Morgunblaðið - 16.12.1984, Blaðsíða 37

36
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 16. DESEMBER 1984
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 16. DESEMBER 1984
37

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aöstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthras Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guömundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Aö-
alstræti 6, sími 22480. Afgreíösla: Kringlan 1, sími 83033. Áskrift-
argjald 330 kr. á mánuöi innanlands. f lausasölu 25 kr. eintakiö.
Frumvarp
í undandrætti
Nú er ljóst að frumvarp til
nýrra útvarpslaga, þar sem
ríkiseinokun á öldum ljósvak-
ans er afnumin, lendir í undan-
drætti á Alþingi. Vinnubrögð á
Alþingi bera þess mörg merki,
að þar vinni menn í skorpum.
Þingmenn taka sig á rétt fyrir
jólaleyfi eða þinglausnir á vor-
in og snara af fjölmörgum
frumvörpum og ályktunum.
Vonir stóðu til þess í haust, að
jafnvel tækist að afnema ríkis-
einokunina á útvarpi og sjón-
varpi nú fyrir jólin. Þær vonir
eru orðnar að engu. Ekki fer á
milli mála að ýmsir þingmenn
vilja að þetta frumvarp komist
aldrei á leiðarenda, verði aldrei
að lögum. Skýrust er afstaða
Kvennalistans að þessu leyti,
en þingmenn hans telja ríkis-
einokunina á útvarpsreksti af-
farasælasta fyrir þjóðina, þótt
tækni og viðhorf almennings
kalli á allt annað.
Frumvarpið sem lagt var
fram á Alþingi í haust var síður
en svo alfullkomiö. Það bar
þess glögg merki að nefndin
sem samdi það, undir stjórn
framsóknarmannsins Ingvars
Gíslasonar, á meðan hann var
menntamálaráðherra, var
þverklofin í málinu. í frum-
varpinu var leitast við að sam-
eina sjónarmið þeirra sem vildu
halda í ríkiseinokunina og
hinna sem höfnuðu henni.
Vissulega eru þeir menn á þingi
og einkum í Sjálfstæðisflokkn-
um sem vilja að skýrar sé að
orði kveðið í frumvarpinu en
gert var um rétt annarra en
ríkisins til útvarpsrekstrar. í
frumvarpinu eru í einu orði
sagt mörg furðuleg ákvæði sem
valda munu óánægju og erfið-
leikum þegar á þau reynir í
framkvæmd.
En það eru ekki þeir sem
vilja hafa rétt einstaklinga og
samtaka þeirra sem skýrastan
á þessu sviði, sem tefja fyrir
eða hindra afgreiðslu frum-
varpsins á Alþingi. Það eru
talsmenn ríkiseinokunarinnar
sem reyna að beita öllum til-
tækum ráðum til að drepa mál-
inu á dreif.
Hvaðanæva að berast fréttir
um margvíslega tilraunastarf-
semi í útvarps- og sjónvarps-
rekstri. Nágrannaþjóðirnar
færast markvisst til þeirrar
áttar, að hlutur ríkisins verði
sem minnstur. Hér á landi sjást
þess og víða merki að einstakl-
ingar búi sig undir afnám ríkis-
einokunarinnar. Óhætt er að
fullyrða að verkfall opinberra
starfsmanna og útganga út-
varps- og sjónvarpsmanna úr
hinum opinberu stofnunum
hafi valdið því að almenningur
á íslandi gerði upp hug sinn,
frjálsræðinu í vil.
Kerfissjónarmiðin ráða
miklu í þessu máli sem alltof
mörgum öðrum. Þingmenn láta
oft um of stjórnast af tregðu-
lögmálum kerfisins frekar en
áhuga almennings. í þessu máli
verða þingmenn að láta hendur
standa fram úr ermum. Halldór
Blöndal, þingmaður Sjálfstæð-
isflokksins, formaður mennta-
málanefndar sem hefur frum-
varpið til meðferðar, vill að af-
greiðslu þess sé flýtt og hið
sama er að segja um Ragnhildi
Helgadóttur, menntamálaráð-
herra, flutningsmann þess. Á
meðan meirihluti þingmanna
er ekki sama sinnis og sumir
þeirra reyna beinlínis að tefja
málið í von um að eyðileggja
það á þessu þingi, verður ríkis-
einokunin því miður ekki af-
numin.
