Morgunblaðið - 05.09.1985, Blaðsíða 43

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 5. SEPTEMBER 1985
43
Fræðsluþættir Fóstrufélags íslands
Barnamenning
— eftir Sigríði K.
Stefánsdóttur
Öll höfum við verið börn, og
flestir muna þegar þeir fóru fyrst
útá götuna til þess að taka þátt í
leik og starfi eldri barnanna. —
Leikirnir voru margskonar; t.d.
skipulagðir hópleikir, slábolti,
hornabolti, saltaðbrauð, nafna-
gáta, myndastyttuleikur, feluleik-
ur og parís. Svo voru það vasa-
ljósin á haustin með tilheyrandi
draugasögum og leyndardómi,
svippað á vorin, 5 aura stykk og
landaparís, snjóhúsabyggingar og
kertaljós á vetrum, renna sér á
pappa eða vaskafati, snjókast og
stíflubyggingar í leysingum.
Frímínúturnar í skólanum, allir
komnir í leik sem allir kunnu, frí-
minúturnar búnar alltof fljótt,
beðið eftir lærifeðrum. Þá upphóf-
ust stimpingar, stríöni, stælur. Já,
þannig var það og þannig er það,
þetta er barnamenningin.
En allt í einu fermdumst við,
fengum jakkaföt, kápu og úr og þá
— og þá varð þetta allt svo barna-
legt, en þá tók annað við — sér-
stakt tungumál, sérstök föt, rokk-
ið, sönglagatextar, kvikmyndir,
útilegur. Þannig var það og þannig
er það, þetta er unglingamenning-
in. — Svo urðum við fullorðin og
hættum að kunna nýjustu söng-
lagatextana, við hættum að vilja
nákvæmlega eins föt og allir hinir.
Þá tók við fullorðinsmenningin.
Menning er þroski mannlegra,
(andlegra) eiginleika mannsins,
það sem greinir manninn frá dýr-
um, þjálfun hugans, andlegt Ilf,
sameiginlegur arfur (venjulega
skapaður af mörgum kynslóðum).
(Samkv. Orðabók Menningar-
sjóðs.)
Hægt er að skipta menningunni,
þessum „þroska mannlegra (and-
legra) eiginleika mannsins" í þrjú
þrep.
1. Barnamenningu sem einkennist
af leik.
2. Unglingamenningu sem ein-
kennist af námi.
3. Fullorðinsmenningu sem ein-
kennist af vinnu.
Á aldrinum 5—13 ára taka börn
þátt í og skapa barnamenninguna
og flytja hana á milli aldurshópa.
Hinir hefðbundnu gömu hópleikir
hafa flutst frá börnum til barna í
áratugi án nokkurrar hlutdeildar
hinna fullorðnu. Þeir fullorðnu
eiga nánast engan þátt í barna-
menningunni, annan en þann að
hafa eitt sinn verið börn og þá
tekið þátt í barnamenningunni og
flutt hana áfram til sér yngri
barna. — En nú eru blikur á lofti,
erlendar rannsóknir (t.d. í Liver-
pool í Englandi) hafa sýnt að
ástæða er til að óttast að hinir
gömlu hefðbundnu hópleikir séu
að hverfa úr barnamenningunni.
Þegar rannsókn var gerð í nýju
hverfi, þar sem meirihluti íbú-
anna var ungt fólk með ung börn,
kom í ljós að hópleikirnir áttu sér
ekki stað. Það vantaði hlekk í
keðjuna, það vantaði eldri börn
þ.e.a.s. börn á aldrinum 5—13 ára,
til þess að færa áfram hina alda-
gömlu hópleiki.
Nú kann einhver að spyrja, geta
foreldrarnir ekki orðið þessi
hlekkur, þeir kunna alla þessa
leiki a.m.k. þekkja þeir þá þegar
þeir sjá börnin leika þá. — En það
merkilega er að rannsóknir hafa
sýnt að það er ekki nægilegt að
foreldrarnir fari útá götuna eða
leiksvæðin og reyni að kenna
börnunum leikina. Þar er eins og
börnin skilji síður reglur og
mynstur leiksins, þau skilja ekki
eða misskilja tungumál leiksins
þegar fullorðinn kennir þeim leik
sem hann kunni einu sinni uppá
sína tíu fingur og flutti á sínum
tíma áfram til sér yngri barna.
Barnamenningin hefur eins og
öll önnur menning sitt eigið kerfi
og virkni og lifir vegna hefðbund-
inna reglna og yfirfærslu, ein-
göngu frá eldri börnum til yngri
barna.
Skýringin á því af hverju for-
eldrarnir geta ekki orðið „týndi
hlekkurinn" er e.t.v. sú að börn
hafa sameiginlegar þarfir og óskir
sem þau deila ekki með hinum
fullorðnu, þau nota önnur orð þeg-
ar þau útskýra, þau eru hrædd við
aðra hluti en fullorðnir. Þau hafa
gaman að öðru en þeir, e.t.v. ein-
hverju sem þeir eru hættir að hafa
gaman að.
