Læknaneminn - 01.04.2016, Síða 142

Fr
óð
le
ik
ur
Ra
nn
só
kn
ar
ve
rk
ef
ni
3
. á
rs
n
em
a
142
góðkynja brjóstmeini og Mel501 úr sortuæxli voru
könnuð. Frumurnar voru meðhöndlaðar á 96­holu
bökkum og lifun þeirra var síðan metin 72 klst seinna
með crystal violet litun. Reiknað var IC50 gildi,
þ.e. styrkur lyfs sem veldur 50% minnkun í lifun.
Einnig voru framkvæmdar samvirknitilraunir þar
sem ESOM var prófað með doxorubicin og jónandi
geislun. Samvirkni milli ESOM og doxorubicins/
jónandi geislunnar var metin með forritinu Compusyn
og tjáð sem samverkunargildi, CI, þar sem gildi <1 er
túlkað sem samvirkni (synergy) og gildi > 1 bendir til
mótvirkni.
Niðurstöður: ESOM hafði frumudrepandi áhrif
á allar frumulínurnar, MCF10­A var næmust með
IC50 gildi 56 µM, og 501Mel minnst næm með IC50
gildi 166 µM. Samverkunargildi fyrir ESOM með
doxorubicini reyndust vera á bilinu 1,21­1,95 fyrir
T47D, og 1,03­1,86 fyrir 501Mel. Samverkunargildi
með jónandi geislun reyndist vera á bilinu 1,31­1,61
fyrir T47D.
Umræða og ályktanir: Fyrri rannsóknir með
úsnínsýru og jónandi geislun sýndu samvirkni við
doxorubicin en mótvirkni við jónandi geislun. Aftur
á móti hafði ESOM mótverkandi áhrif bæði á svörun
við doxorubicini og jónandi geislun. Möguleg skýring
á mótvirkni við doxorubicin gæti falist í breytingum á
dreifingu lyfsins í krabbameinsfrumunum en skýring
á mótvirkni við jónandi geislun blasir ekki við á þessu
stigi.
Esomeprazole og aðrir prótónpumpuhemlar eru í
mikilli almennri notkun sem magalyf, og áhrif þeirra
á meðferð við krabbameini eru lítt rannsókuð. Þessi
og aðrar nýlegar rannsóknir sýna að sýrustigsbreytandi
lyf hafa áhrif á svörun fruma við krabbameinslyfjum
og jónandi geislun in vitro. Ef þau reynast einnig hafa
áhrif in vivo gæti það haft verulega klíníska þýðingu.
Krabbamein í penis á Íslandi sl.
1989-2014. Nýgengi og lífshorfur.
Sindri Ellertsson Csillag
Leiðbeinendur: Rafn Hilmarsson og Guðmundur
Geirsson
Inngangur: Krabbamein í penis er sjaldgæfur en
alvarlegur sjúkdómur sem herjar einkum á karla
60 ára og eldri en sjúkdómurinn hefur aldrei verið
rannsakaður skipulega á Íslandi. Markmið þessarar
rannsóknar var að kanna nýgengi og lífshorfur karla
sem greindust með krabbamein í penis á tímabilinu
1989 – 2014 auk þess að greina meðferðarkosti og
árangur þeirra.
Efni og aðferðir: Rannsóknin tók til allra karla sem
greindust með ífarandi krabbamein í penis. Upplýsingar
um greiningu fengust frá Krabbameinsskrá Íslands og
upplýsingar um sjúklinga úr sjúkraskrám LSH og FSA
auk Dánarmeinaskrá Landlæknisembættisins. Við
útreikning á aldursstöðluðu nýgengi var miðað við
aljþóðlegan staðal og við lifunargreiningu var notast
við Kaplan­Meier­aðferðina. Fjölbreytulíkan Cox var
notað til að meta forspárþætti lifunar og Clavien­
Dindo flokkunarkerfið var notað við skráningu á
fylgikvillum.
Niðurstöður: Alls greindist 61 karl með ífarandi
krabbamein í penis á tímabilinu. Þar af reyndust 58
(95%) vera með flöguþekjukrabbamein. Meðalaldur
við greiningu var 67.9 ár (miðgildi = 69 ár).
Aldursstaðlað árlegt nýgengi var að meðaltali 1.12 af
100.000 (95% ö: 0.85 – 1.40) á rannsóknartímanum
en engin marktæk breyting varð á þróun nýgegis
á rannsóknartímanum (p=0.30). Meinafræðilegt
æxlisstig frumæxla var T1 (69%), T2 (24%), T3
(5%) og TX (2%). Alls fengu 12 sjúklingar (21%)
meinvörp í náraeitla og var meinafræðilegt æxlisstig
þeirra N1 (25%), N2 (9%), N3 (33%) og NX (33%).
21 þvagfæraskurðlæknir framkvæmdi alls 77 aðgerðir
á 56 meinum á tímabilinu. Læknandi meðferð var
beitt í 95% tilvika. Reðursparandi aðgerðum var
beitt í 74% tilvika T1 æxla og í helmingi tilvika alls.