Öryggi í lofti
Lýsingarnar á því sem gerð-
ist við brottför tveggja
flugvéla Flugleiða frá Keflavík-
urflugvelli hinn 6. september
síðastliðinn vekja óhug. Þá
mátti engu muna, að tvær þot-
ur með samtals 403 menn inn-
anborðs rækjust hvor á aðra
skömmu eftir flugtak.
Ekki er langt um liðið síðan
athyglin beindist að atviki sem
varð skammt frá Vestmanna-
eyjum; en þá mátti litlu muna
að þota Arnarflugs lenti á
kafbátaleitarvél varnarliðsins.
í báðum þessum tilvikum
kemur fram, að vinnuálag á
flugumferðarstjóra sé svo mik-
ið að þeir megi hafa sig alla við
að sinna viðkvæmum og mikil-
vægum skyldustörfum sínum.
Úr þessu verður tafarlaust að
bæta með því að ráða fleiri
menn til flugumferðarstjórnar.
í sjálfu sér er það illskiljan-
legt fyrir þá sem ekki þekkja
annað til flugmála en að ferð-
ast í flugvélum, að hér á Kefla-
víkurflugvelli liggi svo mikið á
að hleypa flugvélum í loftið að
ekki sé nema ein mínúta höfð á
milli flugtaka. Þetta einfalda
atriði vefst þó líklega meira
fyrir þeim sem lítið vita en hin
sem eru flóknari og snerta
viðbrögð, samtöl og fyrirmæli
flugstjórnarmanna og flugum-
ferðarstjóra eftir að í loftið var
komið.
Almenningur á rétt á því að
allir þættir þessa máls séu
skýrðir opinberlega og jafn-
framt verði gerð ítarleg grein
fyrir því, hvernig að fram-
kvæmd úrbóta verði staðið.
REYKJAVÍKURBRÉF
laugardagur 15. desember
Kollsteypa
Nú er svo komið að
ráðamenn í Kína hafa
lýst yfir því að marx-
og lenínismi séu ekk-
ert endanlegt guð-
spjall og kenningar
þeirra frá síðustu og
fyrra hluta þessarar aldar eigi engan
veginn við nú um stundir. Þeir hafi ekki
þekkt þær aðstæður sem nútímafólk býr
við, hvað þá tæknina sem hefur um-
skapað flest þjóðfélög heimsins á nokkr-
um áratugum.
Þetta er mikil kollsteypa, ekki sízt
fyrir þá sem höfðu tekið Maó formann í
guðatölu, en auk þeirra gömlu goðkynj-
uðu vera sem hann dýrkaði af fastheldni
við forna siði Kínverja vitnaði hann
sjálfur í Marx og Lenín sem alheilaga
spámenn og lét þjóð sína kyngja því með
sama hætti og aðrir ofsatrúarmenn: það
skal í ykkur!
Nú er jafnvel Deng, sem kallar ekki
allt ömmu sína eftir langt stjórnmála-
streð í Kína og er sjálfur kominn um
áttrætt, orðinn huridleiður á þessum
gömlu kenningalummum og vill opna
Kína og þá ekki síður gefa fólkinu meiri
tækifæri til þess að rækta garðinn sinn
en verið hefur.
Fréttirnar úr Kínaveldi hljóta um
þessar mundir að vekja mikla athygli og
við munum áfram fylgjast rækilega með
þróun þessa fjölmennasta ríkis heims.
Breytingar í heiminum eru nú svo
miklar orðnar að enginn kippir sér leng-
ur upp við það þótt heilu þjóðfélögin fái
pólitíska slagsíðu eða taki kollsteypur í
nýjum og nýjum byltingum, hvort sem
þær eru kallaðar menningarbyltingar
eða eitthvað annað. En atburði úti í
heimi höfum við íslendingar ávallt látið
okkur varða og svo mun enn þegar kínv-
erskir ráðamenn og forsvarsmenn
kommúnismans þar í landi lýsa blákalt
yfir því að gamlar kenningar þeirra
dugi ekki í nútímaþjóðfélagi og hafa að
því er virðist manndóm til að horfast í
augu við þá staðreynd.
