Læknaneminn - 01.04.2016, Side 74

Fr
óð
le
ik
ur
74
Þeir félagslegu þætt-
ir sem áhrif hafa á
vel ferð og heilsu (e.
social determinants of
health) eru af ýms-
um ástæðum ekki til
dag legrar um ræðu
með al lækna. Samt
skipta þeir höfuð-
máli þegar kemur að
heilsu og velferð allra. Samfélagsleg viðmið,
menningarleg gildi og efnahagsleg skipan eru
grundvallarþættir sem hafa áhrif á hvernig
lífi fólk lifir frá degi til dags. Þetta hefur
áhrif á skilning og túlkun á lífsgæðum og
mannréttindum fólksins í samfélaginu, hvað
fólki finnst venjulegt, hvernig fólk hegðar sér,
býr, matast, vinnur, lifir, vex úr grasi, eldist og
deyr. Þessi atriði vega jafnvel þyngra en til
dæmis öflug heilbrigðisþjónusta þegar litið er
til heilsu og heilbrigði einstaklinga, hópa og
þjóða.
Það getur verið erfitt að koma auga á hvar
þessir þættir koma inn í okkar nærumhverfi.
Þegar við horfum til baka sést hvernig
barátta Guðmundar Björnssonar læknis upp
úr aldamótum 1900 fyrir lögn vatnsveitu til
Reykjavíkur var læknisfræðilegt afrek1. Áður
fyrr var vatn fengið úr gömlu vatns bólunum
sem voru uppstretta smitsjúkdóma,svo sem
taugaveiki. Í dag er þetta nefnt lýðheilsufræði
en hvoru tveggja hvílir á þeim grunni að bera
heilsu og velferð meðborgara sinna fyrir brjósti.
Annað dæmi er útrýming bólusóttar í heimi-
num. Á fimmta áratug 20. aldar hannaði
Leslie Collier, breskur örverufræðingur,
að ferð til þess að framleiða frostþurrkað bólu-
efni við bólusótt sem geyma mátti við 37°C
í lengri tíma án þess að skerða virkni þess2.
Nú var því hægt að flytja bóluefnið, ókælt,
um langar vegalengdir og tryggja því þannig
sem mesta útbreiðslu og stuðla að myndun
hjarðónæmis hjá fólki. Þetta framfarastökk
inni á rannsóknarstofunni vann bug á þeim
takmörkunum sem félagslegir þættir settu
baráttunni gegn bólusótt á þeim tíma. Ber
þar hátt gríðarleg fátækt og lélegir innviðir
í heilbrigðiskerfum margra landa heimsins.
Þetta eru dæmi um hvernig læknisfræðinni
eru ávallt settar félagslegar skorður sem verð-
ur að auðkenna og takast á við. Sem dæmi
má nefna fátækt, van þekkingu og ójafnt að-
gengi að heilbrigðis þjónustu. Þetta eru atriði
sem eru undir liggjandi þættir bæði í lífstíls-
sjúkdómum Vesturlandabúa og hitabeltis-
sjúkdómum (e. neglected tropical diseases)
í þriðja heim inum. Lyfja þróun fyrir síðar-
nefnda flokk inn er hins vegar ekki í sam-
ræmi við umfang vandans og það er annað
dæmi um baráttu mál þar sem læknar þurfa
að láta í sér heyra og vera málsvarar fyrir
sjúklinga sína. Í Codex Ethicus, sáttmála
læknastéttarinnar, er fjallað um skyldur lækna
við samfélagið3. Skyldur sem hér á undan
hefur verið tæpt á. Í því sambandi ber einnig
að nefna leiðbeiningar landlæknisembættisins
um störf lækna4. Þeim skyldum má ekki
gleyma og ýmsar þeirra eru hornsteinar
í starfi okkar.
Heimsmarkmið Sameinuðu þjóðanna um
sjálf bæra þróun (e. Sustainable Development
Goals) er stefnuyfirlýsing af hálfu þjóða heims-
ins um hvert við viljum stefna sem mannkyn
til ársins 20305. Í þeim felast 17 mark mið
og 169 undirmarkmið (sjá mynd 1). Þetta er
framkvæmdaáætlun sem tekur á efnahags-
legri, félagslegri og umhverfislegri þróun
þjóða heimsins. Markmiðin eru samstarfs-
verkefni milli ríkis stjórna, fyrirtækja, sam taka
og einstak linga þar sem allir þurfa að leggja
lóð sín á vogarskálarnar.
Þessi markmið koma í framhaldi af Þúsaldar-
markmiðum Sameinuðu þjóðanna 1990-
2015 (e. Millenium Development Goals).
Þau voru fyrst og fremst mótuð af hópi
sérfræðinga og snéru aðallega að heilsu og
fátækt. Heimsmarkmiðin eru hins vegar
afrakstur langs alþjóðlegs samvinnuferlis þar
sem komið er inn á menntun, mannréttindi,
loftslags- og orkumál svo fátt eitt sé
nefnt. Þau lúta einnig að því hvað þjóðum
heims ber að leggja áherslu á sjálfar, en í
þúsaldarmarkmiðunum var meiri áhersla lögð
á þróunaraðstoð. Þrátt fyrir að þessi markmið
hafa verið samþykkt eru þau ekki bindandi og
hvert ríki ber ábyrgð á því að uppfylla þau6.
Um heimsmarkmið
Sameinuðu þjóðanna
um sjálfbæra þróun
Hannes Halldórsson
fjórða árs læknanemi 2015-2016
Leiðbeinandi:
Sigurður Guðmundsson
sérfræðingur í almennum lyflækningum
og smitsjúkdómalækningum