Morgunblaðið - 02.03.1985, Page 26

26
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 2. MARS 1985

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aöstoöarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guömundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Aö-
alstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033. Áskrift-
argjald 330 kr. á mánuöi innanlands. f lausasölu 25 kr. eintakiö.
Tvær hliðar
kennaradeilu
Afundi hins íslenzka kenn-
arafélags í fyrrakvöld var
samþykkt tillaga þess efnis að
þeir framhaldskólakennarar,
sem sagt hafa upp störfum,
hlíti ekki framlengingu um-
sagnarfrests um þrjá mánuði,
sem menntamálaráðherra
hafði kunngjört, þótt ráðherr-
ann hafi í einu og öllu farið að
lögum. Þar með ljóst að allt
starf í framhaldsskólum
landsins færi úr skorðum,
a.m.k. um stundarsakir og
hugsanlega um lengri tíma.
Afleiðingin bitnar fyrst og síð-
ast á þeim sem sízt skyldi,
nemendum.
Kjaradeila kennara hefur
tvær hliðar, eins og flest önn-
ur mál. Horfa verður til þeirra
beggja þegar hún er vegin og
metin. Neikvæða hliðin, séð
frá sjónarhóli samfélagsins,
kemur m.a. fram í eftirfrandi:
• Kennarar neita að virða
löglega ákvörðun ráðherra og
þar með landslög.
• Líta verður á þá ákvörðun
sem framhald af hliðstæðum í
fyrri kjaraátökum opinberra
starfsmanna, sem hinsvegar
eiga sér ekki fordæmi á hinum
almenna vinnumarkaði.
Þessi ákvörðun kennara er
gagnrýni verð, hóflega orðað,
og veikir málstað þeirra, sem
studdur var ýmsum rökum er
síðar verður vikið að, sem og
stéttarlega virðingu. Hún er
og alvarleg áminning til lög-
gjafans, þ.e. Alþingis, og
framkvæmdavaldsins, þ.e. rík-
isstjórnar, þess efnis, að til lít-
ils er að hafa lög, sem ekki eru
virt í landi. Þau fornu sann-
indi, sem kynslóð hefur fært
kynslóð, að með lögum skuli
land byggja, verður að varð-
veita til langrar framtíðar
sem einn af hornsteinum sam-
félags okkar.
Hin hliðin á málinu, sem
jafnskylt er að skoða, kemur
m.a. fram í áliti stjórnskipaðr-
ar nefndar, er unnið hefur að
endurmati á störfum kennara.
Inga Jóna Þórðardóttir, að-
stoðarmaður menntamála-
ráðherra, gerir grein fyrir
þessari hlið málsins í viðtali
við Morgunblaðið nú í vikunni.
Helztu niðurstöður eru þessar:
• Kennarar hafa, kjaralega
séð, dregizt afur úr sambæri-
legum starfsséttum, á sama
tíma og menntunarkröfur til
þeirra hafa aukizt. Nú er kraf-
izt háskólamenntunar bæði
grunnskóla- og framhalds-
skólakennara, auk ýmiss kon-
ar sérhæfðs viðbótarnáms
hinna síðar nefndu.
• Verulegar breytingar hafa
orðið á hlutverki kennara, t.d.
varðandi uppeldisþátt kennsl-
unnar.
• Veigamiklir þættir hafa
verið vanmetnir í starfsmati
þeirra, svo sem ábyrgð,
áreynsla, sjálfstæði og frum-
kvæði.
Það er hafið yfir allan vafa
að almenn og sérhæfð mennt-
un og þekking vegur þyngst á
vogarskálum velferðar hverr-
ar þjóðar, bæði í samtíð og
framtíð, hvort heldur sem
horft er til framvindu í at-
vinnu- og efnhagslífi eða til
vísinda, menningar og lista.
Það er því mjög miður, raunar
hættuboði, þegar atgervis-
flótti gerir vart við sig í ís-
lenzkri kennarastétt.
Hinsvegar er óhjákvæmi-
legt að skoða þetta afmarkaða
kjaramál í víðara samhengi.
Opinberir starfsmenn, sem
vóru 13% starfandi íslendinga
1963, eru nú 25% þeirra. Þetta
þýðir að fjórði hver vinnandi
Islendingur er starfandi hjá
ríki og sveitarfélögum. Á
sama tíma hefur þeim, sem
starfa við frumframleiðslu og
úrvinnslu, þ.e. við öflun þeirra
þjóðartekna sem bera uppi
lífskjör í landinu, fækkað
hlutfallslega. Þjóðartekjur,
skiptahluturinn, hafa rýrnað
þrjú sl. ár í röð, m.a. vegna
aflabrests, viðskiptakjara og
vanrækslusynda við nýsköpun
íslenzkra atvinnuhátta. Það
eru tammörk fyrir því, hve
fámennt þjóðfélag, sem telur
rétt rúmlega eitt hundrað þús-
und vinnandi manna, getur
risið undir stórri yfirbygg-
ingu.
Ragnhildur Helgadóttir,
menntamálaráðherra, og sam-
starfsmenn hennar í mennta-
málaráuneytinu hafa lagt nótt
við dag undanfarið í þeirri við-
leitni að finna samningsflöt
milli stjórnvalda og kennara.
