Morgunblaðið - 17.06.1981, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 17. JÚNÍ 1981
33
ímyndað mér að þróunin yrði fyrst
í stað miðað við að lagaheimild
laegi fyrir innan 2—3 ára til
dæmis?
Fyrsta skrefið yrði eflaust
stofnun staðbundinna stöðva,
fyrst hér á höfuðborgarsvæðinu,
ein eða fleiri stöðvar, síðan vafa-
laust fyrir Eyjafjarðarbyggðir og
nærliggjandi héruð á Norðurlandi.
Síðan víðar. Útsendingartími yrði
að öllum líkindum nokkrar
klukkustundir á dag framan af en
myndi fljótlega lengjast á þéttbýl-
issvæðunum, ef tii vill með eins
konar næturútvarpi hér á höfuð-
borgarsvæðinu. Létt tónlist yrði
verulegur hluti dagskrárefnis en
auk þess fréttir, almennt upplýs-
ingarefni fyrir íbúa á svæðunum,
menningarefni af einhverju tagi
og auglýsingar. Ekki er ósennilegt
að meðal þeirra áherzluatriða í
dagskrárgerð, sem myndu greina
frjálst, svæðisbundið útvarp frá
hefðbundinni dagskrá Ríkisút-
varpsins, eins og hún gerist nú,
væru beinar útsendingar frá við-
burðum innan svæðisins, íþrótt-
um, umræðufundum um hags-
munamál íbúa byggðarlagsins og
listaviðburðum. Fréttasendingar
yrðu væntanlega tíðari og styttri
en við eigum að venjast í Ríkisút-
varpinu. Umfjöllun um atburði
innan svæðis eða héraðs yrðu
mjög áberandi, lögreglufréttir,
sveitarstjórnarmál, almennt fé-
lagslíf, ýmis önnur dagleg mál-
efni, sem Ríkisútvarpið, fjölmiðill
allra landsmanna. leggur ekki
mikla rækt við stöðu sinnar vegna.
Að þessu leyti er Ríkisútvarpið í
hálfgerðri hnappheldu. Það fer
fyrir brjóstið á ýmsum hlustand-
anum úti á landsbyggðinni þegar
Jón Múli dásamar geislaflóð höf-
uðborgarsólarinnar á morgnana,
þó að okkur finnist það ósköp
notalegt hér í Reykjavík. í ýmsum
atriðum sakna íbúar byggðanna
úti á landi, jafnt sem hér á
höfuðborgarsvæðinu, margvís-
legra, praktískra upplýsinga, t.d.
um gang umferðar, ástand gatna
og vega, félagsstarfsemi og fleira,
sem Ríkisútvarpið veitir ekki í
miklu magni né af mikilli ná-
kvæmni, getur kannski lítillega
um formsins vegna í fréttatíma kl.
fjögur síðdegis, sem fáir hlusta á.
Svæðisbundið útvarp myndi ein-
beita sér að þeim málum líðandi
stundar, sem nánast snerta hlust-
endur þess. Það vekti máls á
brýnum hagsmunamálum þeirra,
sem menn eila heyrðu ef til vill
ekki rædd að neinu marki. Með
þessu sköpuðust meðal annars
öflugri tengsl við næsta nágrenni,
líf og starf heimabyggðarinnar
svo fjölbreytt sem það oft getur
verið. Þetta teldi ég tvímælalaust
af hinu góða og sterkasta þáttinn í
fari staðbundinna, frjálsra út-
varpsstöðva. Þær vektu áhuga og
gerðu fólk betur meðvitandi um
stöðu mála í sinni byggð, myndu
vafalaust auka skilning á þörfum
fyrir dreifingu valds í þjóðfélag-
inu og nauðsyn hinna smærri
stjórnunareininga í landinu sem
sveitarfélögin eru.