Fridar- og mannrétt-
indabarátta
Þróuninni í Sovétríkjunum hefur að
vísu verið á annan veg háttað og virðist
allt daga þar uppi í kreddum og hugsun
forráðamanna minnir einna helzt á
hraunrennsli sem stöðvast á miðri leið
að engu takmarki. Þó höfum við fengið
fréttir úr Sovétríkjunum um athyglis-
verða atburði og þá einkum þegar þeir
tengjast andófsmönnum og mikilvægri
og hetjulegri mannréttindabaráttu
þeirra. Nú síðast kynnumst við samtök-
um sem kalla sig hóp til að koma á
trausti milli Sovétríkjanna og Banda-
ríkjanna og hefur Sergei Batovrin, ung-
ur listamaður, verið forystusauður
þeirra. En staðnað karlaveldi Sovétríkj-
anna þolir að sjálfsögðu ekki slíka
hreyfingu og Batovrin var fleygt inná
geðveikrasjúkrahús, en aðrir félagar
samtakanna hundeltir eða varpað í
fangelsi. Batovrin var síðan tilkynnt í
maí í fyrra að hann gæti flutzt úr landi
og nú býr þessi 27 ára gamli sovézki
andófsmaður í New York og talar máli
þeirra félaga sinna sem enn geta unnið
að friðar- og mannréttindamálum í Sov-
étríkjunum.
í nýlegu samtali hefur Batovrin bent
á að vestræn samtök geti haft áhrif á
sovétstjórnina vegna þess hún sé við-
kvæm fyrir því hvernig Vesturlandabú-
ar hugsa um heimsveldi þeirra. Hann
segir að vísu að það sé forsmánarlegt að
friðarsinnar á Vesturlöndum hafi fram
að þessu borið eitt mótmælaspjald gegn
staðsetningu kjarnorkuvopna Sovétríkj-
anna í Evrópu móti hverjum 100 spjöld-
um gegn því að Vesturveldin reyni að
tryggja öryggi sitt með eflingu varna og
þá meðal annars með því að koma fyrir
kjarnaoddum á meginlandi Evrópu.
Engin mótmæli voru gegn SS-20-flaug-
um Sovétmanna og þegar þeir láta
hendur standa fram úr ermum í vígbún-
aði er aðfaralaust hjá friðarsamtökum
milli áróðurshríðanna. Er vert að minna
á það hér að einn merkasti leiðtogi vest-
ræns öryggis og lýðræðis, Mitterrand,
forseti Frakklands, hefur sagt: „SS-20
eldflaugarnar eru austan tjalds og frið-
arsinnarnir eru vestan tjalds."
Friðarsinnar hafa eins og kunnugt er
beint spjótum sínum alfarið gegn varn-
arbúnaði Atlantshafsríkjanna en látið
yfirgang Sovétríkjanna að mestu fram
hjá sér fara. Það hefur Sovétstjórninni
líkað vel, enda vill hún að allir snúist til
hlýðni við Kremlverja. Rússum féll vel í
eyru þessi hamagangur friðarsamtaka.
En í samtalinu við Batovrin virðist
hann telja að Sovétstjórnin sé að breyta
afstöðu sinni til friðarhreyfinga á Vest-
urlöndum og séu þær kallaðar NATO-
handbendi, þegar þær ber nú á góma í
Sovétríkjunum. Ástæðan sé sú að nú sé
einnig farið að örla á gagnrýni á Sovét-
stjórnina fyrir aukinn kjarnorkuvíg-
búnað hennar á vesturlandamærum sín-
um. Fróðlegt verður að fylgjast með
framvindu þessara mála á næstu miss-
erum. En auðvitað vilja allir frið í raun
og veru. Sumir þó á þeim forsendum að
þeir ráði heiminum, en aðrir vegna þess
þeir hafa hugarfar Þorvalds í Hruna
sem þótti sá kostur verstur ef hann
þyrfti exi að eyða óvinum sínum.
