Morgunblaðið - 17.06.1981, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 17. JÚNÍ1981
25
Sjötíu ár eru nú liðin frá
því að íslendingar eign-
uðust eitíin háskóla. Há-
skóli íslands var stofnaður 17.
júní árið 1911 á aldarafmæli
Jóns Sigurðssonar forseta, en
hann var einn af aðalhvata-
mönnunum að stofnun Iláskól-
ans. Með stofnun Iláskóla ís-
lands var stóru skrefi náð í
sjálfstæðisbaráttu þjóðarinnar
og töldu margir að þar væru
mörkuð tímamót í þeim efnum.
Eftir siðaskipti voru latínu-
skólarnir gömlu í Skálholti og á
Hólum og síðar Hólavallaskóli
og Bessastaðaskóli æðstu
menntastofnanir þjóðarinnar.
Þeir voru sniðnir eftir sams
konar skólum í Danmörku og
höfðu einkum það hlutverk að
búa menn undir prestsstarf og
voru að því leyti vísir að sérskóla
fyrir prestaefni. Mikið vantaði
þó á að stúdentar úr þessum
skólum hlytu þá menntun, er
talist gæti sambærileg við
menntun þeirra, sem, numið
höfðu við háskóla. íslenskir
stúdentar, sem komast vildu í
bestu brauðin eða framast innan
kirkjunnar, urðu því eftir sem
áður að leita til háskólans í
Kaupmannahöfn til frekara
náms, og það urðu auðvitað allir
að gera, sem leggja vildu stund á
aðrar vísindagreinar. Það má því
eiginlega segja að Kaupmanna-
hafnarháskóli hafi verið hinn
raunverulegi háskóli Islands
fram að þeim tíma er Háskóli \
Islands var stofnaður árið 1911.
Fyrsta frumvarpið um stofnun
háskóla á íslandi var borið fram
á Alþingi árið 1881 af Benedikt
Sveinssyni. Frumvörp um stofn-
un Háskóla íslands og laun
háskólakennara voru samþykkt
af Alþingi og afgreidd sem lög og
staðfest af konungi þann 30. júlí

hí m mm m v
[>! hí r>; ei r.i i
■ v pi
70 ár frá slofnun
Iláskóla Islands
3357 nemendur
stunduðu nám
í skólanum
í vetur
Björn M. ólsen
fyrsti rektor Háskóla íslands.
árið 1909. Það ákvæði var sett
inn í lögin um stofnun háskóla,
að hann skyldi ekki taka til
starfa fyrr en fé væri veitt til
hans á fjárlögum, og gátu lögin
því ekki komið til framkvæmdar
fyrst um sinn. Alþingi árið 1911
veitti fé til háskólans í fjárlög-
um fyrir árin 1912 og 1913 og
skaut þá inn í 5. gr. fjáraukalaga
fyrir 1910—1911, lið þess efnis
að Háskóli íslands skyldi settur
17. júní 1911 á aldarafmæli Jóns
Sigurðssonar. Háskólakennarar
skyldu þó ekki taka laun fyrr en
frá 1. október sama ár.
Fyrsti rektor Háskóla íslands
var kjörinn próf. dr. Björn M.
Ólsen en fyrstu prófessorarnir
voru settir Jón Helgason og
Haraldur Níelsson í guðfræði-
deild, Lárus H. Bjarnason, Einar
Arnórsson og Jón Kristjánsson í
lagadeild, Guðmundur Björns-
son og Guðmundur Magnússon í
læknadeild og dr. Björn M. Ólsen
og Ágúst H. Bjarnason í heim-
spekideild.
Fyrsta starfsár Háskóla Is-
lands, eða veturinn 1911—1912,
störfuðu 11, fastir kennarar og
45 stúdentar. Skólaárið 1939—
1940 voru fastir kennarar 14 en
stúdentar hins vegar orðnir 227
að tölu. Á því skólaári sem nú er
að ljúka, þ.e.a.s. 1980—1981, voru
3357 stúdentar við nám í Há-
skóla Islands og voru þá fastir
kennarar orðnir um það bil 250
en auk þeirra störfuðu við
kennslu um 500 stundakennarar.
Húsnæði það, er hinn nýstofn-
aði Háskóli Islands fékk til
umráða haustið 1911 var á neðri
hæð Alþingishússins. Töldu
ma'rgir það húsnæði mjög ófull-
nægjandi enda var það aðeins
ætlað til bráðabirgða en varð þó
samastaður Háskóla íslands í 29
ár. Árið 1932 voru lög um
bygRÍnKii fyrir Háskóla íslands
afgreidd frá Alþingi. Þann 17.
júní árið 1940 var háskólabygg-
ingin vígð við hátíðlega athöfn í
nýjum hátíðarsal og voru á
fjórða hundrað manns við-
staddir vígsluna. Kennsla hófst í
hinu nýja háskólahúsi um haust-
ið 1940 og bætti mjög aðstöðu til
athafna, jafnt fyrir nemendur
sem kennara. Frá því sjálf há-
skólabyggingin vár tekin í notk-
un hefur húsakostur Háskóta
Islands aukist verulega, og enn
er verið að bæta við hann.
Núverandi háskólarektor er
Guðmundur Magnússon. Sjötíu
ára afmælisins verður minnst
sérstaklega í Háskólabíói þann
27. júní nk. en þá fer fram
brautskráning kandídata frá
Háskóla Islands.
Núverandi háskólarektor, Guðmundur Magnússon, brautskráir
sinn fyrsta kandidat, Árna Hermannsson, haustið 1979.