Ekki er ég með þessu að halda
því fram að frjálst, svæðisbundið
útvarp sæi alls ekki út fyrir
túnfótinn. Það er ákaflega líklegt
að með útbreiðslu svæðisstöðva
tækist samstarf á milli þeirra um
sameiginlega fréttaöflun í nokkr-
um mæli og gagnkvæma aðstoð í
dagskrárgerð, í einu eða öðru
formi. Samstarf við sjálfstæð
dagskrárgerðarfyrirtæki yrði
einnig fyrir hendi.
Hvaðan eiga
peningarnir aö koma
„En góði maður. Hvaðan koma
peningarnir til að standa undir
þessu?" Vonlegt að menn velti
fjármálalegu hliðinni fyrir sér. I
þessu eins og öðrum greinum
einkaframtaksins er það ágóða-
von, sem mun reka menn áfram til
átaka og áhuginn einnig. Það þarf
hugvit, frjótt ímyndunarafl, áræði
og útsjónarsemi til að standa í
frjálsum útvarpsrekstri. Hann
þarf að standa undir sér og gott
betur. Hann verður ekki til lang-
frama stundaður sem sjálfboða-
liðastarf og einskær hugsjóna-
mennska.
Flutningur auglýsinga yrði að
sjálfsögðu tekjugrundvöllur hins
frjálsa útvarps. Spurning: „Er
ekki auglýsingamarkaður í þessu
fámenna samfélagi á hjara ver-
aldar þegar þurrmjólkaður?" Nei,
eins og dæmin sanna. Hefur þessu
ekki verið haldið fram í hvert
skipti sem nýtt tímarit hefur
hafið göngu sína, að maður tali nú
ekki um dagblað? Frjálst, svæðis-
bundið útvarp myndi verða viðbót
á markaði útvarpsauglýsinga,
þjóna ákveðnu sérsviði og ástæðu-
laust að óttast um framtíð Ríkis-
útvarpsins af þessum sökum.
Gera verður ráð fyrir að eignar-
hald á þessum stöðvum yrði
breytilegt. I Bretlandi hafa verið
sett lög um hámarkseignarhluta
eins aðila 10—15% í útvarpsfyr-
irtækjum. Ef til vill þætti eðlilegt
að ákvarða eitthvað svipað hér á
landi. Eðlilegasta leiðin er al-
mennt hlutafjárútboð og þátttaka
sem flestra íbúa viðkomandi
svæðis. Bæjarfélög, atvinnufyrir-
tæki, verkalýðsfélög og mennta-
stofnanir gætu vissulega orðið
aðilar að frjálsum útvarpsrekstri.
Hressileg og fagleg
samkeppni við
Rikisútvarpið
Þegar litið er yfir það sem nú er
að gerast í fjölmiðlun, gjörbreytta
tækni og miklu einfaldari og
fyrirferðarminni en áður gerðist,
útbreiðslu myndbyltingarinnar,
samtengingu hundraða íbúða í
fjölmennustu hverfum Reykjavík-
ur og annarra byggðarlaga inn á
„vídeókerfi", sem á sér stað
hömlulaust, er maður eiginlega
orðinn hálf gamaldags í þessum
bollaleggingum um frjálst útvarp
í þeirri mynd, sem hér hefur verið
dregin upp. En þróunin nú að
undanförnu undirstrikar einmitt
enn frekar þörfina á nýjum, skipu-
lögðum fjölmiðlum, sem við höf-
um stjórnun á og getum nýtt í
þeim tilgangi að gera útvarps-
fjölmiðlun meira fræðandi og
hvetjandi og um leið ætlaða til
skemmtunar og afþreyingar. Að
þessu marki ber okkur að stefna
með hressilegri, faglegri og kunn-
áttusamlegri samkeppni við Ríkis-
útvarpið — og „vídeóið".
Sveinn H. Skúlason
sama brunni. Skattaokið eykst. Er
ekki tími til kominn að hið
opinbera taki fólkið í landinu sér
til fyrirmyndar og liti í „budduna"
áður en eyðslan er ákveðin. Myndi
það ekki skapa aukið aðhald gagn-
vart þeim er með almannafé fara,
að búa við þá vitneskju að um
varasjóði í formi aukinna skatta
sé ekki að ræða.
