Morgunblaðið - 16.12.1984, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÍD, SUNNUDAGUR 16. DESEMBER 1984
Með hausinn
fullan af draumum
ókmenntir
lóhanna Kristjónsdóttir
uilj* í. Vlöller: Óskrid, 'tkáldsaga.
Útg. Vlmenna öókafélagiö 1984.
ængi :ná spyrja, hvað ráði
nestu 'im mótun og proska ein-
itaklingsins, nvernig honum geng-
■r tamskiptum við annað fóik,
ívernig .íonum t'arnast lífsbar-
ittunni. Bernsku og aeskuár og
>au ihrif vem við verðum fyrir á
>eim árum, viðmót sem við mæt-
im: illt er petta og margt fleira
nikilsvert. En óllu má iíka snúa á
ivolf, eða norfa á atburði og
nanneskjur með því nugarfari, að
ikella skuld á þá, ’-ekja vansælu og
>gæfu il toreldra og uppeldis. Úr
ippeldisáhrifum og afstöðu for-
•Idra til oarna skyldi ekki gert lít-
ð. En oað má lika gera of mikið úr
illu »g oá er nætt við að eitthvað
irenglist.
'yrstu skáldsögu Lilju K. Möll-
tr er að mínum dómi farið of langt
því að setja sök á aðra án þess að
iðalpersónan norfi á sjálfa sig
neð þeirri sálfsrýni, sem henni er
>ráö nauðsyn að gera, til að úr
íeti orðið sannfærandi verk. Ára
/ar óvelkomin í heiminn og ekki
íóg með það, móðir hennar hefur
Eins og
Sigurjón Björnsson
Sigurður Thoroddsen:
Eins og gengur. Endurminningar.
Vlál og menning, Reykjavík 1984.
<14 bls.
Sigurður Thoroddsen verk-
fræðingur fæddist á Bessastöðum
i Álftanesi árið 1902 og andaðist
Reykjavík sumarið 1983. Hann
/ar sonur skáldkonunnar Theo-
ióru Thoroddsen og Skúla alþing-
smanns og sýslumanns Thorodd-
len. Sigurður var þjóðkunnur
naður og meðal virtustu verk-
ræðinga þessa lands. Hann rak
ím langt skeið verkfræðistofu,
tem smám saman varð stórt og
virt fyrirtæki. Þegar hann var 72
ára seldi hann hlut sinn ( verk-
fræðistofunni og helgaði siðustu
9 ár ævinnar öðrum áhugamál-
um: málaralist, skóggræðslu og
skriftum.
I tveimur þriðju hlutum þess-
arar endurminningabókar er
greint frá bernsku og unglingsár-
um höfundar, menntaskólaárun-
um og verkfræðinámi i Kaup-
mannahöfn. Síðasti þriðjudagur-
inn (um 100 bls.) rekur starfssögu
hans framundir fimmtugsaldur-
inn, og lýkur þar skriftum Sig-
urðar. En þá er raunar aðalum-
svifatími hans rétt í þann mund
að hefjast. f eftirmála rekur dótt-
ir hans (Halldóra Thoroddsen,
sem jafnframt bjó handritið til
útgáfu) í stuttu máli helstu atvik
þeirra 30 ára, sem höfundur átti
ólifuð, þegar frásögn hans sjálfs
lauk.
Rétt er að hafa í huga hvernig
þessi endurminningabók er til-
komin. Frásögnin af fyrsta þriðj-
ungi ævinnar er samin vegna
samkeppni sem efnt var til um
minningaskrif fólks er komið var
á eftirlaunaaldur. Síðar mun höf-
undur hafa gripið i að rita einn
og einn kafla. Ekki er ástæða til
að ætla að hann hafi talið
verkinu fulllokið eða fullbúið til
prentunar, þegar hann lést.
Sjálfsævisögur manna má
skoða og meta frá ýmsum sjón-
arhornum. Þó að ég kunni að
Ulja K. Vlöller
alltaf lagt fæð á nana. Mér er svo
spurn leiðinni, gætu vandamál
heimsbyggðarinnar Kannski verið
sprottin af Pví nversu miklu færri
eru fyrirfram skipulagðir og boðn-
ir velkomnir. óetta má kannski
túlka sem útúrsnúning, en er bað í
rauninni ekki.