Fjölgun reðursparandi aðgerða eftir 2002 var þó
ekki tölfræðilega marktæk (p=0.30). Eitlaútrýming
var gerð hjá sjö sjúklingum en sjö fengu annars
konar meðferð. Fyrirbyggjandi meðferð var beitt
í tveimur tilvika (14%), læknandi meðferð í sex
(43%) og líknandi í sex (43%). Lítill munur var á
árangrinum af eitlaútrýmingu annars vegar og öðrum
meðferðum hins vegar en endurkomutíðnin var sú
sama 6/7 (86%). Meinafræðilegt æxlisstig frumæxlis
var sjálfstæður forspárþáttur þess að fá meinvörp
í náraeitla (p<0.05). 20 Sjúklingar (36%) fengu
fylgikvilla eftir aðgerð á frumæxli og fimm (36%) eftir
meðferðir á náraeitlum en 67% fylgikvillanna voru
minniháttar (Clavien­Dindo flokkur I). Marktækt
færri fylgikvillar voru skráðir eftir reðursparandi
aðgerðir en brottnámsaðgerðir (p<0.001). Miðgildi
eftirfylgnitímans var 29 mánuðir (spönn: 0­307). 5
ára heildarlifun var 53% og 5 ára sjúkdómstengd lifun
76%. Aldur var forspárþáttur heildarlifunar (p<0.05)
en meinvörp í eitlum (N1+) var forspárþáttur
sjúkdómstengrar lifunar (p<0.05).
Ályktanir: Rannsóknin sýnir að nýgengi og lífshorfur
sjúklinga með krabbamein í penis hefur verið stöðug
sl. 26 ár og ekki hafa orðið teljandi breytingar á
meðferðinni á tímabilinu. Jafnframt er nýgengi og
lifun áþekk því sem gerist í nágrannalöndunum
og sömuleiðis árangur af meðferðum. Rannsóknin
staðfestir einnig að meinvörp í náraeitlum eru
mikilvægasti forspárþáttur lifunar.
Ífarandi sýkingar af völdum grúppu
B streptókokka í fullorðnum á
Íslandi
Tómas Magnason
Meðhöfundar: Helga Erlendsdóttir,
Magnús Gottfreðsson og Erla Soffía
Björnsdóttir
Inngangur: Streptókokkar af flokki B (group B
streptococcus; GBS) var fyrst lýst sem sýkingarvaldi
í mönnum árið 1938. Sýkingar voru frekar fátíðar
fram að 1970, en varð þá einn helsti sýkingarvaldur
í nýburasýkingum. Síðustu áratugi hefur ífarandi
GBS sýkingar í fullorðnum aukist, þá sérstaklega
í öldruðum og fólki með undirliggjandi sjúkdóma
GBS hefur um sig fjölsykruhjúp sem er notaður til
að flokka þær í 10 mismunandi hjúpgerðir (serotypes)
sem eru Ia, Ib og II – IX. Til viðbótar hefur hver stofn
eina tegund af yfirborðsprótínum (surface proteins) og
eina eða tvær gerðir af festiþráðum (pili). Markmið
rannsóknarinnar var að rannsaka hugsanleg tengsl
milli birtingarmyndar sýkingar eða undirliggjandi
sjúkdóma við fyrrnefnda byggingarþætti bakteríanna.
Efni og aðferðir: Fyrir lá listi allra ífarandi GBS sýkinga
í fullorðnum (>16 ára) á Íslandi á árunum 1975­
2012, alls 133 sýkingar. Einnig lágu fyrir upplýsingar
um hjúpgerð, yfirborðsprótín og festiþræði sömu
stofna. Úr sjúkraskrám var safnað upplýsingum um
einkenni, birtingarmyndir, heilsufar og undirliggjandi
sjúkdóma. Upplýsingar um greiningu fannst hjá 117
sjúklingum og um undirliggjandi sjúkdóma hjá 116.
Niðurstöður: Konur voru 79, þar af 6 þungaðar, en
karlar voru 54. Meðalaldur fullorðinna annarra en
þungaðra kvenna var 65 ár og dánarhlutfall innan
30 daga var 14.3%. 6 sjúklingar sýktust oftar en
einu sinni. Nýgengi var 0.17/100000/ár tímabilið
1975­1985, en 3.54/100000/ár tímabilið 2004­
2012 og var aukningin mest meðal 70 ára og eldri.
Sýkillinn var ræktaður úr blóði (87%), liðvökva
(12%) og heila­ og mænuvökva (1%). Algengustu
hjúpgerðirnar voru hjúpgerð Ia (23.3%), V (18.8%)
og III (15.8%). Algengustu birtingarmyndirnar voru
húð­ og mjúkvefjasýkingar (33.3%), blóðsýkingar
(18.0%) og bein­ og liðsýkingar (15.3%). Af
alvarlegum undirliggjandi sjúkdómum komu illkynja
sjúkdómar (34.5%), hjartasjúkdómar (25.5%) og
lungnasjúkdómar (20.9%) oftast fyrir.
