Morgunblaðið - 29.01.1980, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 29. JANÚAR 1980
flfaKgUllltfjlMfr
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Björn Jóhannsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Skeifunni 19, sími 83033.
Áskriftargjald 4.500,00 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 230
kr. eintakið.
Skyldan
er Alþingis
Fjórðu lotu stjórnarmyndunartilraunanna, sem hófust 4.
desember síðastliðinn er lokið. Benedikt . Gröndal
formaður Alþýðuflokksins hefur síðastur flokksleiðtoganna
fjögurra skýrt forseta íslands frá því, að honum sé ekki fært
að mynda meirihlutastjórn eins og hann hafði fengið umboð
til. Alþýðubandalagið neitaði alfarið að ræða um stjórnar-
myndun undir forystu Benedikts. Framsóknarflokkurinn
sagðist ekki geta sætt sig við að ræða við Alþýðuflokkinn á
grundvelli þeirra tillagna, sem Benedikt lagði fram, en
bauðst sjálfur til að leggja fram nýjan grundvöll. Sjálfstæð-
isflokkurinn lýsti sig einn reiðubúinn til að ræða við
Alþýðuflokkinn á grundvelli tillagna hans en setti fram
fyrirvara um einstök efnisatriði þeirra.
Þegar svör allra flokkanna lágu fyrir, var einsýnt, að
tilgangslaust var fyrir Benedikt Gröndal að tefja tímann
frekar með því að halda fast í umboðið. Augljóst er, að öll
stóryrðin um vinstri stjórn og nauðsyn hennar fyrir og eftir
kosningar eru marklaus. Raunar má segja, að ábyrgð þeirra
stjórnmálamanna sé mest á ófremdarástandinu í lands-
stjórninni, sem hafa lagt allt kapp á það vonlausa verk að
berja saman nýja vinstri stjórn. Tilraun Benedikts Gröndals,
þar sem Alþýðubandalagið skarst algjörlega úr leik, sannar
endanlega, að það er engin forsenda fyrir samstarfi
þríflokkanna, þá greinir svo mjög á um grundvallaratriði.
Það hefur svo sannarlega verið þjóðinni dýrkeypt, hve lengi
hefur tekið að ná fram þessari niðurstöðu. Tilraunastarf-
semin á vinstri vængnum hefur í raun staðið síðan eftir
kosningarnar í júní 1978.
Forseti íslands hefur ekki enn tekið ákvörðun um
framhaldið, þegar þetta er ritað. Þess hefur víða orðið vart
síðustu daga, að menn telji einu leiðina út úr ógöngunum þá,
að forsetinn feli manni utan þings að koma saman
ríkisstjórn. Áður en til þess kemur er þó nauðsynlegt, að
Alþingi fái enn færi á því að gera lokatilraun. Nú má segja,
að forseti íslands hafi fullnægt öllum formsatriðúm
varðandi stjórnarmyndunartilraunirnar. Allir flokkar hafa
fengið sitt tækifæri. Um það má deila, hvort nauðsynlegt sé
að standa þannig að málum. Hér verður það ekki gert, heldur
vakin á því athygli, að komið er að mikilvægum þáttaskilum.
Það sjónarmið hefur verið sett, fram, að ekki skuli reynd
myndun utanþingsstjórnar, fyrr en það hafi sýnt sig í verki,
að Alþingi hafni minnihlutastjórn innanþings. Má í því
sambandi bæði vísa til þess, sem gerðist 1942—1944, þegar
utanþingsstjórn sat, og vorið 1950, áður en samstjórn
Sjálfstæðisflokks og Framsóknarfiokks var þá mynduð. Áður
en til minnihlutastjórnar kemur verður það þó að liggja
skýlaust fyrir, að ekki sé til neinn meirihluti á Alþingi.
Liggur það fyrir nú? Þessi spurning kann að þykja undarleg
nú eftir tæplega tveggja mánaða viðræðutörn milli stjórn-
málaflokkanna. Hún er hins vegar borin fram, af því að svar
hefur ekki fengist við henni. Tilraun Benedikts sýndi, að það
er ekki neinn vinstri meirihluti á þingi, ef þannig má taka til
orða. Hún veitti á hinn bóginn ekki svar við' því, hvort
svonefndir lýðræðisflokkar geta fótað sig á sameiginlegum
málefnagrundvelli. Afstaða Framsóknarflokksins var á þann
veg, að af henni má ráða, að flokkurinn hafi fremur sett fyrir
sig hugsanlega stjórnarforystu Alþýðuflokksins en málefni.