Sergei Batovrin segir einnig í fyrr-
nefndu samtali, að ekki hafi verið geng-
ið milli bols og höfuðs á samtökum hans
og þeirra félaga. Þeim sé ógnað en þeim
hafi ekki verið tortímt. Hann hvetur
menn til að vera raunsæja. Sovétríkin
séu alræðisríki þar sem milljónir
manna hafi verið drepnar á fyrstu 40
árum kommúnismans og þar séu nú að
minnsta kosti 10 þúsund pólitískir fang-
ar. En landið sé ekki eins lokað og á
stalínstímanum og unnt sé að koma
þangað ýmsum upplýsingum sem áhrif
geta haft.
Ashkenazy og KGB
í nýútkominni bók um Vladimir
Ashkenazy sem íslendingum er að góðu
kunnur er fjallað um viðskipti hans við
sovézku leynilögregluna KGB og af-
skipti stjórnvalda af persónulegum mál-
efnum hans. Það er mikilvægt og raunar
stórfróðlegt að fylgjast með upplýsing-
um sovézkra flótta- og andófsmanna og
hafa íslendingar kynnzt Sovétríkjunum
meðal annars af frásögnum Ashkenazys
hér á landi, en þær hafa opnað augu
margra fyrir ofbeldinu. Þeir Islendingar
sem lesa bókina um Ashkenazy sakna
að vísu ýmissa upplýsinga sem snerta
dvöl hans hér á landi, frásagnar um
heimsókn foreldra hans hingað og ým-
islegt fleira, en við því verður ekki gert
og ástæða til að einbeita huganum að
því sem merkilegast er í bókinni. Við
eigum líka mikilvægar upplýsingar um
Ashkenazy í íslenzkum heimildum.
Við höfum kynnzt Kortsnoj og Búk-
ofskí svo að nöfn séu nefnd og hrika-
legum frásögnum þeirra um persónu-
lega reynslu og ástandið í Sovétríkjun-
um. Fyrir skömmu var úrdráttur úr bók
Galínu, eiginkonu Rostropovits, hér í
Morgunblaðinu, en bók hennar hefur
vakið gífurlega athygli um allan heim,
enda er hún afar persónuleg og upplýs-
andi fyrir þá sem vilja skoða bakvið
Pótemkíntjöldin sovézku. Þar er meðal
annars fjallað um aðdraganda þess að
Rostropovits hrökklaðist úr landi, en
ein helzta ástæða þess var sú að hann
yfirgaf ekki vini sína sem áttu undir
högg að sækja, Solzhenitsyn og Sakarov,
en honum var jafnvel boðin stjórnun-
arstaða við Bolshoj-leikhúsið ef hann
brygðist Sakarov. Það gerði hann ekki.
Frásögn konu hans af viðbrögðum
þeirra hjóna er í senn áhrifamikil og
upplýsandi. Rostropovits er ógleyman-
legur öllum sem hittu hann hér á landi,
ekki síður en Búkovski og Kortsnoj.
f bókinni um Ashkenazy segir m.a.