Ára er að reyna að feta sig
áfram i lifsbaráttunni, þrátt fyrir
þennan ,,kross“ Hún vill vera
sjálfstæð, hugrökk og sterk. En er
það ekki. Hún er hins vegar kjaft-
for og fjarska neikvæð.
gengur
sjálfsögðu enga almenna formúlu
að slíku mati, viröist mér aö
prennt megi a.mk. hafa sér til
hliðsjónar. Eitt er fræðslu- eða
upplýsingagildi. Annað listrænt
eða bókmenntalegt gildi. Og hið
þriðja, hvernig höfundur lýsir
sjálfum sér, viljandi eða óvilj-
andi.
Fræðslugildi þessarar bókar er
töluvert. Foreldrar höfundar
voru þjóðkunnar persónur. Margt
hefur að vísu verið um þá ritað,
en mér finnst þó að maöur kynn-
ist þeim enn nánar en áður og frá
nýrri hlið. Nokkuð er og nýstár-
leg sú vitneskja sem veitt er um
heimilishætti og andrúmsloft á
bernskuheimili hans bæði á
Bessastöðum og í Vonarstræti.
Þá er þarna að finna persónulýs-
ingar fjölmargra þjóðkunnra ein-
staklinga skyldra bæði og vanda-
lausra. Töluvert er sagt um
bæjarbrag og hætti i Reykjavík á
uppvaxtarárum hans. Mjög náin
og hreinskilnisleg lýsing er á
stúdentsárum hans i Kaup-
mannahöfn. Þá er og sá hluti af
starfssögu hans sem hér er næsta
athyglisverður.
Engum blöðum er um það að
fletta að Sigurður Thoroddsen
var ljómandi vel ritfær maður,
eins og hann raunar átti kyn til.
Bókin er því ágætlega vel skrifuð,
á lipru og góðu máli. Stfll er fjör-
legur. Þetta er skemmtilegur höf-
undur, sem kryddar einatt frá-
sögn sina með góðum húmor og
smellnum sögum. Á þann hátt
skerpir hann oft og tiðum mannl-
ýsingar sinar og ekki skirrist
hann við að tilfæra smáskritinn
kveðskap, þegar svo býður við að
horfa. Enda þótt bókin sé naum-
ast fullgerö, að ég ætla, verður
hún engu að siður að teljast all-
gott bókmenntaverk, og vissulega
mun betri en allur þorrinn af
sjálfsævisögum, sem ég hef séð á
umliðnum árum.
Sjálfslýsing ævisöguritara
birtist i ýmsum myndum: frá-
sögnum af honum sjálfum og
verkum hans, lýsingu á sam-
ferðamönnum og viðhorfum til
þeirra, skoðunum á mönnum og
málefnum, — og auk þess má
auðvitað geta sér til um gerð höf-
Sambandið við móðurina grá-
lynda og tilfinningasnauða er
þungamiðja bókarinnar. En teng-
íst svo sambandinu við Dag.
Kannski skýringin á þvi aö hún
treystir honum ekki finnist ást-
lausri oernsku? (Vel a minnst,
nvaða náli skiptir faðir Áru.
Hann sýnist gleymast.)
Þær mæðgur ná ekki saman,
það virðist einnig koma Áru alltaf
jafn mikið á óvart oótt hún hafi
búið við oennan kulda alla sina
r.íð. Og sambýlismaðurinn er óld-
angis ekki til að oæta úr skák.
Hann er ekki næmur pilturinn sá,
•lskar Áru iiklega bara holdlegri
ást, en gerir iitið til að skilja í
henni sálina.
Ara reynir :ið streitast á móti
>g hún er indsnúin framtiðar-
áformum Dags sem er að endur-
-eisa nótelrekstur borpi rkki
vkja langt frá Reykjavík. Aru er
misboðið með framferði nans i þvi
sem öðru. Sambúð peirra er flókin
og ekki oatnar hún þegar Ára
verður ólétt. Tvað á hún nú til
bragðs ið aka? Verður oarnið
velkomið, oað er spurning. Og á
hún að eggja á barnið að alast
upp i ljótum og miskunnarlausum
heimi. Dagur verður ekki til hjálp-
ar að hennar dómi, en þó vill hann
að þau eignist oarnið. Eitthvað
rekst þetta nvað á innars horn.
Kannski er hann íka ið olekkja.
Ætlar svo að stela frá henni barn-
inu síðar meir. Ára gengur í gegn-
um sálarstríð og andir lokin hefur
hún tekið ákvörðun, sem mun
breyta lífi hennar. Væntanlega
gefa því meira gildi. Og vonandi
gera hana sáttari við sjálfa sig
Sigurður Thoroddsen
undar af öllu þvi sem hann hefur
ósagt látið.
Sú sjálfsmynd sem Sigurður
Thoroddsen eftirlætur lesanda
þessa rits er einkar þekkileg.
