Félagsbréf - 01.05.1959, Qupperneq 64

62
PÉLAGSBRÉF
nútímans — né heldur að'ra flokka, sem
nú eru uppi“.
Stunduin liefir því verið haldið' fram,
að sósíalismi Þ.E. liafi fremur hyggzt á
hlýju hjartalagi og heitrí samúð með
lítilinagnanum en fræðilegri kenningu
og þekkingu. B.B. færir gild rök að því,
að þjóðfélagsstefna Þorsteins studdist
líka við allýtarlega þekkingu. Til þess
henda náin samskipti lians við danska
jafnaðarmenn á skólaárum lians, fyrir-
lestur hans í Dagsbrún og tilhoð' lians
um meiri fræð'slu í sama félagi, og loks
ýmsir þættir í blaðamennsku lians. Og
1912 kveðst hann hafa „keypt og lesið
útlend hlöð og rit jafnaðarmanna" —
í 25 ár.
Ég sakna þess, að B.B. skuli ekki
gera einum þætti í blaðamennsku Þ.E.
ýtarlegri skil. En það er pólitískur
fréttaflutningur lians. Fyrir nær því tutt-
ugu árum kannaði ég allrækilega blaða-
mennsku Þorsteins, og minnist ég þess,
hve athyglisverðar fréttir liann sagði frá
útlöndum, einkum þó frá „skrúfunni11
í Hamhorg 1896 (Vcrkföll voru þá köll-
uð ,,skrúfur“). Ritstjóri Bjarka segir ýt-
arlegar fregnir frá verkfalli þessu, livað'
eftir annað, og það leynir sér ekki livor-
um megin liann stendur í baráltunni.
Mér er nær að’ lialda, að þa.ð hafi verið
í fyrsta skipti sem íslenzkt hlað segir
frá erlendum athurðum frá sjónarmiði
verkalýðshreyfingar og sósíalisma. B.B.
víkur að þessum skrifum Bjarka um
Hamborgar-verkfallið fáum orðum (197),
en mér finnst þetta svo mikils vert at-
riði í pólitískri blaðamcnnsku Þ.E., að
gjarnan hefði mátt fjalla nánar uin það
í svo slórri hók.
Mjög atliyglisvert er það hve djúptæk
og langvarandi álirif Rask-lmeykslið svo-
nefnda liefir liaft á Þ.E., eigi aðeins á
nám hans og framtíðarkjör, lieldur og
allt lífsviðliorf lians, trúar- og þjóðinála-
skoðanir. Sterkasta sönnunargagn Bjarna
Benediktssonar í því máli cr hið stór-
merka bréf Þorsteins sjálfs til Sigurðar
Guðmundssonar, síðar skólameistara, 20.
marz 1907. Þar segir: „En dýpstu og
lífsseigustu ræturnar undir niannfélags-
og trúargróðri mínum finnst inér Rask-
hneykslið' 1887 eiga. Mér fannst mann-
félagið fletla þar svo frá sér fyrir mér
fyrsta sinn að það' sýndi mér inn að
mcrg“ (42). Þessi orð eru rituð tuttugu
árum eftir athurðinn. Þcssu gerir B.B.
skýra grein fyrir.
Margir áttu — og eiga enn — erfiðast
með að fyrirgefa Þ.E. afstöðu hans til
guðshugmyndar kristinna manna og
kirkju þeirra. Og það er ofur skiljan-
legt, að guð'safncitun Þorsteins og kirkju-
hatur særðu einlæga trúmenn djúpt.
Samt komust niargir slíkir menn ekki
hjá því að' hrífast af skáldskap hans,
þrátt fyrir allt. Það er því ósköp mann-
legt, þegar slíkir aðdáendur skáldsins
liafa reynt að laga skoðanir lians eftir
eigin geðþótta og gera honum jafnvel
upp aðrar. En það' er bjarnargreiði við'
jafneinlægan og hreinskiptinn inann og
Þ.E.
Sumir hafa lialdið því fram, að trú-
leysi Þorsteins hafi „elzt af honum“nieð
árunum, hann hafi jafnvel gerzt trú-
maður undir lokin. Mér sýnist B.B. af-
sanna þá kcnningu nieð öllu, og liann
gcrir það' að mestu með' vitnisburði Þ.
E. sjálfs. Áðurnefnt bréf til Sigurðar
Guðmundssonar er þar enn veigamikið'
sönnunargagn, en það er skrifað aðeins
sjö árum fyrir dauða lians. Þar segir:
„Það er átórítetstrúin, sú hugsunarlausa,
sein allt eitrar, livar sem á er litið; hún
er vaglið á augunum, fóstru guðs og