Nefnd sú, sem vann að endur-
mati á störfum kennara á veg-
um ráðuneytisins, hefur tví-
mælalaust styrkt stöðu þeirra
mjög.
Því miður náðust endar ekki
saman fyrir næstliðin mán-
aðamót með þeim afleiðingum,
sem nú blasa við. Það þjónar
engum tilgangi að hafa uppi
stór orð nú, jafnvel þó að
ástæða væri til. Góðviljaðir
menn, sem tvímælalaust eru
beggja vegna samningsborðs,
verða að taka höndum saman
um viðunandi sátt, er tekur
mið af aðstæðum öllum — og
þá ekki sízt aðstæðum nem-
enda.
fikmiM DaáD
Umsjónarmaður Gísli Jónsson 277. þáttur
Enn hefur mér borist
Pálsbréf og tek ég því með
sömu þökkum og atugasemd-
um og fyrr. Páll Helgason hef-
ur bréfið á vísu eins og hans er
vandi:
Vart mun reynast vænlegt enn
vöndun máls til þrifa,
það sem blankir blaðamenn
bögglast við að skrifa.
Blaðamönnum er að sjálf-
sögðu, eins og áður, boðið að
svara fyrir sig hér á þessum
vettvangi.
Eins og fyrr hefur Páll
Helgason tínt til sitthvað úr
blöðum eða tímaritum, og skal
nú reynt að gera flestu því ein-
hver skil.
☆
Algengustu málglöpin, sem
dæmi eru tekin af í nýjustu
syrpu Páls, eru stagl, samruni
og skökk föll. Koma hér á eftir
nokkur sýnishorn af þessu og
öðru keimlíku:
1) „Kaj hefur nú tilkynnt
viðskiptavinum sínum frá því
að ...“ Hér er samruni. Að
réttu lagi segja menn frá ein-
hverju eða tilkynna eitthvað.
Hitt telst ekki rétt að tilkynna
eða kynna frá einhverju.
2) „Hann vissi á hvaða öld
hann hafði verið uppi á.“ Aug-
ljóst er að þarna er síðara
á-inu ofaukið.
3) „En í verkum sem þessum
eru verk hans iðulega mjög lír-
isk og falleg." Hér er aftur
staglast á orðinu verk.
4) „Við þetta hafði hún að
sjálfsögðu ekki sætt sig við.“
Hér verður við fyrir barðinu á
staglaranum.
5) „En nákvæm tímasetning
þeirrar vinnu liggur ekki
nákvæmlega fyrir.“ Hér skort-
ir sem sé á nákvæmnina!
6) „Ber sjúklingi að greiða
sérfræðingi 270 krónur fyrir
hverja komu til sérfræðings."
Látum þetta dæmi vera hið
síðasta af staglinu í bili.
7) „Formaður Sjálfstæðis-
flokksins var spurður hvaða
efnahagsaðgerðir hann teldi
stjórnvöld verða að standa
fyrir.“ Þarna er á einum stað
rangt fall. Menn standa fyrir
einhverju (ekki eitthvað) í
þeirri merkingu sem í klaus-
unni greindi.
☆
Lítum á nokkur dæmi gall-
aðs málfars:
1) „ ... en samtals var ís-
lenska liðið útaf í 18 mínútur."
Lið getur farið út af velli, svo
og einstakir leikmenn. En lið
er ekki út af velli. Það er utan
vallar.
2) „ ... og þótti mikill klassi
yfir því starfi." Ekki fer vel á
slettunni klassi í þessu sam-
bandi. Reynandi væru orð eins
og svipur, stíll eða reisn.
3) „Þegar sást til Stefáns
koma í átt að húsinu, hlakkaði
alla til kaffitímans." Sögnin að
hlakka á að vera persónuleg.
Allir hlökkuðu til kaffitímans.
4) „ ... og síðan eru þær festar
með þar til gerðum hóffjöðrum
sem eru hnykktar og þjalaðar
niður.“ Ekki kann umsjónar-
maður frekar en Páll Helgason
við sögnina að þjala í staðinn
fyrir að sverfa. Þess konar tal
líkist því að sagt væri bíla eða
sleða í staðinn fyrir að keyra
og aka, eða hnífa fyrir skera og
rokka fyrir spinna.
5) „ ... en massinn (eggja-
massi) verður laus við skurn-
inn.“ Orðið skurn er bæði
kvenkyns og hvorugkyns (hún
skurnin og það skurnið), svo að
ofrausn virðist að hafa það
líka í karlkyni.
6) „Hann kvaðst hafa rætt við
Landhelgisgæsluna um að
skjóta fénu niður úr þyrlu."
Hér var reyndar um að ræða
kindur, sem voru í sjálfheldu í
bjargi. En . hvernig líst
mönnum annars á að skjóta
„fénu niður" úr þyrlunni?
7) „Á valddreifingin að koma í
veg fyrir að hlutur minnihlut-
ans verði ekki fyrir borð bor-
inn.“ Hér er orðinu ekki ofauk-
ið, enda snýr það merkingunni
við.
