Morgunblaðið - 29.01.1980, Blaðsíða 10

10
Myndllst
eftir BRAGA
ÁSGEIRSSON
Við hátíðlega athöfn opnunar
hinnar stórmerku, grænlenzku
farandsýningar, er um þessar
mundir gistir Norræna húsið,
var forseta íslands færð að gjöf
nýútkomin bók um myndlist og
listiðnað Grænlendinga, sem
danska listakonan Bodil Kaa-
lund hefur tekið saman, en hún
sá um uppsetningu sýningarinn-
ar og valdi muni ásamt fleirum,
en þó aðallega Grænlendingum.
Undirrituðum áskotnaðist
þessi bók á dögunum og ákvað
fljótlega, er hann hafði blaðað í
henni, að vekja athygli á merki-
legu framtaki, því að víst má
vera, að mörgum hérlendum
mun hugleikið að kynnast þess-
um þáttum grænlenzkrar menn-
ingar er hér er fjallað um. Þetta
er fyrsta bók sinnar tegundar
um grænlenzka list og í alla
staði mjög vönduð, hefur vafalít-
ið verið mjög kostnaðarsöm í
útgáfu, þótt verði hennar sé
stillt í hóf, og mun hér koma til,
að fjöldi fyrirtækja og menning-
arstofnana í Grænlandi og Dan-
mörku, svo og Norræni menn-
ingarsjóðurinn, hafa stutt fram-
takið.
Menning Grænlendinga er
ævaforn, og Eskimóar, eða þjóð-
flokkar líkir Eskimóum, hafa
ferðast um heimskautssvæðin í
um 5000 ár.
Fyrstu menjar um veru
manna þar má rekja allt til
ársins 2200 fyrir okkar tímatal.
Uppruni þeirra er nokkuð á
huldu líkt og annarra frum-
stæðra þjóðflokka, er frá Síberíu
komu og héldu um Alaska,
Kanada og síðan langt suður á
bóginn. Einn angi þeirra dreifð-
ist norður um Grænland og
niður austurströnd landsins.
Eins og hjá öllum frumstæð-
um þjóðflokkum skiptir galdra-
trúin og dýrkun sálarinnar
miklu máli. Þannig sýna elstu
menjar veiðimannamenningar
jafnan ríka trú á annað tilveru-
stig. Dýrin, sem menn veiddu sér
til lífsframfæris, höfðu jú einnig
sál, og í því var fólgin mesta
hættan, því að allt kvikt, er
menn drápu og lögðu sér til
munns, hvarf einnig til æðri
heima. Því var svo mikilvægt að
milda sálir þeirra með trúarat-
höfnum, er veiðimennirnir höfðu
svipt lifandi líkama, því að
annars var hætta á því að
viðkomandi hefndu sín grimmi-
lega á þeim. Þetta er sennilega
upphaf hvers konar trúarat-
hafna, er dreifst hafa í marg-
víslegri mynd um gjörvalla
heimsbyggðina og við sjáum svo
áþreifanleg merki um á vorum
dögum. Einmitt þessi ríka
hneigð, sem í sérhverjum manni
býr, þótt í mismunandi mæli sé,
hefur verið vaki og undirstaða
menningarþjóðfélaga frá því að
sögur hófust. Þörfin til að tjá
þetta í einhverri mynd var
nauðsynlegur þáttur daglegs lífs
og er í engum tengslum við
hugtakið list á þann hátt sem
það er gert á vorum dögum þótt
skyldleiki sé hér auðsær. Menn-
ingarlíf er undirstaða allra
framfara og þá einnig hag-
rænna, því að án menningar fær
engin þjóð lifað, blómstrað né
staðið undir nafni. Þannig eru
elstu menjar mannlegs lífs ein
mitt tengdar listrænum munum
og leifum háþróaðrar húsagerð-
arlistar.