Ályktun: Mikil aukning hefur orðið á GBS sýkingum
á Íslandi síðustu áratugi. Ástæður aukningarinnar eru
ekki að fullu ljósar. Áhættuhópar þessarar sýkingar eru
aldraðir og sjúklingar með undirliggjandi sjúkdóma,
en tekist hefur að halda nýgengi hjá nýburum lágu,
meðal annars vegna fyrirbyggjandi sýklalyfjagjöf ef
móðir fær hita í lok meðgöngu eða fæðingu. Þróun
bóluefnis gegn annars vegar hjúpgerðum og hins vegar
festiþráðum er hafin, en ljóst er að frekari rannsókna
er þörf til að sporna gegn þessari neikvæðu þróun
sýkingarinnar.
Skilyrt verkjastilling hjá
vefjagigtarsjúklingum og
heilbrigðum
Valgerður Bjarnadóttir
Leiðbeinendur: Arnór Víkingsson, Gyða
Björnsdóttir og Eggert Birgisson
Inngangur: Sársauki er flókið fyrirbæri byggt á
skynboðum frá sársaukanemum en einnig hafa ýmsir
vitrænir og tilfinningalegir þættir áhrif á úrvinnslu
sársaukaboða í heilanum. Heilinn hefur einnig áhrif
á aðflæði sársaukaboða og getur magnað þau upp
eða dempað eftir aðstæðum. Skilyrt verkjastilling
(skammst; SVS) er dæmi um slíka dempun en hún
felst í því að sársaukafullt áreiti á líkamshluta minnkar
sársaukanæmi annars staðar á líkamanum. Rannsóknir
hafa sýnt að virkni SVS er minni hjá þeim sem þjást
af langvinnum verkjum, t.d. vegna vefjagigtar, en
hjá heilbrigðum. Tilgangur rannsóknarinnar var að
rannsaka SVS hjá íslenskum vefjagigtarsjúklingum
miðað við heilbrigð viðmið og kanna hvort óvirka
SVS mætti útskýra með líkamlegum, andlegum eða
félagslegum þáttum.
Efni og aðferðir: Rannsóknin byggir á gögnum
samstarfsrannsóknar Íslenskrar erfðagreiningar,
Þrautar ehf og fleiri aðila um erfðir langvinnra verkja.
Að fengnu upplýstu samþykki fara þátttakendur í
ýmsar sársaukanæmismælingar, m.a. próf sem ætlað
er að kanna SVS. Í því prófi er þrýstingsáreiti beitt
á þumalfingursnögl víkjandi handar þátttakenda í
20 sekúndur án skilyrðandi áreitis og þeir beðnir
um að gefa sársaukanum einkunn á bilinu 0­100 á
VAS­kvarða (e. visual analog scale). Eftir skilgreinda
hvíld er prófið endurtekið á sama hátt samhliða
skilyrðandi áreiti þar sem hin höndin er í 6­12°C
köldu vatni. Þátttakendur eru einnig beðnir um að
gefa sársaukanum sem kalda vatnið olli þeim einkunn.
Í lok mælingar er tekin blóðprufa og þéttni nokkurra
prótína í sermi þátttakenda mæld með ELISA­aðferð
(Brain derived neurotrophic factor; BDNF, C­reactive
protein, interleukin­6, ­8 og ­10, interleukin­1ra).
Þátttakendur svara spurningalista um ástand sitt á
prófdegi og svara jafnframt ítarlegri spurningalista,
m.a. um sjúkdómasögu, verki og félagslega stöðu.
SVS var skilgreind sem virk ef sársaukinn minnkaði
um a.m.k.10 stig á VAS­kvarða við innleiðingu kalda
vatnsins en einnig var litið á muninn milli mælinganna
tveggja sem magnbundinn eiginleika í tölfræðilegri
úrvinnslu. Tölfræðileg úrvinnsla fór fram í Rstudio.
Niðurstöður: Þegar vinna að verkefninu hófst var
stærð þess úrtaks sem lokið hafði SVSprófi 240
manns; 139 vefjagigtarsjúklingar og 101 viðmið (eftir
að þeir sem tekið höfðu verkjalyf innan við 12 klst
fyrir prófið höfðu verið undanskildir). Samkvæmt
spurningalistum þjást þó rúm 20% viðmiðanna
af langvinnum verkjum og fleiri gáfu sögu um
verki seinustu þrjá mánuði. SVS var normaldreifð
í úrtakinu. Ekki var marktækur munur á milli
sjúklingahópsins og viðmiðanna hvað varðar virkni
SVS, en 46.5% viðmiða og 45.3% vefjagigtarsjúklinga
sýndu virka SVS (p=0.96). Þá fundust engin marktæk
tengsl þunglyndis, kvíða eða verkja s.l. viku við SVS.
Línuleg aðhvarfsgreining á SVS leiddi í ljós að þeir
þættir sem helst höfðu áhrif voru aldur þátttakenda
(óvirkari SVS með hækkandi aldri), sársauki sem
kuldaáreitið olli (hærri einkunn bætti virkni SVS) og
einnig gætti nokkurrar fylgni milli þess að hafa verri