Hann virðist hafa verið sérstak-
lega yfirlætislaus maður, hisp-
urslaus og hreinskiptinn, alls
óhræddur við að láta það flakka,
sem honum bjó i brjósti, blessun-
arlega laus við sjálfshól. Ekki er
að finna hjá honum rætni eða ill-
kvittni eða hefnigirni. En liklega
hefur hann verið nokkur háðfugl.
Ekki virðist hann hafa tekið
sjálfan sig hátíðlega eða verið
viðkvæmur fyrir sjálfum sér.
Honum dettur ekki i hug að berja
í brestina, heldur tíundar hann
vammir sínar bakþankalaust:
leti, slugs við nám og fyllerí. Og
jafnsjálfsagt finnst honum að
geta þess sama um aðra hvort
heldur það eru skyldir eða vanda-
lausir. í þessu felst engin ill-
kvittni, því að bersýnilega hefur
honum þótt vænt um marga
þeirra, sem hann talar svo um.
Þetta er einfaldlega hinn tepru-
lausi og óhátíðlegi talsmáti hans
og líklega er einnig um að kenna
skáldlegri hneigð hans til að
segja góða sögu. Sagan verður
betri ef drættir eru skerptir og
tjóar ekki um að fást þó að smá-
vegis sé gengið á hlut „sagnfræði-
legra" staðreynda. Er mér raunar
ekki grunlaust um að svipuð ein-
kenni megi líta hjá sumum ætt-
menna hans.
þrátt fyrir allt. Vonandi líka að
henni takist að elska þetta ófædda
oarn.
t>að fer íkki a milli mála i text-
anum hvar samúð höfundarins
liggur. Hins vegar lekst nenni
ekki að koma lársauka og kvöI
Áru svo að snerti lesandann il
skila. Ekki vantar þó að Ára talar
mikið og mikils krefst hún, krefst
ástúðar, skilnings, betra samfé-
.ags og svo íramvegis. En nvað
hún vill eða getur gefið af sjálfri
sér er hulin gáta.
Bókmenntír
Siguröur Haukur Quöjónsson
Elsku litli grís
Höfundur: Ulf Nilsson
Vlyndir: Eva Eriksson
Þýðing: Þórarinn Eldjárn
Setning, umbrot og Hlmuvinna:
Prentstofa G. Benediktssonar
Útgefandi: Mál og menning.
Sagan nefst á svínabúi. Gylta er
ið fæða, eignast 13 grísi. Einn
beirra er pervisinn vesalingur, og
þar sem gyltan hefur aðeins 12
spena, ákveður bóndinn að óga
íonum. Þetta rennur gestum
oóndans, föður, dóttur og syni til
rifja, og börnunum dettur í nug,
að ef til 'dll geti þau gengið grísn-
Ekki er annað að sjá en Sigurð-
ur hafi verið frjálslyndur maður :
skoðunum og fremur víðsýnn.
Hann var vissulega fast oundinn
ákveðinni stjórnmálastefnu »g
meira ið ægja oingmaður fyrir
sósialistaflokkinn jm skeið. Ekk-
ert bendir til annars en hann hafi
haldið tryggð við þá stefnu til
æviloka. Einhvern veginn finnst
mér þó sem iesa megi milli lína
að stjórnmál hafi ekki verið neitt
höfuðatriði í lífi hans. Annaö hafi
verið honum meira virði: mann-
leg samskipti og listræn fegurð.
Frásögn Sigurðar af störfum
sínum frá því að hann kom heim
frá námi og fram undir 1950 er
um margt fróðleg og athyglis-
verð. Víða kom hann við sögu: í
hafnargerð, undirbúningi að
virkjunum og fleiri verkfræði-
störfum. Hann vann meira að
segja að smiði á beitingavél (sem
aö visu endaði ævi sina ónotuð á
haugunum). Hann hélt skop-
myndasýningar, stundaði þing-
mennsku og sitthvað fleira.
T.a.m. tók hann að sér verk fyrir
Breta og Bandaríkjamenn á
striðsárunum og hagnaðist vel á.
En þar varð hann að starfa sem
huldumaður, þar sem hann var
kommúnisti. Fram að striðinu
átti hann í kröggum miklum,
enda var þá litið um atvinnu og
nauður rak til að lifa á snöpum.
En öllu þessu virðist Sigurður
hafa tekið með léttu geði og varla
gert sér mikla rellu útaf morg-
undeginum (a.m.k. þegar hann
lítur til baka). Þó að sitthvað
gengi öndvert átti hann margar
glaðar stundir með félögum og
vinum, einkum i ferðum sínum út
um land, og er hann óspar á að
rekja þær ljúfu minningar.