Bókin um Grænland rekur
fyrst sögu einhverra víðförlustu
þjóðarbrota, sem veraldarsagan
getur um. Að hluta til settust
þau að í landi er nefndist af
þarlendum „Land manna“ (IN-
UIT NUAAT) eða Grænland, svo
sem við þekkjum það. Veiðimenn
fylgdu dýrunum, sem breyttu
stöðugt um verustaði og fylgdu
þá veðurfarsbreytingum, sem
hröktu þau óralangan veg. Að
sjálfsögðu hefur þetta staðið yfir
í þúsundir ára, og urðu menn þá
sífellt að laga sig að nýjum
aðstæðum, enda eru hæfileikar
þessa fólks til að lifa á heim-
skautssvæðunum með ólíkind-
Bodil Kaalund
um. Þetta fólk, sem veiði-
mennskan er í blóð borin og í
sinnið ofin, hefur lengstum unað
vel við sitt og Sinn hag, og ótal
sjúkdómar voru þar með öllu
óþekktir, áður en hin svonefnda
vestræna „siðmenning" haslaði
sér þar völl. Orðið siðmenning er
þannig afstætt hugtak, því að

Ljóð frá Finnlandi
Þjóðleikhúsið:
May Pihlgren:
Finnlandssænsk ljóð.
Leikkonan May Pihlgren frá
Finnlandi flutti ljóð eftir
sænskumælandi finnsk skáld í
Þjóðleikhúsinu á fimmtudaginn.
Hún er kunn leikkona í heima-
landi sínu og hefur stuðlað að
kynningu íslenskra leikrita.
Heldur var fámennt í Þjóðleik-
hússkjallaranum að þessu sinni,
einkum voru gestir leikhúsfólk.
En líklega hafa margir sótt
dagskrár May Pihlgren í Nor-
ræna húsinu.
May Pihlgren flutti ljóð eftir
Edith Södergran, Elmer Dikton-
ius, Solveig von Schoultz, Per-
Hakon Páwals og Lars Huldén.
Það var vel til fundið að hafja
flutninginn með ljóðum eftir
Edith Södergran, einn af braut-
ryðjendum nútímaljóðlistar á
Norðurlöndum. Dikter (1916) var
fyrsta bók Södergrans. Nú er
erfitt að skilja hvers vegna
Lelkllst
eftir JÓHANN
HJÁLMARSSON
gagnrýnendur þoldu ekki ljóð
skáldkonunnar: einlæg, ljúf og
rómantísk. Skýringin er sú að
Södergran orti órímað, hún fór
eftir hrynjandi hjarta síns og
opinberaði nýjar tilfinningar
tíma sem voru að hefjast.
Annar brautryðjandi nú-
tímaljóðalestrar var Elmer Kid-
tonius, en Pihlgren valdi til
flutnings eftir hann ljóð úr
bókum frá árunum 1922—42.
Diktoníus orti meitluð og opin
ljóð sem gædd eru sérkennilegri
hrynjandi og kemur það ekki síst
fram í minningarljóði hans um
Södergran. Pihlgren lagði
áherslu á að kynna ljóð sem
Diktonius orti um börn og gaf
valið takmarkaða mynd af
skáldinu.
Solveig von Schoultz er meðal
þeirra skálda í Finnlandi sem
njóta mikils álits, enda hefur
hún margt vel ort. Það voru
einkum ljóð með biblíulegu efni
sem Pihlgren flutti eftir von
Schoultz.
Per-Hakon Páwals kallar eina
bóka sinna En del av várlds-
rymden (1973) og úr þeirri bók
las May Pihlgren. Páwals beitir
skipi og háði í hnitmiðuðum
ljóðum úr lífi nútímafólks og er
búinn þeim sjaldgæfa hæfileika
að fá lesendur til að hlæja.
Loks flutti May Pihlgren ljóð
eftir Lars Huldén úr bók sem
hann nefnir Island í december
1976. Þetta eru skemmtilegar
ferðaminningar í ljóðformi. Eins
og Páwals er Huldén skáld
lífsgleði og hjá honum verður öll
reynsla að ljóði. Fjölbreytnin er
einkenni hans. May Pihlgren
studdist ekki við bók eða blað við
flutning þessa efnis, en naut
aðstoðar hvíslara. Hún rabbaði
um skáldin af þekkingu og inn-
sýn í verk þeirra. Flutningurinn
var fágaður og sérstaklega náði
hún tökum á áheyrendum þegar
þeir Páwals og Huldén voru á
dagskrá.
Við vitum að í Finnlandi
stendur Ijóðlist í blóma. Maður
saknaði að vísu skálds eins og Bo
Carpelans, en persónulegt val
leikkonunnar gerði þessa kvöld-
stund með henni minnisstæða.