Háskólaráð 1960—'61. Talið frá vinstri: Kristinn Stefánsson forseti læknadeildar, ólafur Björnsson
forseti laga- og viðskiptadeildar, Magnús Már Lárusson forseti guðfræðideildar. Ármann Snævarr
háskólarektor, Pétur Sigurðsson háskólaritari, Guðni Jónsson forseti heimspekideildar, Þorbjörn
Sigurgeirsson forseti verkfræðideildar og Árni Grétar Finnsson fulltrúi stúdenta.
53 rannsóknarieyfí til útlendinga:
Rússar fá nú leyfi
ÚIMMTÍIT U.;.'. .nn»nA1—n _ .
FIMMTÍU og þrjú rannsókna
leyfi hafa verið veitt á vegum
Rannsóknarráðs rikisins til út-
lendinga á þessu sumri. Fleiri
hafa sótt um, en umsóknir þeirra
ekki enn verið afgreiddar, nú
liggja 5—6 leyfisbeiðnir óaf-
greiddar hjá ráðinu. Afgreiddar
leyfisveitingar eru flestar á
tveimur sviðum, liffræðisviði og
jarðfræðisviði. Fimm af þessum
leyfum eru til Rússa, en á siðasta
ári var Rússum neitað um rann-
sóknarleyfi þar sem þeir höfðu
ekki skilað fullnægjandi skýrsl-
um og þeir íslendingar, sem áttu
þá að starfa í samvinnu við þá
töldu að sú samvinna hefði ein-
göngu verið á pappirunum, að
sögn Gunnars Björns Jónssonar
hjá Rannsóknarráði rikisins.
Gunnar Björn sagði í viðtali við
Mbl., að Rússarnir væru nú búnir
að skila fullnægjandi skýrslum frá
fyrri rannsóknarleiðöngrum og
hefðu því fengið rannsóknarleyfi á
ný. Aðeins vantaði þýðingu á einni
5 leyfí til þeirra, þar sem þeir hafa gert skil
á niðurstöðum fyrri leiðangra
skýrslu og kæmi hún væntanlega í
októbermánuði. „Allt starf þeirra
verður nú í sumar unnið í náinni
samvinnu við Islendinga og er það
nú mun betur skilgreint og af-
markaðra en áður var,“ sagði
hann. Skipaðir samstafsmenn
Rússanna hérlendis töldu, að sögn
Gunnars, að áður hefðu þeir lítið
sem ekkert unnið með Rússunum,
en nú munu þeir eiga að fara á
rannsóknarsvæðin með þeim og
vinna þeir síðan sameiginlega að
niðurstöðum rannsóknanna.
Leyfin fimm, sem númeruð eru
35 til 39 eru til þriggja Rússa, en
einn þeirra er með þrjú leyfi. Auk
þess eru með þeim aðstoðarmenn.
Gunnar sagði að sumir þeirra
hefðu þegar hafið rannsóknir,
aðrir kæmu síðar í sumar. Öll eru
leyfin á sviði jarðvísinda.
Leyfi númer 35 felst í því að
kortleggja hluta af Vestfjörðum
með tilliti til jarðlagaskipana.
Aðstoðarmenn innlendir eru Leif-
ur Símonarson og Kristján Al-
bertsson á Raunvísindastofnun.
Aðallega verður unnið í Selárdal,
en einnig víðar.
Leyfi 36, 37 og 38 eru til sama
aðilans. Jón Eiríksson, Raunvís-
indastofnun, er „kontaktmaður" á
leyfi 36 en það felur i sér heimild
til að athuga gerð og samsetningu
gjóskubergslaga. Fyrirhugaður
vettvangur er norðvestuhorn
landsins, einnig í Selárdal, við
Brjánslæk og víðar.
Sveinn Jakobsson, Náttúru-
fræðistofnun, eða Sigurður
Steinþórsson, Raunvísindastofn-
un, eru umsjónarmenn leyfis 37,
en það felur í sér rannsóknir á
ummyndun basalts.
Hrefna Kristmundsdóttir hjá
Orkustofnun sér síðan um leyfi 38,
en það varðar athuganir á dreif-
ingu og efnasamsetningu á um-
myndun bergs á Eyjafjallasvæð-
inu.
Síðasta leyfið, nr. 39, er til
þriðja Rússans. Hans starfsvett-
vangur verður fyrir austan, í
Breiðdalsvík og mun hann vinna
að rannsóknum á bergfræði og
skjálftafræði í nágrenni Breið-
dalsvíkur.
Að öðru leyti eru rannsóknar-
leyfin svipuð og á undanförnum
árum, að sögn Gunnars. Aðalhóp-
arnir koma frá Bretlandi og skipt-
ast þeir í raunverulega vísinda-
leiðangra og talsvert stóra skóla-
hópa. Skólahóparnir koma hingað
á ný
án þess að fá rannsóknarleyfi en
höfð er umsjón með þeim. Litið er
eftir hvert þeir fara, og séð til þess
að tillit sé tekið til náttúruvernd-
ar og annarra sjónarmiða.
Gunnar sagði, að ekki væri um
hert eftirlit að ræða frá fyrri
árum, en þó væri orðið betra
samband við leiðangrana þannig
að unnt væri nú að koma þeim í
samband við rétta aðila á frum-
stigi, s.s. Náttúruverndarráð, við-
komandi fógeta og einnig væri
aflað áskilinna leyfa til að fara
um rannsóknarsvæðin.
Þá sagði Gunnar einnig, að ekki
væri um neina stórleiðangra að
ræða á þessu sumri, sumt af
þessum leyfum væri til fram-
haldsrannsókna en önnur til
nýrra. Hann sagði í lokin, að þrátt
fyrir þessar leyfisveitingar væru
ætíð fjölmargir rannsóknaraðilar
sem kæmu til landsins sem ferða-
menn og stunduðu rannsóknir, án
þess að fá til þess heimildir.