Engum leiðist að lesa æviminn-
ingar Sigurðar Thoroddsen, ekki
frekar en ég hygg að engum hafi
leiðst i návist hans. Hann hefur
áreiðanlega verið firna skemmti-
legur maður, traustur og góður
félagi og mikill vinur vina sinna.
Ég hugsa að ég tali fyrir munn
margra er ég segi, að við sem ekki
áttum þess kost að kynnast hon-
um meðan hann lifði, séum
þakklátir fyrir að hann eftirlét
okkur þetta brot af sjálfum sér.
Um útgáfu bókarinnar, prent-
un og frágang er ekki nema gott
eitt að segja. Það er verk vel af
hendi leyst. Þó vantar nafna-
skrána. Hún á að sjálfsögðu allt-
af að fylgja ritum af þessu tagi.
Það eru góðir sprettir i /essari
oók, þótt naflaskoöun Aru sé ekki
frumleg. Það hefði gefið oókinni
dýpt og gert hana trúverðugri ef
eynt hefði verið að birta ein-
nverjar obbolítið manneskjulegar
nliðar á móðurinni og Degi.
Ég las einhvers staðar íaft eftir
nöfundi að hún teldi >ig ikrifa
oetur ef hún væri reið. Eftir þvl að
dæma hefur Lilja ekki >erið nógu
reið meðan nún skrifaði >essa bók,
þótt reiðileg sé.
um i móður stað. Þetta /arð, pau
óku grísinn með sér leim, og
evintýrin tóku að gerast. Sá, sem
oekkir grísi, veit að fjörugra ung-
viði getur ekki, þeir erslast bar til
peir velta útaf áf þreytu, og Grísli
barnanna var engin andantekn-
ng. Meðan hann var lítill og með-
ærilegur, var nann 'jölskyldunni
vndi, en sú kom stund, að Grísli
varð stærðar Göltur. indi ekki
iengur að vera leikfang og nélt því
ourt til þess að skoða neiminn.
Þegar hann hafði fundið LÍFIÐ og
hinn raunverulega HEIM hélt
nann til vina sinna, >vo að þeir
mættu njóta oessa neð honum.
En greint getur mann og grís á um
verðmæti lífsins, '»g eiðir skildi.
Sagan er fjörlega sögð, bráðvel
þýdd, og myndir, ogandi kátínu,
eru listavel gerðar. prentverk allt
vel unnið, og pó jafnvei hafi orðið
að tveim orðum, telst slíkt ekki
stórvægileg villa.
Bráðsmellin, skemmtileg oók.
Hafi útgáfan þökk fyrir,
Karl
Biómkvist
og Rasmus
Bókmenntir
Siguröur Haukur Guöjónsson
Karl Blómkvist og Rasmus
Höfundur: Astrid Lindgren
Þýðing: Skeggi Ásbjarnarson
Myndir: Kerstin Thorvall
Kápa: Ilon Wikland
Setning: Prentsmiðja Þjéðviljans
Útlit og filmuvinna: Repró
Prentun: Formprent
Bókband: Bókfell hf.
Útgefandi: Mál og menning.
Þetta er síðasta bókin um þau
Kalla, Andra og Evu Lottu og
ævintýri þeirra, og þirtist hér í
annarri útgáfu. Þessi bók er fyrir
þá sem unna spennusögum, svíkur
engan, hefir allt er til þarf og slfka
bók má prýða: Snilldartilþrif höf-
undar, báðsnjalla þýðingu og
skemmtilegt söguefni. Riddarar
hinna Hvítu rósa lenda óvænt i
ævintýri, ekki i orrustu um
Gamla-Skrögg, heldur i ævintýri
lífsins, raunveruleikanum sjálf-
um, köldum og gráum. Prófessor
og ungum syni hans er rænt, og
börnin snúast til varnar, beita
hyggjuviti sínu gegn vopnum og
handstyrk fullorðinna manna.
Það væru svik við lesendur að
ræna þá spennu sögunnar með þvi
að rekja efni hennar nánar. En
sllka sögu skrifa aðeins meistarar,
og í þessari bók hefir Astrid tekizt
mjög vel upp. Fáum mun leiðast
með bókina i höndum, og fáum
mun takast að leggja hana frá sér,
fyrr en hún er ðll lesin.
Lipurt og fagurt mál Skeggja
gerir bókina holla lesning þeim, er
enn eru að heyja sér orðaforða.
Myndir lifandi og skýrar, falla
vel að efni.
Prentun og allur frágangur út-
gáfunni til sóma. Hafi hún þökk
fyrir góða bók.
Elsku litli grís