svo um viðskipti hans við fulltrúa al-
ræðisstjórnarinnar í Sovétríkjunum:
„Þeir kostir sem hugsandi fólk á völ á
eru ógnvekjandi og hræðilegir. Ashken-
azy heldur áfram: „Allir sæmilega
greindir menn í Rússlandi vita að það
sem þar er að gerast er hræðilegt. Þeir
verða að gera upp við sig hvort þeir vilja
þola þetta, gera sér hversdagslífið bæri-
legt með því að reyna að hugsa ekki
mikið um hvað þeir ættu að gera eða
gætu gert, þar sem þeir vita að enda
þótt þeir ættu að gera eitthvað hefði það
bara hroðalegar afleiðingar í för með
sér fyrir þá sjálfa, fjölskyldur þeirra og
nánustu vini. En ef menn komast að
þeirri niðurstöðu að þeir geti ekki gert
neitt, eru þeir þar með að semja við sína
eigin samvisku og byrjaðir að brjóta
niður sinn eigin persónuleika. En þeir
fáu sem ákveða að gera eitthvað velja
sér svo ótrúlega erfiða lífsbraut að þeir
eyðileggja hugsanlega líka eitthvað af
sínum eigin persónuleika þótt á annan
hátt sé. Það er hræðileg kaldhæðni að
þegar KGB lokar andófsmenn inni á
geðveikrahælum með þeim rökum að
þeir séu ekki heilir á geðsmunum er viss
fáránlegur sannleikur fólginn í þeim
fullyrðingum. Menn þurfa að vera
haldnir nokkurri brjálsemi til að halda
uppi andófi í Sovétríkjunum því að það
jafngildir í raun sjálfsmorði. Menn
dæma sjálfa sig til ótrúlegra þjáninga,
bæði líkamlegra og andlegra, þar sem
búast má við að þeir eyði helmingi ævi
sinnar í fangelsum, vinnubúðum eða á
geðveikrahælum — þetta er í raun tor-
tíming á eigin lífi. KGB og flokksforyst-
an geta ekki skilið hvernlg nokkrum
heilvita manni geti dottið í hug að taka
sjálfviljugur á sig slíkar þjáningar. Yf-
irvöld ákveða því að þeir sem haga sér
öðruvísi en ætlast er til af venjulegum
þjóðfélagsþegnum séu afbrigðilegir og
þess vegna brjálaðir. Hvað afbrigðilegt
telst ákvarða þeir sjálfir. Öll þjóðfélög
gera þetta að vissu marki, en í Sovét-
ríkjunum eru bönnin ótrúlega mörg, og
enginn má hafa neinar skoðanir sem
brjóta í bága við hinn opinbera boðskap
Flokksins og ríkisins."
Og ennfremur:
„Tvo atvik eru henni (þ.e. Þórunni)
mjög minnisstæð. Einu sinni fór hún
með manni sínum á hljómleika og var
með lítinn gullkross um hálsinn. Amma
hennar hafði gefið henni þennan kross.
Nokkrum dögum síðar kallaði forstjóri
Fílharmóníunnar á Ashkenazy og sagði
honum að þar sem kona hans væri nú
sovéskur þegn ætti hún ekki að vera
með kross opinberlega. Skömmu síðar
komu tveir íslenskir stúdentar nokkrum
sinnum í heimsókn til þeirra. Þeir
dvöldu þá í Moskvu og voru báðir
kommúnistar. Þegar þeir höfðu heim-
sótt þau nokkrum sinnum var Ashken-
azy enn kallaður á beinið og sagt að
hann ætti ekki að taka á móti erlendum
gestum í íbúð sinni. Ashkenazy benti á
að þessir útlendingar væru bæði íslend-
ingar og kommúnistar, en þær mótbár-
ur skiptu engu máli.
Þegar Þórunn gekk með fyrsta barn
þeirra hjóna varð hún vör við þann mun
sem er á heilbrigðisþjónustu fyrir út-
lendinga og Sovétþegna. Talin var
hætta á fósturláti og hún var tvívegis
lögð á sjúkrahús. í seinna sinnið, eftir
að hún var orðinn sovéskur ríkisborgari,
voru aðstæður allar lakari og gestir
máttu ekki heimsækja hana, ekki einu
sinni eiginmaður hennar, og meðhöndl-
unin öll var mun kæruleysislegri. Þegar
barnið fæddist fékk Þórunn sem betur
fór inni á sjúkrahúsinu sem hún hafði
upphaflega komið á sem útlendingur sex
mánuðum fyrr. Yfirmaður fæðingar-
deildarinnar hélt loforð sem hann hafði
þá gefið henni um að hún fengi að fæða
barnið á þessu sjúkrahúsi. En Ashken-
azy fékk ekki að vera viðstaddur fæð-
inguna og ekki heldur að heimsækja
hana. Hann fékk ekki einu sinni að sjá
fyrsta barn sitt, Vladimir Stefán, fyrr
en níu dögum eftir fæðinguna.
