Skógræktarritið - 15.05.2012, Qupperneq 18

SKÓGRÆKTARRITIÐ 201216
Höfundar Kesara Anamthawat-Jónsson og Ægir Þór Þórsson
Í þessari grein er fjallað um grasafræðilega og erfðafræðilega eiginleika birkis úr
Bæjarstaðarskógi. Bæjarstaðarbirkið hefur verið rannsakað á rannsóknarstofu
í plöntuerfðafræði við Háskóla Íslands í yfir tvo áratugi. Rannsóknin er liður í
stærra verkefni sem snýr að erfðafræði íslenska birkisins og er unnið í samstarfi við
ýmsar stofnanir, m.a. Rannsóknastöð Skógræktar ríkisins, Mógilsá. Við höfum kann-
að plöntur úr náttúruskóglendum víða af landinu. Þær hafa verið greindar með tilliti
til fjölda litninga en þannig fundust þrír hópar birkis, ferlitna birki (Betula pubescens),
tvílitna fjalldrapi (Betula nana) og hópur þrílitna blendinga eða skógviðarbróðir (sjá
skýringu í grein9). Aðferðum grasafræði, tölfræði og sameindaerfðafræði hefur einnig
verið beitt í rannsókninni. Markmið þessarar greinar er að kynna í fyrsta sinn helstu
niðurstöður er varða birki úr Bæjarstaðarskógi. Birtar og óbirtar niðurstöður sýna
fram á að birki úr Bæjarstaðarskógi er talsvert frábrugðið öðrum birkistofnum á
Íslandi. Ennfremur benda þær til þess að Bæjarstaðarskógur hafi ekki myndast af
landnámsbirki heldur hafi upphaflega verið ræktaður skógur.
Bæjarstaðarbirki er almennt kennt við birkikvæmi
sem er upprunnið úr Bæjarstaðarskógi, en fræ það-
an hafa verið ræktuð upp, plöntum fjölgað og þær
gróðursettar víða um land. Kvæmið er það allra
mikilvægasta fyrir skógrækt á Íslandi. Bæjarstaðar-
skógur, sem er um 5 km fyrir innan Skaftafell, er
einn af hávöxnustu og fegurstu birkiskógum lands-
ins, með allt að 12 m háum, beinvöxnum trjám.
Nafn skógarins bendir til þess að þar hafi staðið
bær, Jökulfell, sem getið er í máldögum frá 14. öld.
Rústir bæjarins sáust fram yfir aldamótin 1700. Beit
og uppblástur fóru illa með skóginn fyrrum og var
hann því girtur af árið 1935, alls 22 ha, sem voru að
hálfu vaxnir skógi. Skógræktarfélag Íslands sá um
framkvæmdirnar.
Birki í Bæjarstaðarskógi – útlit og greining til
tegunda
Fyrir tólf árum fórum við í Bæjarstaðarskóg til
að safna sýnum fyrir úttekt á tilvist og umfangi teg-
undablöndunar milli birkis og fjalldrapa í náttúru-
legum skógum og skóglendum á Íslandi2,6,12,13,14,16.
Bæjarstaðarskógur var mjög ólíkur öðrum birki-
skógum á Suðausturlandi. Í honum voru afar glæsi-
leg og hávaxin birkitré (1. mynd) og ungviði sem var
Bæjarstaðarbirki
1. mynd. Birkitré í Bæjarstaðarskógi (1999)