Morgunblaðið - 17.06.1981, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 17. JÚNÍ1981

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Skeifunni 19, sími 83033..
Áskriftargjald 80 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 4 kr. eintakið.
Á þjóð-
hátíðardegi
Þegar þess er minnst, að 37 ár eru liðin frá því að lýðveldi var stofnað á
íslandi, er ekki annað unnt að segja, en í megindráttum hafi þjóðinni
farnast vel á þessum árum. Út á við hefur verið mótuð skynsamleg stefna, sem
tryggir sjálfstæði þjóðarinnar og öryggi, yfirráð hafa verið tryggð yfir
fiskimiðunum og almennt hefur verið vel staðið að markaðsöflun fyrir
íslenskar afurðir. Samvinna hefur tekist við erlenda aðila um brautryðjenda-
störf við stórvirkjanir og orkufrekan iðnað. Andstæðingar þeirra brautryðj-
endastarfa hafa smátt og smátt verið að átta sig á villu síns vegar, eins og best
sannaðist á orkuþingi í síðustu viku, þegar tæknimenn Alþýðubandalagsins
tóku málin úr höndum pólitískra forystumanna flokksins. Eins og þeirra er
háttur, sem reyna að fóta sig á nýrri stefnu í andstöðu við fyrri boðskap
leitast tæknimennirnir við að færa stefnubreytinguna í sem skrautlegastar
umbúðir. Þegar skyggnst er á bak við þær, kemur í ljós viðurkenning á
mikilvægi þeirra ákvarðana, sem teknar voru fyrir um fimmtán árum um
stórvirkjun við Búrfell og orkusölusamning við álverið í Straumsvík. Þessi
viðurkenning markar að vissu leyti þáttaskil í umræðum um íslensk orkumál.
Nú þarf að fylgja henni fast eftir og sameina þjóðina um stefnu, þar sem
hagkvæmustu kostir eru valdir og ekki litið framhjá samvinnu við útlendinga,
ef nauðsyn krefur. í nútíma heimi er það forsenda efnahagslegs sjálfstæðis, að
þær þjóðir, sem ráða yfir ónýttum orkulindum taki til hendi og leiti allra leiða
til að virkja þær sjálfum sér og öðrum til hagsældar.
Ekki er jafn auðvelt að draga upp einfalda mynd, þegar litið er til stjórnar
okkar á innri málum á síðustu 37 árum. Þar hafa skipst á skin og skúrir. Þó er
einsýnt, að þá vegnar þjóðinni best, þegar festa ríkir í stjórnmálalífinu og
breið samstaða næst um skýr meginmarkmið. Einmitt af þessum sökum vísa
menn til viðreisnaráranna, samstjórnar Alþýðuflokks og Sjálfstæðisflokks frá
1959 til 1971, þegar þeir nefna mesta framfaraskeið lýðveldisáranna. Rétt er
að minnast þess, að það skeið hófst með markvissu átaki til að breyta íslensku
efnahagslífi í frjálsræðisátt. Þeir stjórnmálaforingjar, sem settu mestan svip
á viðreisnarárin, héldu þeirri skoðun fast að mönnum, að hvorki þeir né aðrir
væru óskeikulir. í þeim boðskap fólst sú skynsamlega skoðun, að það væri ekki
í verkahring stjórnmálamanna að segja mönnum fyrir verkum í stóru og smáu
heldur ættu þeir að leitast við að leiða einstaklinginn fram til átaka, skapa
honum sem best skilyrði til að bæta eigin hag, heildinni til farsældar.
Á síðustu 10 árum hafa þau stjórnmálaöfl verið alltof umsvifamikil í
landinu, sem byggja stefnu sína á því grundvallarsjónarmiði, að stjórnmála-
mennirnir viti allt best, borgararnir eigi að láta sem mest af aflafé sínu renna
til ríkishitarinnar og síðan sé það í verkahring stjórnmálamannanna að deila
og drottna. í þessu sambandi er til dæmis athyglisvert að leiða hugann að því
orði, sem ofstjórnarmönnunum er nú kærast, þegar fjallað er um kjör manna
og afkomu, en það er orðið „félagsmálapakkar". I orðinu felst, að menn afsala
sér launahækkunum og fá í staðinn, það sem kallað er „félagslegar umbætur".
Fé til að framkvæma „umbæturnar" liggur ekki í geymdum gullkistum heldur
er það tekið úr vasa launþeganna með þyngri sköttum og hvers kyns
opinberum álögum. Tilgangurinn með „umbótunum" er því meðal annars sá að
þrengja athafnafrelsi einstaklinganna um leið og íhlutunarvald misviturra
stjórnmálamanna er aukið, afleiðingar verða síðan yfirleitt stöðnun og
pólitískt fyrirgreiðslukerfi, eins og nú er byrjað að votta fyrir í
húsnæðismálum.
