Goðasteinn - 01.09.2013, Side 94

92
Goðasteinn 2013
ástæðum (t.d. jarðskjálftum
og ýmsum félagslegum og
efnahagslegum ástæðum)
eru engu að síður á upp-
blásturssvæðum og bendir
margt til að landeyðing hafi
víða átt einhvern þátt í eyð-
ingu þeirra. Greinilegt er þó
að uppblástur er algengari
og augljósari ástæða þess
að bæjarstæði voru yfirgef-
in eftir því sem nær dregur
Heklu. Þessi tilraun sýnir að
það er ekki einfalt mál eða
auðvelt að greina ástæður
þess að bæir lögðust í eyði og að gera verður greinarmun á áföllum sem hafa
mikil en tímabundin áhrif (jarðskjálftar, öskufall) og áföllum sem breyta land-
gæðum til langtíma (s.s. uppblástur eða skógareyðing). Þó að skammvin áföll
hafi gjarnan lagt bæi í eyði tímabundið þarf yfirleitt fleira að koma til svo að
jarðir leggist endanlega í eyði. Eitt af markmiðum áframhaldandi rannsókna á
eyðibyggðinni við Heklurætur er einmitt að afla frekari skilnings á slíkum álita-
málum.
Eitt af markmiðum forkönnunarinnar var að leggja mat á þá möguleika sem
væru til rannsókna á svæðinu. Niðurstaðan var sú að sérstaklega mikilvægt
væri að framtíðarrannsóknir færu fyrst fram á stöðum sem lítið er vitað um s.s.
býli þar sem upplýsingar um aldur og eðli eru ekki fyrir hendi eða ábótavant
og á þeim eyðibýlum sem eru í mestri hættu. talið var mikilvægt að setja þessa
staði í forgang til að freista þess að afla sem mestra nýrra upplýsinga og forða
þeim frá glötun. Við forkönnunina var ákveðið að skipta eyðibýlunum í tvo,
grófa flokka; annars vegar eyðibýli sem henta til frekari rannsókna og hafa
mikla rannsóknarmöguleika og hins vegar eyðibýli sem ekki þóttu hentug til
frekari rannsókna. Þannig töldust þau eyðibýli sem fóru í eyði um miðja 20.
öld ekki sérlega hentug til frekari rannsókna þar sem miklar líkur eru á að vél-
væðing 20. aldar hafi þegar raskað töluverðu af minjum en einnig er búsetusaga
þeirra gjarnan betur þekkt en margra annarra eyðibýla. Að jafnaði töldust ekki
þau býli heldur henta vel til frekari rannsókna þar sem engin yfirborðsummerki
sáust og sömu sögu var vitanlega að segja um þá staði þar sem staðsetning
býla var ókunn eða þar sem aðeins voru óljósar vísbendingar um byggð (t.d.
Á myndinni sést uppblásin tóft sem klöppuð er í móberg og
tilheyrir eyðibýlinu Grákollustöðum RA-303:080