Einn af menningarvitum Al-
þýðubandalagsins Gunnar Karls-
son, prófessor, reynir í Þjóðviljan-
um hinn 11. júní sl., að færa rök
fyrir því, að fólk vilji borga hærri
skatta. Hann nefnir sem dæmi þar
um og er sýnilega mjög óhresá, að
einstaklingar sendi börnin sín í
einkaskóla (tónlistarskóla,
dansskóla, málaskóla o.fl.) og fái
þar þjónustu sem hið opinbera
gæti veitt ef skatttekjur þess væru
meiri. Hann segir að ísland verði
sér til skammar á alþjóðavett-
vangi varðandi aðstoð við þró-
unarlöndin, en hins vegar hlaupi
fólk upp til handa og fóta þegar
Rauði krossinn fer af stað með
fjársöfnun. Gunnar kom með
Fiskþurrkun við jarðhita
eftir dr. Sigurð
Pétursson
Dýraprótein
lífsnauðsyn
Frumstæðasta og ódýrasta rot-
varnaraðferðin við geymslu mat-
væla er að þurrka þau. Hefur
maðurinn notað sér þessa aðferð
alla tíð, enda komin sjálfkrafa upp
í hendur hans við það, að þornaðar
matarleifar héldust ætar um
nokkurt skeið. Korn, fiskur og
kjöt, þessar þrjár aðaltegundir
daglegrar fæðu, hafa allar upp-
haflega verið rotvarðar með
þurrkun, og ein þeirra, kornið, er
enn þá eingöngu geymd þannig.
Fiskur og kjöt, sem eru langsam-
lega mikilvægustu próteingjafar
alls mannkyns, henta ekki eins vel
til þurrkunar. Hafa aðrar rotvarn-
araðferðir komið þar til sögunnar,
fyrst söltun og kæling og síðan
frysting og niðursuða.
Bæði frysting og niðursuða, sem
eru öruggustu rotvarnaraðferðirn-
ar við geymslu og flutninga á fiski
og kjöti og afurðum þeim tengdum
krefjast mikillar tæknivæðingar,
vandaðra umbúða og mjög mikill-
ar vinnu. Við það hækka þessi
matvæli mjög í verði, og er það
sérstaklega óhagstætt þar sem
verð þeirra er hátt fyrir. Fiskur og
kjöt verða þannig tiltölulega dýr-
ar matvörur, sem fátækar þjóðir
geta aðeins veitt sér af skornum
skammti og stundum alls ekki.
Hörmulegar afleiðingar þessara
staðreynda sjást nú orðið daglega
í fjölmiðlum, þar sem lýst er í
máli og myndum ástandinu hjá
sveltandi þjóðum og flóttafólki.
Þarna er það dýraprótein, sem að
allega vantar. Fólkið dregur fram
lífið á grænmeti og ónógu korni,
og börnin hrynja niður af pró-
teinskorti.
Prótein hefur verið kallað
eggjahvítuefni, eggjahvíta eða
bara hvíta á íslensku, dregið af
hvítu í eggi. Þetta er vandræðaleg
þýðing og því best að halda
erlenda heitinu, en það er dregið
af gríska orðinu „proteiros" og
haft um þann sem er í fyrsta sæti,
enda er prótein grundvallarefni í
öllum lifandi frumum og ómiss-
andi í fæðu allra dýra.
Harðfiskur
og skreið
Vér íslendingar eigum því láni
að fagna að eiga eitt af bestu
próteinforðabúrum heimsins, en
það eru fiskimiðin við strendur
landsins. Fiskveiðar og kvikfjár-
rækt hafa alla tíð verið aðalat-
vinnuvegir þjóðarinnar, en frá því
um síðustu aldamót hafa fiskveið-
ar, fiskvinnsla og fiskútflutningur
aukist hér svo mjög og efnahagur-
inn blómgast, að á Islandi hefur
nú skapast eitt af þessum svo-
nefndu velferðarþjóðfélögum.
