt er að flokka vörtur í þrjá meginflokka
eftir útliti og staðsetningu. Algengastar eru
þær sem jafnan eru staðsettar á fingrum og
birtast sem litlir kúptir nabbar úr þykknuðu
hornlagi (e. verrucae vulgaris) (mynd 3a).
Ilvörtur (e. verrucae plantaris) eru annar
flokkur varta sem koma fyrir á iljum,
oftast tábergi, og birtast sem þykkar, oft
sársaukafullar, skellur úr keratíni (mynd 3b).
Flatar vörtur (e. verrucae plana) mynda þriðja
flokkinn en þær koma oftast fyrir á andliti,
handarbökum og fótleggjum. Þær eru jafnan
margar saman í þyrpingum og birtast sem
flatar, oft ljósbrúnar upphækkanir með sléttu
yfirborði35,36,43.
Greining á vörtum er jafnan auðfengin og
byggir þá á klínískri mynd. Ef vafi liggur á
greiningu getur oft verið hjálplegt að rispa
einfaldlega ofan af meinsemdinni með
þunnu hnífsblaði sem leiðir þá iðulega til
punktblæðinga ef um vörtu er að ræða. Einnig
geta birst svartir dílar sem eru þá blóðsegar í
háræðaflækju vörtunnar. Í einstaka tilvikum
er greining erfið og getur þá þurft að taka sýni
í vefjarannsókn til staðfestingar43,45,46.
Til eru aðrar húðmeinsemdir sem líkst
geta vörtum og birtast á svipaðan hátt. Þar
má meðal annars nefna líkþorn (e. clavus),
ellivörtur/flösuvörtur (e. seborrhoeic keratosis),
góðkynja útvexti úr húð vegna núnings
(e. skin tags), flatskæning (e. lichen planus),
flöguþekjukrabbamein (e. squamous cell
carcinoma) og forstig þess (e. actinic keratosis).
Illkynja vöxt er mikilvægast að útiloka en
óreglulegur vöxtur, sáramyndun og léleg
meðferðarsvörun ætti að vekja grun um slíkt
og leiða til vefjarannsóknar35,43,47.
Í ljósi þess að flestar vörtur hverfa að lokum
án meðferðar er í sumum tilvikum æskilegt
að aðhafast ekkert. Ef vartan/vörturnar hafa
hins vegar verið til staðar í langan tíma, valda
óþægindum eða eru útlitslýti er jafnan gripið
inn í með meðferð. Ýmis meðferðarúrræði
eru til en rannsóknir um gagnsemi þeirra
eru hins vegar af skornum skammti. Penslun
með vörtudrepandi efni og frysting eru
þær meðferðir sem jafnan er beitt fyrst.
Aðrar meðferðir eru meðal annars brennsla
með laser eða gegnhitunarrafstraum (e.
diathermy), útvortis meðferð með imikvímóð
og bleomycín sprautum staðbundið. Val á
meðferð er þó jafnan miðað að hverju tilfelli
fyrir sig og háð reynslu viðkomandi læknis og
fleiri þáttum35,43,48.
Sú útvortis meðferð við vörtum sem almennt
er beitt fyrst er penslun með vörtueyðandi
efni sem inniheldur salisýlsýru eða svipuð
efni. Sjúklingar eða forráðamenn geta keypt
slík útvortis lyf án lyfseðils í lyfjaverslunum
og notað sjálfir heima. Efnið veldur eyðingu
á veirusýktum húðfrumum með því að valda
staðbundnu ónæmissvari. Áður en efnið er
borið á vörtuna þarf að skafa efsta lag hennar
af en bera þarf efnið á meðferðarsvæðið
daglega í 4-12 vikur eða þar til vartan er
horfin. Meðferðin þolist að öllu jöfnu vel en
efnið getur þó valdið húðertingu og er ekki
mælt með því að það sé borið á andlit35,43. Í
grein Kwok og félaga frá árinu 2012 þar sem
teknar voru saman niðurstöður sex rannsókna
kom í ljós að vörtudrepandi efni sem
innihalda salisýlsýru hefðu meðferðarárangur
umfram lyfleysu (hlutfallsleg áhætta 1,56,
95% öryggisbil 1,20-2,03)49. Árangurinn
er þó háður meðferðarheldni sem er jafnan
dræm og því er sjúklingafræðsla mikilvæg43,50.
Frysting með fljótandi köfnunarefni
veldur bæði eyðingu á húðfrumum og
bólgusvari og er henni oft beitt sem fyrstu
meðferð við vörtum. Töluverð reynsla er
nauðsynleg til að framkvæma vörtufrystingu.
Köfnunarefninu, sem er um -196°C, er
yfirleitt úðað á meðferðarsvæðið í nokkrar
sekúndur. Í sumum tilvikum, til að mynda
þegar um börn með andlitsvörtur er að
ræða, getur gefið betri árangur að nota
bómull vætta með köfnunarefni35,43. Oftast
er þörf á endurteknum frystingum þar sem
um tvær til þrjár vikur þurfa að líða á milli
skipta35,51. Búast má við ýmsum fylgikvillum
svo sem sársauka, litabreytingum í húð og
blöðrumyndun. Eftir því sem köfnunarefninu
er úðað lengur á meðferðarsvæðið og því
oftar sem meðferðinni er beitt má búast við
betri árangri en einnig aukast líkur á fylgi-
kvillum35,43,49. Meðferðarárangur fryst ingar
virðist misjafn eftir rannsóknum, allt frá
engum árangri upp í að 69% sjúklinga losni
við vörtuna/vörturnar52. Rannsóknir leiða þó
líkur að því að árangurinn sé sambærilegur
og af útvortis meðferð með salisýlsýru og
er þeim meðferðarúrræðum iðulega beitt
saman35,43,49,53,54.
Frauðvörtur
Frauðvörtur eru auk varta algengt húð-
vandamál sem orsakast af veirusýkingu55.
Frauðvörtuveiran (e. molluscum contagiosum
virus) er af ætt poxveira og inniheldur tvíþátta
strendingslaga DNA. Hún veldur líkt og
vörtuveiran þrálátri sýkingu í yfirborði húðar
með myndun dæmigerðra húðmeinsemda56.
Frauðvörtur smitast líkt og vörtur með beinu
og óbeinu snertismiti og eru einstaklingar
með skertar varnir, til að mynda þeir sem eru
ónæmisbældir eða með húðsjúkdóm á borð
við exem, í aukinni áhættu á smiti55,57. Þær
eru langalgengastar meðal barna á leik- og
grunnskólaaldri en í Bandaríkjunum er talið
að allt að 5% barna hafi klínísk merki um
sýkingu á hverjum tíma. Meðal fullorðinna
eykur undirliggjandi ónæmisbæling áhættu á
smiti en almennt eru frauðvörtur sjaldséðar í
þeim aldurshópi55,58,59.
Frauðvörtur hafa dæmigert útlit og byggir
Mynd 3. Vörtur (verruca vulgaris) Myndirnar sýna
dæmigert útlit a) vörtu á fingri (e. verruca vulgaris)
og b) ilvörtu (e. verruca plantaris)3..
Mynd 4. Frauðvörtur (e. molluscum contagiosum).
Myndin sýnir frauðvörtur með dæmigert útlit2.
a
b