Goðasteinn - 01.09.2013, Page 92

90
Goðasteinn 2013
upplýsingunum sem lagðar voru til grundvallar við forkönnunina var safnað
úr ýmsum áttum s.s. með vettvangsúttekt, úr ritheimildum eða örnefnum. Mik-
ilvægur þáttur forkönnunar var rannsókn Guðrúnar Öldu Gísladóttur á forn-
gripum sem borist hafa af svæðinu til safna. Samtals fundust upplýsingar um
rúmlega þúsund gripi úr gamla Rangárvallahreppi. Af þessum gripum reyndist
um helmingur vera frá 20. öld en allir eldri gripir voru nýttir til að varpa ljósi
á aldur þeirra staða sem þeir komu frá. Í sumum tilfellum voru tiltækar allná-
kvæmar upplýsingar um byggðina úr heimildum og var vitanlega öllu slíku
haldið til haga. Oft var hins vegar aðeins hægt að tengja upphaf eða eyðingu
bæjar við mjög vítt tímabil. Sökum þess var ákveðið að skipta tímabilinu eftir
landnám upp í fjögur skeið: 1) 900-1300; 2) 1300-1650; 3) 1650-1800; 4) 1800-
1900 og leitast við að safna upplýsingum um hvaða bæir voru í byggð/eyði á
hverju tímabili.5 Reynt var að nota tiltækar vísbendingar til að ákveða hvaða
bæir voru líklega í byggð á hvaða skeiði en frá upphafi var ljóst að nokkra fyr-
irvara þyrfti að hafa á niðurstöðum aldursflokkunar. Í fyrsta lagi ber að hafa í
huga að hvert aldursskeiðanna fjögurra er langt og að býlin þurfa ekki að hafa
verið í byggð allt það tímabil þó að merkt sé í reitinn. til að mynda getur býli
sem merkt er í byggð á tímabilinu 900-1300 hafa byggst í kringum 900 en farið
í eyði 100 árum síðar, um 1000. Nákvæmari aldursgreiningar er ekki hægt að
gera nema með ítarlegri rannsókn. Í öðru lagi eru þær vísbendingar sem fundust
í forkönnun brotakenndar og því er líklegt, svo að dæmi sé tekið, að sum þeirra
býla sem heimildir og önnur gögn vitna um að séu komin í byggð á tímabilinu
1300-1650 kunni að hafa byggst upp á næsta tímabili á undan, 900-1300 þó að
engar vísbendingar hafi fundist um það í þessari úttekt. Í töflu 1 má sjá fjölda
bæja í byggð og eyði eftir tímabilum.
Tímabil Vísbendingar um
býli sem byggjast
upp í fyrsta sinn
Fjöldi býla í
byggð frá fyrra
skeiði
Samtals Í eyði Samanlögð
aukning/
eyðing
900 – 1300 46 - 46 - (46)
1300 – 1650 37 39 76 7 30
1650 – 1800 31 53 84 24 7
1800 – 1900 24 56 80 28 -4
1900-2000 Ekki skráð 23 23 57 -
Tafla 1. Fjöldi bæja í byggð og eyði eftir tímabilum. Rétt er að taka fram að
engar upplýsingar eru tiltækar um hvenær 33 af eyðibýlunum við Heklurætur
byggjast upp eða eyðast og þeirra er því ekki getið í þessari töflu