Markaður fyrir fiskprótein fer
stöðugt vaxandi í heiminum, óg á
þeim markaði hafa Islendingar
góða aðstöðu. Hraðfrystur fiskur
frá tslandi, íslenskur saltfiskur og
fleiri álíka skynsamleg rök og
komst sem sagt að þeirri niður-
stöðu að þetta sýndi að fólkið í
landinu vildi borga meiri skatta.
Þessi grein í Þjóðviljanum
sannar einu sinni enn, að það er
sama hvernig menn reyna að færa
rök fyrir máli sínu, þeir komast
alltaf að rangri niðurstöðu ef
forsendurnar eru rangar í upp-
hafi.
Grundvöllurinn er og verður sá
að fólk vill sjálft hafa stjórn á því,
hvert fé þess rennur. Það vilí
borga lágmarks skatta til nauð-
synlegustu þjónustu í nútíma
þjóðfélagi. Eins og Gunnar
Karlsson, prófessor sýnir mjög
skilmerkilega í grein sinni, þá
hefur fólk og vit og vilja til að
ákveða hvað gera skal við um-
framfé. Það vill ekki ríkisforsjá.
Það vill frjálst val, frelsi til orða
og athafna.
Íslandssíld, — alls staðar eru
þessar matvörur taldar bera af
um gæði. íslenska skreiðin er líka
þekkt, og fer nú útflutningur á
henni vaxandi. Af þessum fiskaf-
urðum hefur skreiðin þá sérstöðu,
að til hennar hefur minnstu verið
kostað, í hana hefur engu verið
bætt og ekkert úr henni tekið
nema vatn. Hún er ómengað
dýraprótein að viðbættum margs
konar söltum, lífsnauðsynlegum í
fæðu mannsins. Hún er því og
hefur verið sannkallað bjargræði
þeirra, sem lítil efni hafa, lika
íslendinga meðan þeir voru fátæk-
ir.
Hertur fiskur alls konar, þar
með taldir þorskhausar, hefur
verið dagleg fæða íslendinga um
aldir. Skreið var hér líka mjög
eftirsótt útflutningsvara áður
fyrr. Nam árlegur útflutningur á
henni nokkrum hundruðum tonna
Hungrað barn i Afríku
á 17. og 18. öld, sem þótti mikið á
þeirra tíma mælikvarða. Var þá
mjög til verkunar skreiðarinnar
vandað, eða svipað og ennþá gerist
við verkun á islenskum harðfiski. í
eina tíð var t.d. algengt að fiskur-
inn væri kýldur í herðingunni. Var
kýlingin í því fólgin, að hnakka-
kúlurnar voru skornar frá og
hertar sér. Þóttu þær mikið lost-
æti enda seldar hærra verði en
sjálf skreiðin.
Fjölbreytni í hertum fiski var
hér mjög mikil, og gætir hennar
ennþá nokkuð. Sá eiginlegi harð-
fiskur hefur allt.af verið talinn
verkaður úr þorski eingöngu, en
margar aðrar fisktegundir voru
líka hertar og á marga vegu. Má
þar einkum nefna ýsu, löngu, lúðu,
steinbít og grásleppu, að ógleymd-
um þorskhausunum. Allt þótti
þetta ágætis matur, enda bæði
saðsamur og hollur.
Nú er islenska skreiðin verkuð
að norskri fyrirmynd. Stendur sú
vara nokkuð að baki gömlu ís-
lensku skreiðinni og harðfiskin-
um, enda verkunarkostnaðurinn í
algeru lágmarki. Þrátt fyrir það
selst íslenska skreiðin og hertu
þorskhausarnir fyrir gott verð í
þróunarlöndunum þar sem pró-
teinskorturinn er mestur. Er eng-
inn vafi á því, að væri betur til
íslensku skreiðarinnar vandað,
myndi opnast fyrir hana miklu
stærri og betri markaður, bæði í
þeim heimshluta og víðar. Til
greina kemur líka að mala skreið-
ina og þorskhausana og pakka
síðan sem mjöli eða pressa í
kökur. Gerði Magnús Andrésson,
útgerðarmaður, eftirtektarverðar
tilraunir með slíka vinnslu fyrir
nokkrum árum.