Sjálfstæðisflokkurinn lokaði engu í samtölum sínum við
Alþýðuflokkinn. Takist framsóknarmönnum og krötum að
þurrka vinstri glýjuna úr augum sér, kunna málin að taka
óvænta stefnu.
Eins og dr. Gunnar Thoroddsen, formaður stjórnarskrár-
nefndar, lagði réttilega ríka áherslu á í sjónvarpsþætti fyrir
réttri viku, er það tvímælalaus skylda Alþingis að sjá til
þess, að starfhæf ríkisstjórn sé í landinu. Undan þessari
skyldu getur þingið ekki vikið sér, fyrr en allar leiðir hafa
verið kannaðar til þrautar. Við þekkjum það af hvers kyns
félagsstarfi, að þegar úfar rísa með mönnum er lýðræðið oft
tímafrekt. Og nú brestur margan brátt þolinmæðina vegna
stjórnmálaóvissunnar, en Alþingismönnum hlýtur að vera
það manna ljósast, að óleyst alvarleg verkefni krefjast svo
skjótrar lausnar, að við svo búið má ekki standa.
Hvað reyna
Sovétmenn næst?
NÝLEGA var frá því skýrt hér í blaðinu, að á síðasta ári hefði varnarliðið á
Keflvíkurflugvelli flogið í veg fyrir 170 sovéskar flugvélar, sem komu inn á
íslenska loftverndarsvæðið. Á sunnudaginn birtist síðan hér í blaðinu frétt um
það, að sovésk stjórnvöld hefðu farið þess á leit við íslenska utanríkisráðuneytið
að þau fengju lendingarheimild fyrir risaflutningavél af gerðinni Ilyushin IL-76T
á Keflavíkurflugvelli 3. eða 4. febrúar á leið sinni til Kúbu með varahluti fyrir
flugvélar af sovéskri gerð þar í landi. Vél af þessari gerð hefur aldrei komið
hingað til lands. Hins vegar hafa Sovétmenn lent hér flutningavélum af Antropov
gerð, þ.e. AN-12, AN-26 og AN-22, sem eru þeirra stærstar.
Samkvæmt heimildum Al-
þjóðaherfræðistofnunarinn-
ar í London eru um 1200
flugvélar í flutningadeild
sovéska flughersins, þar af
50 af gerðinni IL-76. Auk
þess er talið, að um 1300
vélar frá flugfélaginu Aero-
flot séu til reiðu fyrir flutn-
ingadeild hersins ef nauðsyn
krefst, en vélin, sem beðið
var um lendingarleyfi fyrir
um næstu helgi hér á landi,
er skráð hjá Aeroflot. IL-76
vélarnar má nota til hvers
kyns flutninga bæði á tækj-
um og mönnum og voru þær
notaðar við hernám Afgan-
istans. Virðist nú vera lögð
megináhersla á framleiðslu
þessara flutningavéla í
Sovétríkjunum.
í hana af tollayfirvöldum.
Utanríkisráðuneytið þarf nú
ekki að svara þessum tilmæl-
um Sovétríkjanna fyrir sitt
leyti, því að 20—30 manna
hópur innan Verkalýðs- og
sjómannafélags Keflavíkur
hefur ákveðið að neita að
afgreiða sovéskar flugvélar
um óákveðinn tíma. Tilgang-
urinn með viðkomu IL-76
vélarinnar átti að vera sá að
fá hér eldsneyti. Með ákvörð-
un verkamannanna fær hún
það ekki afgreitt hér á landi.
Augljóst er, að það er alls
ekki nauðsynlegt fyrir sov-
éskar flugvélar í langflutn-
ingum að hafa viðdvöl hér á
landi á leið sinni til Kúbu.