Þriðja barnið, Dimitri (Dimka), átti
hún á sjúkrahúsi í New York. Eitt sinn
á stofugangi sagði bandaríski yfirlækn-
irinn að Sovétmenn hefðu verið braut-
ryðjendur í því að hvetja feður til að
vera viðstadda fæðingu barna sinna.
Þórunn var fljót að leiðrétta þennan
misskilning — eða öllu heldur þær
röngu upplýsingar sem hann hafði feng-
ið vegna þess að þetta er eitt þeirra
atriða sem sovéska áróðursvélin spýr út
úr sér til að telja saklausu fólki trú um
áhuga Sovétmanna á hinum mannlega
þætti.
„Fyrstu hjónabandsár okkar voru á
margan hátt erfið. Til ársloka 1962
bjuggum við hjá foreldrum mínum í
öðru herberginu í íbúðinni þeirra.
Vitanlega var allt sameiginlegt og enda
þótt mér fyndist þetta ekkert einkenni-
legt þar sem ég var vanur því frá barn-
æsku, ætti öllum vestrænum lesendum
að vera Ijóst að fyrir Þórunni var það
hvorki auðvelt né rómantískt upphaf á
hjónabandinu.
Þegar hún fékk sovéska vegabréfið
sitt fylgdi því smáræða þar sem hún var
boðin velkomin sem þegn „frjálsasta
lands heimsins". Hún komst brátt að
því hversu frjálst það er, en hún var
ekki haldin neinum fordómum þegar við
hófum búskap okkar í Sovétríkjunum.
Hún snerist einungis gegn kerfinu
vegna þess hvernig það meðhöndlaði
okkur. Henni fannst sú meðferð bæði
fáránleg og óskiljanleg. Þórunn var
gjörsamlega ópólitísk og kom til
Moskvu full aðdáunar á tónlist og tón-
listarmenntun þar. Þá var hún ung,
óreynd og full vinsemdar, og það hefði
ekki verið erfitt að hafa hana tiltölulega
'ánægða. En þjóðfélagið þolir ekki óháða
einstaklinga sem í fyrstu skilja ekki
kerfið og neita síðan að sætta sig við
óheiðarleikann og fáránleikann í sov-
éska kerfinu."
Þórbergur frjáls-
hyggjumadur!
í lok þessa Reykjavíkurbréfs er ekki
úr vegi að minnast á nýútkomið rit-
gerðasafn Halldórs Laxness, Og árin
líða. Lokakafli þess heitir Kaþólsk við-
horf og er þar fjallað um ritdeilur Hall-
dórs Laxness og Þórbergs Þórðarsonar
eftir að Bréf til Láru kom út. Það hlýtur
að vera fróðlegt fyrir alla þá sem vilja
fylgjast með umræðum um Stórasann-
leik að kynna sér rækilega þessar rit-
deilur. Þarna takast engin smámenni á,
heldur tveir í hópi mestu stílista ís-
lenzkrar tungu á þessari öld.
Þegar menn skrifa um hugsjónir sín-
ar, hvort sem um er að ræða í trúmálum
eða stjórnmálum, er þeim venjulegast
mikið niðri fyrir. Það er Halldóri Lax-
ness einnig í þessu uppgjöri og hann
telur enn ástæðu til að minnast ræki-
lega þessara deilna og er það út af fyrir
sig athyglisvert. En þó er hitt fróðlegra
að sjá hvernig hann fjallar um starfs-
bróður sinn og vin eins og hann kemst
að orði í upphafi ritgerðarinnar. í kapp-
ræðunni kallar hann Þórberg frjáls-
hyggjumann og væri gaman að vita
hvernig Hannesi Hólmsteini Gissurar-
syni lízt á slíka hólfun á þessum látna
erkifjanda frjálshyggjumanna. En það
er bæði fróðlegt og skemmtilegt að sjá
hvernig merking orða breytist. Þannig
er talað um einsýnan mann í fornu riti
og merkir þá ekki þröngsýnan eins og
nú á dögum heldur eftir orðsins hljóðan
eineygur maður.