Ef við ætlum að kynnast menn-
ingu sem eign barna, þá verðum
við að horfa á börnin þegar þau
leika sér án hlutdeildar hins full-
orðna. Við verðum oft óörugg um
börnin þegar þau eru látin „eiga
sig“ eða þegar þau eru ein „eitt-
hvað að bralla". En þá getum við
komist að því að börnin lifa öðru
lífi en meðal fullorðinna, þá eru
þau þegnar í barnasamfélaginu.
Félagsskapur og vinátta barna
þýðir frelsi til að þróast án utan-
aðkomandi þrýstings, í félagsskap
við önnur börn lærir barn lýðræði
og jafnrétti.
Það er mjög mikilvægt fyrir
manneskjuna að tilheyra ein-
hverju — einhverjum, það er sér-
staklega mikilvægt fyrir barnið,
og þess vegna eru flest börn til-
búin til þess að slak'a á sínum eig-
in kröfum til þess að fá að vera
með, — að vera með í barnahóp
hefur oftast í för með sér tilslök-
un. Sagt hefur verið að óþolinmótt
barn geti lært þolinmæði af vinum
sínum einnig að fordómalaust
barn geti lært sterka fordóma af
vinum sínum.
— Það er margt sem ógnar
barnamenningunni nú hin síðari
ár, fyrst skal telja leikfangaiðnað-
inn — það gat tekið marga tíma
að búa til flugdreka, fyrst að finna
efni og síðan búa til og að búa til
flugdreka var stór hluti leiksins
með flugdrekann. Nú fæst flug-
dreki í næsta stórmarkaði. Nú
þarf ekki að búa til bát úr pappír
eða tré-kubb, þeir fást nú úr
plasti.
Stærsta ógnin er ef til vill
hversu allskonar fjölmiðlun eins
og sjónvarp, myndbönd, fjölþjóða
prentaðar myndasögur o.fl. er orð-
inn stór þáttur í lífi barna. Þau
eru eingöngu neytendur, þau taka
endalaust á móti, og hverjir fram-
reiða og senda þessi boð? — Full-
orðnir. Það má e.t.v. kalla þessa
nýju einstefnumiðlun fullorðins
menningu fyrir börn, og hún á lítð
skylt við hina gömlu barnamenn-
ingu.
Við íslendingar erum stoltir af
menningu okkar, hún er sameign
okkar og í henni hafa kynslóðirnar
fundið tjáningarform sín, látið sig
dreyma og e.t.v. hefur hún hjálpað
okkur til að lifa í þessu harðbýla
landi. Utanaðkomandi áhrif hafa
haft bæði góð og slæm áhrif á
menningu okkar og nútíma-
lifnaðarhættir gera áhrifin mun
sterkari en áður fyrr.
Barnamenningin verður líka
fyrir áhrifum, og stærsti áhrifa-
valdurinn er umhverfið og aðstæð-
urnar sem börnin búa við. Leikur-
inn er og verður helsta tjáningar-
form barnanna, það að vera barn
er ekki að vera litill fullorðinn.
Börn eru minnihlutahópur, allir
minnihlutahópar verða að berjast
og vinna sig upp og finna og nota
sín eigin tjáningarform, börn hafa
fundið leikinn og verða að fá að
nota hann.
— Verum vakandi og bjartsýn,
barnamenning verður að lifa og
hún lifir. Á vordögum sá ég tvær
stöllur hoppa í parís, þar voru
reglur og hefðir í heiðri hafðar, að
vísu fannst mér eins og reglurnar
hefðu verið flóknari þegar ég
hcppaði í parís fyrir um aldar-
fjórðungi, en er það nú alveg víst?
— Sumar reglurnar í parís-
leiknum má rekja aftur til hof-
regla Forn-Egypta, frá tímum
Tut-ank-Amons sem uppi var um
1350 fyrir Krist.
Þetta sýnir að börn atómaldar-
innar leika sér ekki bara að tölv-
um og spilakössum, plasti og
pleimó. En höldum vöku okkar,
viljum við týna gömlu leikjunum?
Eru þeir ekki einhvers virði?
Búum börnunum þannig umhverfi
að það hvetji þau til leikja og þá
munu gömlu leikirnir sem enn lifa
fá sitt gamla hlutverk — að vera
barnamenning sem flyst frá kyn-
slóð til kynslóðar — sameiginleg-
ur arfur.
Höfundur er fóstra og kennari við
Fósturskóla íslands.
ÆVINTÝRAHÚSIÐ - FÓTBOLTASKÓRINN - STÓRI FÓTBOLTINN -
LITLI FÓTBOLTINN - VÍKINGURINN - BANGSINN - TENINGURINN
- FÍLLINN - GRÍSINN - UGLAN
BÍNAÐARBANKINN
TRAUSTUR BANKI