Bæði geta þær lent annars
staðar og eins geta þær
aðstoðarutanríkisráðherra,
sem fer með málefni Norður-
landa, kæmi hingað til við-
ræðna eins og fyrirhugað
var. Sovétmenn hafa lagt á
það ríka áherslu undanfarin
ár að koma fastri skipan á
samráðsfundi milli hátt-
settra embættismanna í
utanríkisráðuneytum Islands
og Sovétríkjanna. Hafa þeir
viljað, að gerður yrði um
þetta tvíhliða samningur
milli landanna, en íslensk
stjórnvöld hafa ekki viljað
fallast á það. Hins vegar
hefur verið samþykkt, að
embættismenn frá löndunum
hittust til viðræðna um al-
þjóðamál. Var það erindi
Semskovs hingað nú, en
hann hefur komið hingað til
Varnarliðið á íslandi tók þessa mynd nýlega af sovéskri kafbátahernaðarflugvél hér við land. Vélin,
sem er af svonefndri Bear-gerð, er að varpa í fallhlíf til sjávar hlustunartæki, sem notað er til að leita
uppi kafbáta.
Hvers vegna?
Ekki er með neinni vissu
vitað, hvað þessi vél, sem nú
þarf að senda til Kúbu, hefur
innanborðs, en leiða má líkur
að því, að hún sé með flug-
vélamótora eða einhverja
slíka þungahluti. Samkvæmt
Chicago-samþykktinni um
flug milli þjóða þurfa flug-
vélar í friðsamlegu flugi ekki
að sækja fyrirfram um heim-
ild til lendingar á Kefla-
víkurflugvelli í tilvikum sem
þessum. Til dæmis lenti þar
fyrir nokkrum dögum fyrir-
varalaust, ef þannig má að
orði komast, pólsk farþega-
þota, IL-62, á leið til
Kennedy-flugvallar við New
York. Tók eldsneyti og hélt
aftur á brott.
Túlka má formleg tilmæli
sovéskra yfirvalda til utan-
ríkisráðuneytisins hér sem
vísbendingu um, að þau hafi
verið að fara fram á, að
risaflutningavélin fengi að
njóta svonefnds úrlendisrétt-
ar, að ekki yrði farið um borð
flogið í einum áfanga á milli
Sovétríkjanna og Kúbu. Ekki
er ósennilegt, að sovésk yfir-
völd hafi með tilmælum
sínum verið að reyna á þol-
rifin í Islendingum. Á þeim
viðsjárverðu tímum, sem
skapast hafa fyrir tilverknað
Sovétríkjanna á alþjóða-
vettvangi, er það í samræmi
við sífelldan þrýsting þeirra,
að þau kanni alla möguleika
til að mynda sér hagstæðar
glufur. Sovéskir hernaðar-
ráðgjafar hefðu vafalaust
talið það fjöður í sínum
hatti, hefði jafn mikilvægt
tákn um vald þeirra og þessi
risaflutningaþota fengið
heimild til að athafna sig að
vild á Keflavíkurflugvelli.
Ekki rætt
við Semskov
Nýlega skýrði utanríkis-
ráðuneytið frá því, að það
hefði tilkynnt sovéska utan-
ríkisráðuneytinu, að ekki
þætti æskilegt, að Semskov
lands áður til slíkra við-
ræðna.
Sovétmenn þola það ávallt
illa, þegar þeim er svarað á
verðugan hátt eins og gert
var með því að neita að taka
á móti Semskov. Með því að
sækja um heimild fyrir risa-
þotuna, sem getur flutt fleiri
hundruð hermenn undir
vopnum, hafa þeir ef til vill
verið að sýna íslenskum
stjórnvöldum í tvo heimana.
Röksemdafærslan hefði því
getað verið á þessa leið hjá
þeim: Úr því þið sýnið okkur
lítilsvirðingu, skulum við
minna ykkur á, að við getum
náð til ykkar með okkar
öflugustu tækjum — þeim
sömu og við notuðum við
hernám Afganistan.
Sem betur fer er málum
enn þannig háttað, að það
dugar, þegar ákvæði alþjóða-
samninga útiloka annað, að
hópur innan verkalýðsfélags
taki skorinorða og skynsam-
lega afstöðu. En hvað reyna
Sovétmenn næst?
Bj. Bj.