8) „ ... og þakkar þeim kump-
ánum Hrafni Gunnlaugssyni
og Lárusi Óskarssyni fyrir
framlag þeirra við að glæða
nýju lífi í sænska kvikmynda-
gerð.“ Ekki þykir þetta fim-
lega orðað, að glæða nýju lífi í
eitthvað. Líklega hefur hér átt
að standa, að gæða sænska
kvikmyndagerð nýju lífi, eða
þá að glæða hana, sama sem
kveikja í henni nýja glóð.
9) „Ég er búin að kynnast fullt
af skemmtilegum krökkum og
kennurum." Við getum auðvit-
að sagt • að einhvers staðar
væri fullt af fólki eða eitthvað
þvílíkt. En orðin fullt af er ekki
hægt að nota sem óbeygjanlegt
lýsingarorð eða fornafn. Hægt
er hins vegar að kynnast fjöl-
mörgum skemmtilegum krökk-
um og kennurum.
☆
Þrjár klausur í Pálsbréfinu
eru svolítið sérstaks eðlis. Sjá-
um þær allar snöggvast:
1) „Engin plata er eins;
mynstrið sem steinarnir
mynda er margbreytilegt."
2) „Það hefur víst enginn
sama smekk."
3) „Það er engin síða (blaðs-
ins) eins.“
í öllum þessum dæmum
vantar viðmiðun. Engin plata
er eins og önnur, eða: það eru
engar tvær plötur eins. Það
hefur víst enginn sama smekk
og annar, eða: það hafa víst
engir tveir sama smekk. Það er
engin síða blaðsins eins og önn-
ur, eða: það eru engar tvær síð-
ur blaðsins eins.
☆
Að síðustu verða svo teknar
úr Pálsbréfi þessu nokkrar
málsgreinar án athugasemda
annarra en þeirra, að umsjón-
armaður hefur reynt að búa til
á þær fyrirsögn. Það er reynd-
ar vandi, og gegnir furðu að
sumt af þessu skuli hafa kom-
ist í íslensk blöð:
Vonbrigdi: „ ... þótt verkfall
starfsmanna Dalvíkurbæjar
stæði skemur en vonir stóðu
til.“
Kossaflens: „Enda siður á þeim
tíma að kyssa gestkomandi
með kossi.“
Vinningur: „ ... en komist að
þeirri merkilegu niðurstöðu að
enginn vann hákarlinn á sama
hátt.“
Yfirbreiðsla: „Og leikstjórar
okkar hafa ekki hikað við að
leggja allar eigur sínar undir
verk sín.“
Geometria: „Toppurinn er stór
steinn, lk fermeter í þvermál."
Tónaflóð???: „Það sem ein-
kennir preludíurnar er einföld
tónskipan tónhugmynda og
endurtekning þeirra á sömu
tónsætum oftlega til að trufla
framvindu verksins."
☆
Ofan á allt þetta er mér sagt
að talað hafi verið um verstu
gæðin í fréttaviðtali í útvarp-
inu, og tekur þá steininn úr,
þegar gæðin eru jafnvel orðin
vond.
Þjóðrekur þaðan kvað:
Ég vil ekki að skorið sé skæði
úr skinnum með allraverst gæði;
fláðu kind eða kú,
ekki kött, ref né sú.
Þannig kenndi oss Sigga í Svæði.
Sigurður Líndal prófessor:
Álíta stéttarfélög
utan laga og réttar
„ÉG HEF ekki rannsakað þetta, en í
mjög fljótu bragði sýnist mér sem
þetta brot kennaranna gæti fallið
undir 140. grein hegningarlaganna,
þar sem segir: „Opinber starfsmað-
ur, sem synjar eða af ásettu ráði
lætur fyrirfarast að gera það sem
honum er boðið á löglegan hátt, sæt-
ir sektum eða varðhaldi“,“ sagði
Sigurður Líndal lagaprófessor, er
blm. Mbl. spuröi hann í gær hverja
hann teldi lagalega stöðu fram-
haldsskólakennara vera, sem
ákváðu að mæta ekki til starfa í gær,
þrátt fyrir þá ákvörðun menntamála
ráðherra að framlengja uppsagnar-
frest þeirra til 1. júní nk.
Sigurður sagði jafnframt: „Ef
menn ætla að fylgja þessu máli til
laga, sem maður hefur þó fyllstu
ástæðu til að ætla að verði ekki
gert, þá er það helst þessi grein
hegningarlaganna, sem til álita
kæmi. En mér virðist sem þeir,
sem stéttarfélögum ráði, álíti þau
utan við lög og landsrétt og hald-
ast það uppi.“
Aðspurður um hvort hann teldi
að lagaleg staða kennaranna
breyttist í einhverju við það, að
þeir fengu laun greidd í gær-
morgun sagði Sigurður: „Ef þeir
ætla ekki að vinna sitt starf og
halda lögbrotum til streitu, þá
veikja þeir málstað sinn enn frek-
ar með því að taka við laununum.
Að sjálfsögðu getur ríkið endur-
heimt þau, en kennarar ættu þó að
hafa frumkvæði um endur-
greiðslu."