Þá telur Laxness að Þórbergur gangi
berserksgang á prenti og líkir honum
við Jón þumlung sem var haldinn illum
öndum eins og kunnugt er. Til gamans
og fróðleiks lýkur Reykjavíkurbréfi að
þessu sinni með tilvitnun í Kaþólsk
viðhorf, enda er efnið innan þess ramma
sem þessu bréfi er ætlaður.
Halldór Laxness segir í VI kafla rit-
gerðarinnar, sem heitir Þórbergur
Þórðarson frjálshyggjumaður og rit-
snillingur:
„Það er ekki ætlun þess er þetta ritar
að semja almenna kaþólska trúvarnar-
fræði; til þess er naumast tími kominn
ennþá hér á landi, enda mundu annir og
kunnáttuleysi baga mér frá að færast
slíkt í fáng. Markmið þessa ritlíngs er
að gera lesendum Þórbergs Þórðarsonar
sannari grein og hlutvandari en hann
hefur borið gæfu til, um afstöðu kirkj-
unnar til nokkurra málefna. Það sem
knýr mig til þess er svipuð tilfinníng og
varna mundi hverju íslensku barni að
halda að sér höndum ef ráðist væri á
móður þess.
Annars þekki ég af reynslu ógerníng
þess að hefja alvarlega kappræðu um
kaþólsk mál við Þórberg; þar stendur
annar í austri, hinn í vestri, og skortir
þann grundvöll sem deilan hlýtur að
verða háð á ef rödd kappræðendanna á
ekki að deyja út einhverstaðar mittá-
milli heimshorna. Frjálshyggjumaður
kann ekki að dæma um hinn opinberaða
sannleik kristindóms fremur en stræta-
pentari um ljósmyndagerð. { augum
manns er trúir á hugsunarfrelsi og pri-
vate judgement getur sannleikur varla
verið hugsanlegur; hann er hrafninn
sem miðar við ský staðinn þarsem hann
gróf niður æti sitt; speki hans er flökt,
neikvætt og hvíldarlaust.
Ég get ekki látið hjá líða, áður en
leingra er haldið, að dást að hinni næmu
handlægni í framsagnarhætti sem bók
Þórbergs ber vitni um; sem fákunnandi
stéttarbróðir hans í bókritun fæ ég ekki
orða bundist um þá aðdáun. „Bréf til
Láru“ sýnir snúníngsliprara túngutak
og þjálfaðri smekk fyrir frásagnarfeg-
urð en títt er meðal þeirra sem skrifa í
lausu máli hér. ímyndunarafl mannsins
hefur ótrúlega spennivídd og málstakk-
urinn býsna litauðugur; hann segir „alt
sem honum dettur í hug um alt sem
honum dettur í hug“; þessi ósnortni
hugsunarháttur er fáum gefinn og enn
færri lánast að halda honum óbreingl-
uðum, því bókleg menntun og lærdómur
eru féndur hans. Annað höfuðeinkenni
Þórbergs er berserksgángurinn; hann er
einsog loddari sem dansar viltan dans á
glóandi járnrist og étur eld; fólk stað-
næmist altíkríng gapandi og gónandi.
Sálarlífslýsíngum hans er þannig farið
að manni dettur í hug Dostojevskí,
brjálkendar sögur Edgar Allan Poes,
Legender Strindbergs eða Inferno og
Píslarsaga Jóns Magnússonar; mikill
hluti bókarinnar er auðug náma fyrir þá
sem stunda sálarlíf rutlaðra manna, og
nær ritsnild hans hámarki í þeim köfl-
um.“
Og þá er að kynna sér vopnaburð
Þórbergs og fylgjast með skylmingum
kappanna sem virðast nú standa sem
hæst, þótt Ofvitinn á Hala sé raunar
löngu dauður. En — slíkir menn deyja
víst aldrei. Þeir lifa í verkum sínum.
„Er vert ad
minna á það
hér að einn
merkasti leið-
togi vestræns
öryggis og lýð-
ræðis, Mitter-
rand, forseti
Frakklands,
hefur sagt:
„SS-20 eld-
flaugarnar eru
austan tjalds
og friðarsinn-
arnir eru vest-
an tjalds.“