Þeir menn segjast nú hafa neitunarvald innan ríkisstjórnarinnar (og síðasti
ráðherrarígur bendir til þess, að neitunarvaldið sé aðeins hjá þeim í
stjórninni), sem helst hafa hampað þeirri skoðun, að auðvitað sé unnt að ráða
við verðbólguna án þess að skerða launin. 1. mars síðastliðinn voru laun skert
um 7% samkvæmt lagafyrirmælum frá ríkisstjórninni og samtímis hefur
dregið úr verðbólgunni. Þetta er ekki tilviljun heldur sýnir, að efnahagskenn-
ingar Alþýðubandalagsins hafa í þessu efni eins og öðrum verið rangar. Á
fyrsta ársfjórðungi þessa árs bötnuðu viðskiptakjör þjóðarinnar um 3,5% og
batinn hefur haldið áfram síðan. Sú staðreynd er ómótmælanleg, að í
sjávarútvegi hefur ríkt góðæri á fyrri helmingi ársins og hefur þar orðið
gjörbreyting frá því fyrir ári, þegar mikillar svartsýni gætti, ekki síst vegna
útlitsins á Bandaríkjamarkaði. Við slíkar aðstæður reynir enn meira á
aðhaldsstefnu ríkisstjórnarinnar en áður. Henni verður ekki fylgt fram nema
þeir ráðherrar í ríkisstjórninni, sem telja sig á tyllidögum „pólitiska málsvara
verkalýðsins", geti haldið aftur af kröfugerð launþega í kjarasamningunum í
haust. í því sambandi er athyglisvert, að á verkalýðsráðsfundi Alþýðubanda-
lagsins á dögunum var engin ályktun gerð um kjaramáiin og Svavar Gestsson
formaður flokksins er tekinn til við að ræða um „almenna stöðu
þjóðarbúsins", þegar hann er spurður um kaup og kjör.
Ríkisstjórninni hefur ekki tekist að skapa þá breiðu samstöðu meðal
þjóðarinnar, sem er nauðsynleg forsenda heilbrigðra stjórnarhátta. Óðagot
við embættaveitingar bendir til þess, að sá andi ríki í stjórnarherbúðunum að
ekkert tækifæri megi láta ónotað til að hygla flokksgæðingum. Slíkt
andrúmsloft bendir ekki til góðs samstarfsanda heldur pólitískrar forherð-
ingar. Athyglisvert er, að málgögn ríkisstjórnarinnar grípa jafnan til þess
úrræðis, þegar harðnar á dalnum, að skvetta salti í sár Sjálfstæðisflokksins.
Á þjóðhátíðardegi 1981 hlýtur sú ósk að vega þyngst í hugum allra þeirra,
sem vilja, að islensku þjóðinni farnist vel stjórn sinna ytri og innri mála, að
andstæðingum Sjálfstæðisflokksins líðist ekki öllu lengur að spilla einingu í
flokknum.
Frakkar eru meðal þeirra þjóða sem þegar hafa komið sér upp kjarnorkuvopnum. Hér eru franskir hermenn
að setja kjarnaodd á eldflaug á skotpalii á Plateau d'Albion i Provence-héraði i Frakklandi. Á sl. ári. er þessi
mynd var tekin, voru þar 18 eldflaugar sem draga 3000 km eða lengra.
Brátt gætu 17 þjóðir bæst
í „kjamorkuvopnaklúbbiim44
íraska kjarnorkuverið sem
ísraelar eyðilögðu á dögunum var
annað af tveimur sem menn höfðu
áhyggjur af með tilliti til út-
breiðslu kjarnorkuvopna. segir i
skýrslu Alþjóðlegu vopnarann-
soknastofnunarinnar sem hefur
aðsetur i Lundúnum.
Á sl. ári minnkuðu vonir
manna um að það tækist að hefta
úthreiðslu kjarnorkuvopna og
hafa menn mestar áhyggjur af
þróun mála i Suður-Asiu og Mið-
Austurlöndum, segir ennfremur i
skýrslunni.
Nú eru 11 ár síðan samningur-
inn um bann við útbreiðslu kjarn-
orkuvopna var undirritaður. En
aldrei hefur verið jafn mikil
hætta á aukinni útbreiðslu slikra
vopna og einmitt nú. 114 þjóðir
undirrituðu samninginn og lýstu
þannig yfir formlega. að þær
væru því andvigar að aðrar þjóðir
en þær, sem þá þegar höíðu yfir
kjarnorkuvopnum að ráða, yrðu
sér úti um slik vopn.