Til þess að auka gæði íslensku
skreiðarinnar liggur að sjálfsögðu
fyrst fyrir að endurbæta verkun-
araðferðina og þá sérstaklega
sjálfa þurrkunina. Eins og er, þá
er fiskurinn látinn hanga á trön-
um úti á víðavangi í hvers konar
veðri svo mánuðum skiptir. Er
þetta augljóslega hin versta með-
ferð, enda varan ekki alltaf vel
-útlítandi að verkun lokinni. Hér
þarf að verða breyting á. Þurrkun-
in þarf að fara fram innanhúss,
eins og gerist við saltfiskverkun,
og til þurrkunarinnar á þá auðvit-
að að nota jarðhita. Hvað þann
orkugjafa varðar, eru íslendingar
sérstaklega vel settir, ekki síður
en með fiskpróteinið, svo að hér
gefst alveg einstakt tækifæri til að
hagnýta þessar auðlindir báðar
saman. Gera verður hér samt
þann fyrirvara, að þurrkunin má
ekki vera svo hröð, að nauðsyn-
legar efnabreytingar hafi ekki
orðið í fiskinum áður en hann
herðist. Getur reynst nauðsynlegt
að geyma hráefnið eitthvað áður
en þurrkun hefst eða þurrka hægt
til að byrja með, til þess að gerð og
bragð vörunnar verði eins og vera
ber.
Jarðhitinn kemur
til sögunnar
Tilraunir með þurrkun á skreið
við jarðhita eru þegar hafnar
hérlendis. Hafa þær einkum geng-
ið út á þurrkun á kolmunna, en
einnig hefur verið þurrkaður ann-
ar smáfiskur og þorskhausar. Til-
raunir hafa aðallega farið fram í
Hveragerði, Þörungavinnslunni á
Reykhólum og að Laugum í Þing-
eyjarsýslu. Rannsóknarstofnun
fiskiðnaöarins hefur verið aðili að
þessum tilraunum og annast
nauðsynlegar rannsóknir þar að
lútandi. Er skýrt frá nokkrum
athyglisverðum niðurstöðum þess-
arar tilraunastarfsemi í Sjávar-
fréttum 1. tbl. 1981 og í Ægi 4. tbl.
1981. Þar segir m.a., að í útreikn-
ingum á framleiðslukostnaði fyrir
kolmunnaskreið hafi niðursttklur
orðið mjög jákva>ðar i þeim til-
vikum sem heitt vatn er til staðar
sem orkugjafi. og ennfremur, að
það sé 7 sinnum odýrara að nota
jarðhita en olíu til upphitunar á
lofti fyrir þurrkunina leturbreyt-
ingar S.P.).
Þetta gerir gæfumuninn. Til
þurrkunar á fiski innanhúss hefur
hingað til aðeins verið notuð olía,
sem nú er orðin mjög dýr, og í
fiskimjölsverksmiðjum er það
sama sagan. Ætti það þá að vera
öllum Ijóst, að notkun jarðhita til
fiskþurrkunar er mjög arðvænleg
þar sem aðstæður leyfa.
Langir flutningar á vatnsmiklu
hráefni, eins og nýjum fiski, með
bifreiðum eru auðvitað óhagstæð-
ir, einkum vegna olíukostnaðar.
Skilyrðin til fiskþurrkunar við
harðhita eru því best þar sem
jarðhitasvæði er að finna í nánd
við stór fiskiver. Einn hentugasti
staðurinn á landinu til slíkrar
framleiðslu í stórum stíl eru
Suðurnesin, nánar tiltekið
Reykjanesið.
Slægður kolmunni á þurrkgrindum. (R.F. Sjávarfréttir.)