Indland, sem er meðal þeirra 6
landa sem vitað er um að séu í
„kjarnorkuvopnaklúbbnum",
sprengdu fyrstu kjarnorkusprengj-
una 1974, fjórum árum eftir undir-
ritun samningsins. Hin fimm lönd-
in í „klúbbnum“ eru: Sovétríkin,
Bandaríkin, Bretland, Frakkland
og Kína. Að minnsta kosti 17
önnur lönd hafa nú möguleika á,
eða munu fljótlega öðlast þá, að
framleiða kjarnorkuvopn, segir í
skýrslu frá Alþjóðlegu friðar-
rannsóknarnefndinni í Svíþjóð.
Allt sem þarf til að búa til
kjarnorkuvopn er, að sögn sér-
fræðinga, um 200 visindamenn,
verkfræðingar og annað sérhæft
fólk, 20 pund af úraníum og
verksmiðja.
Plútóníum er jafnvel talið enn
betra efni í kjarnorkusprengjur en
úraníum. Plútóníum er framleitt í
kjarnorkuverum úr brunnu elds-
neyti og er nú framleitt svo mikið
af plútóníum á ári hverju í orku-
verunum að það nægir í 4—8.000
sprengjur.
Pakistanir reyna nú að verða sér
úti um efni og þekkingu til fram-
leiðslu kjarnorkuvopna. Talið er að
tilraunir þeirra fari aðallega fram
í úraníum-verinu í Kahota, nærri
Rawalpindi, en það starfar leyni-
lega og er ekki undir eftirliti
Alþjóða kjarnorkumálastofnunar-
innar.
Bandaríkjamenn reyndu á sl. ári
að fá þjóðir heims til að takmarka
útbreiðslu kjarnorkuvopna. En eft-
ir innrás Sovétmanna í Afganistan
dró úr hvatningarhrópum þeirra. í
apríl 1979 hættu þeir hernaðar- og
fjárhagsaðstoð við Pakistani vegna
leynilegra tilrauna þeirra með
kjarnorku. En nú hefur því banni
verið aflétt ög Pakistanir hafa
fengið 400 milljón dollara hernað-
araðstoð.
Nýlegar skýrslur bandarísku
leyniþjónustunpar segja, að göng
hafi verið gerð í fjalli einu í
Vestur-Pakistan og verði þar lík-
lega gerðar tilraunir með kjarn-
orkusprengju. Margir fréttaskýr-
endur halda því fram, að Pakistan-
ir muni geta framleitt kjarnorku-
vopn á næsta ári.
Indira Gandhi, forsætisráðherra
Indlands, horfir áhyggjufull á að-
gerðir nágranna sinna og neitar
því ekki, að Indverjar kunni að
taka kjarnorkumál sín til endur-
skoðunar.
Nýlegar, en óstaðfestar fréttir
herma, að Lýbíumenn hjálpi Pak-
istönum við að fjármagna gerð
„islömsku sprengjunnar". Lýbíu-
menn eiga lítinn sovéskan kjarna-
ofn, en talið er að þeir hafi gert
samning um að fá annan stærri.
Sérfræðingar segja, að Lýbíumenn
vanti fjármagn, tækniþekkingu og
aðstöðu til framleiðslu vopna.
I sænsku skýrslunni segir að
Egyptar séu nærri því að verða sér
úti um kjarnorkuvopn. Á síðast-
liðnu ári staðfesti egypska þingið
samninginn um bann við út-
breiðslu kjarnorkuvopna í því
skyni að fá nýja kjarnaofna frá
Bandaríkjunum og Frakklandi.
„Suður-Afríka hefur án efa
tæknilega möguleika á að geta
framleitt kjarnorkuvopn," sagði
Kurt Waldheim, aðalritari Sam-
einuðu þjóðanna, í september sl.
Suður-Afríka fékk fyrsta
kjarnaofninn frá Bandaríkja-
mönnum árið 1961 og sjálfir fram-
leiða þeir mikið af úraníum. En
eftir að þeir fengu kjarnaofninn
hefur lítil samvinna verið milli
þjóðanna.
Árið 1977 komust sovéskir og
bandarískir gervihnettir á snoðir
um að Suður-Afríkumenn hygðust
gera tilraunir með kjarnorku-
sprengju í Kalahari-eyðimörkinni.
Ekki varð þó vart við neina
sprengingu þá, en bandarískur
gervihnöttur greindi Ijósbjarma
yfir suður-afrískum vötnum tveim-
ur árum síðar og telja sumir
fréttaskýrendur að hann hafi staf-
að af kjarnorkusprengingu.
Suður-Afríkumenn undirrituðu
ekki samninginn um bann við
útbreiðslu kjarnorkuvopna en
neita því að þeir framleiði slík
vopn.
Árið 1977 viðurkenndi yfirmaður
kjarnorkumála í Argentínu að
Argentínumenn gætu smíðað
kjarnorkusprengju en sagði þá
ekki hafa slíkt í hyggju. Argentín-
umenn skrifuðu ekki undir samn-
inginn um bann við útbreiðslu
kjarnorkuvopna.
í Mið-Austurlöndum hafa menn
helst áhyggjur af írökum, sem á
sínum tíma undirrituðu samning-
inn um bann við útbreiðslu kjarn-
orkuvopna. írakar fengu kjarnaofn
frá Sovétmönnum árið 1968 og
annan, kallaðan Isis, frá Frakk-
landi. Nýlega festu írakar kaup á
70 megawatta frönskum kjarna-
ofni, Osirak, sem notar úraníum
sem að 90 hundraðshlutum er
úranium 235, en það er sú tegund
sem þarf til framleiðslu kjarn-
orkuvopna. Kjarnaofn þessi varð
fyrir miklum skemmdum af völd-
um hermdarverkamanna er hann
beið þess að vera fluttur með skipi
til Seyne-sur-mer í Suður-
Frakklandi.
Franska ríkisstjórnin hafði
breytt um stefnu varðandi útflutn-
ing á kjarnaofnum og öðru til
framleiðslu slíkrar orku og reyndi
að fá íraka til að fallast á það að fá
annan kjarnaofn sem notaði aðra
gerð af úraníum.
En Irakar fétlust ekki á slíkt og
Frakkar létu þeim í té Osirak-ofn
og sumarið 1980 10—15 kíló af
úraníum.
En Osirak-verið í írak varð fyrir
skemmdum í stríðinu við írani (ef
til vill hafa ísraelar verið þar að
verki líka) og því varð að fresta því
að taka það í notkun.
Grunsemdir manna um að írak-
ar hygðust nota ofninn til vopna-
framleiðslu efldust eftir að þeir
gerðu samning við Brasilíumenn,
sem ekki undirrituðu samninginn
um bann við útbreiðslu kjarnorku-
vopna, um gagnkvæma upplýs-
ingamiðlun og við ítali um kaup á
búnaði sem notaður er til að hlífa
tæknimönnum við geislun er piút-
ónium er unnið úr brunnu elds-
neyti.
Eftir árásir írana í byrjun
stríðsins bönnuðu Irakar eftirlits-
mönnum frá Alþjóða kjarnorku-
málastofnuninni, IAEA, að skoða
Osirak- og Isis-kjarnorkuverin
meðan landið ætti í stríði. Þetta
var í fyrsta sinn sem stofnuninni
hafði borist slík neitun þegar um
svo hættuleg efni hefur verið að
ræða og varð það til þess að bæði
Frakkar og IAEA fóru að efast um
það að írakar myndu standa við
gefin loforð um að úraníumið sem
þeir hefðu fengið yrði ekki notað í
hergögn.
Samt sem áður sagði talsmaður
IAEA í Vín fyrir nokkru, að írakar
hefðu síðar fallist á að eftirlits-
menn heimsæktu orkuverin og
hefði skoðun farið fram í janúar sl.
Útkoman varð sú, að írakar þóttu í
öllu hafa staðið við ákvæði samn-
ingsins um bann við útbreiðslu
kjarnorkuvopna.
Stofnunin segir, að oft sé erfitt
að meta sannleiksgildi frétta um
leynilegar tilraunir með kjarn-
orku, sérstaklega ef um er að ræða
þjóðir, sem ekki hafa undirritað
margnefndan samning, t.d. ísrael
og Suður-Afríku. Menn hafa lengi
grunað Israela um að vera leyni-
lega meðlimi „kjarnorkuvopna-
klúbbsins". Fréttamenn segja, að
bandariskir sérfræðingar telji að
ísraelar eigi um 10 kjarnorku-
sprengjur á stærð við þá, sem
kastað var á Hiroshima.
ísraelskir ráðamenn hafa neitað
þessu og á sl. ári urðu þeir sýnilega
mjög áhyggjufullir vegna fram-
vindu í kjarnorkumálum íraka og
kölluðu saman alþjóðlega ráðst-
efnu, þar sem þeir lýstu því yfir, að
Mið-Austurlönd væru kjarnorko-
vopnalaust svæði.