Morgunblaðið - 13.10.1985, Blaðsíða 32

32
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR13. OKTÓBER1985
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR13. OKTÓBER1985
33
Plnrgw Útgefandi hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aöstoöarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Aö- alstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033. Áskrift-
argjald 400 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 35 kr. eintakiö.
„Þarft verk
í þágu réttlætis“
Hvarvetna í verðldinni var
höfuðfrétt dagsins í gær
um þann atburð, er orustuþotur
bandaríska sjóhersins neyddu
flutningaþotu, með fjóra palest-
ínska sjóræningja innanborðs,
til lendingar á Sikiley, þar sem
hryðjuverkamennirnir vóru
teknir höndum.
Ronald Reagan, forseti
Bandaríkjanna, sem fyrirskip-
aði handtöku sjóræningjanna,
lýsti þessum sögulega atburði
svo, að hann væri „þarft verk í
þágu réttlætis".
Forsaga málsins er sú að
vopnaðir palestínskir hryðju-
verkamenn rændu ítalska
skemmtiferðaskipinu Achille
Lauro og héldu fjölda farþega
og skipverja í gíslingu. Sterkar
líkur standa til þess að þeir hafi
líflátið einn Bandaríkjamann,
fatlaðan mann í hjólastól, sem
var meðal farþega. Rán skipsins
og grimmd hryðjuverkamann-
anna vakti bæði skelfingu og al-
menna reiði víða um heim.
Sjóræningjarnir sömdu síðan
við stjórnvöld í Egyptalandi um
uppgjöf, enda fengju þeir að
fara frjálsir ferða sinna. Þeir
gerðu ferð sína frá Egyptalandi
með flutningaþotu áleiðis til
Túnis. Þeirri ferð lauk hinsveg-
ar á Sikiley með fangelsun
þeirra, eftir að orustuþotur
bandaríska sjóhersins höfðu
þröngvað vélinni til lendingar
þar.
Bettino Craxi, forsætisráð-
herra Ítalíu, segir „ítali og
Bandaríkjamenn hafa haft það
sameiginlega markmið að sýna
fulla, einurð í þessu máli...
Meginmarkmiðið var að bjarga
lífi gíslanna án þess að þurfa að
láta undan kúgunum hryðju-
verkamanna."
Shimon Peres, forsætisráð-
herra ísraels, bar mikið lof á
Rea gan forseta, sem gaf fyrir-
skipunina um handtöku sjóræn-
ingjanna, eftir að fréttir bárust
um að þeir hefðu líflátið fatlað-
an bandarískan farþega. „Við
fögnum þessari djörfu og ein-
örðu ákvörðun,“ sagði Peres for-
sætisráðherra.
Goffrey Howe, innanríkisráð-
herra Breta, sagði í fréttaviðtali
við brezka sjónvarpið:
„Við fögnum því að hermdar-
verkamenn verða dregnir til
ábyrgðar á verkum sínum."
Blaðamaður Morgunblaðsins,
sem staddur var í New York,
ræddi við vegfarendur um
þennan atburð í gær. Hann
kemst svo að orði í fréttaskeyti:
„Viðkvæðið var það sama.
Það var kominn tím til að
bregðast við alþjóðahryðjuverk-
um af hörku. Bandaríkjamenn
gætu ekki látið bjóða sér það
lengur að vera hvað eftir annað
niðurlægðir og svívirtir af
hryðjuverkamönnum. Því væri
réttlætanlegt að beita valdi til
að sporna við hryðjuverkum."
Viðbrögð við handtöku
hryðjuverkamannanna vóru þó
ekki á einn veg. Talsmenn PLO
hóta hefndaraðgerðum. Abdall-
ah Frangi, talsmaður samtak-
anna í V-Þýzkalandi, segir:
„Ég geri ráð fyrir, að banda-
rískri eða ítalskri flugvél verði
rænt eða að enn einn Banda-
ríkjamaður verði drepinn til
þess að fá Palestínumennina
leysta úr fangelsi."
Sú frétt fékk og fæturna í
fyrrakvöld — og setti mestan
svip á ríkisfjölmiðilinn — að
hinir handteknu á Sikiley væru
aðrir en þeir sem rændu ítalska
skemmtiferðaskipinu og drápu
fatlaðan farþega. Samkvæmt
fréttaskeyti, sem barst í gær,
kemur hinsvegar fram, að far-
þegar af skipinu hafi borið
kennsl á hina handteknu sem
ræningja Achille Lauro.
Hryðjuverkamenn fara eldi
um heimsbyggðina alla. Ekkert
land getur verið óhult í þeim
efnum. Engin orð eru til sem
lýsa til fulls þeim voðaverkum,
sem „hugsjónaglæpamenn" af
þessu tagi hafi unnið víða um
lönd. Yfirleitt er það sárasak-
laust fólk, sem á sér einskis ills
von, er verður fyrir barðinu á
þeim. Drápssprengjur eru
sprengdar á fjölförnum stöðum,
svo sem í stórum verzlunarhús-
um eða á umferðarmiðstöðvum,
og þá ekki alltaf hirt um, hver
týnir lífi, börn eða gamalmenni.
Flugvélarán eru ófá. Og nú er
nýrri aðferð beitt. Vettvangur
aðgerða er skemmtiferðaskip.
„Skoðunum" komið á framfæri
með því að lífláta fatlaðan far-
þega.
Þjóðir og ríki heims verða að
bregðast við þeirri hryðjuverka-
öldu, sem nú gengur yfir heim-
inn, af festu og einurð. Það var
gert í því tilfelli sem hér er
einkum um rætt. Hryðjuverka-
mönnum verður að skiljast „að
þeir verða dregnir til ábyrgðar
á verkum sínum", eins og inn-
anríkisráðherra Breta komst að
orði.
Sterkasta aflið gegn hryðju-
verkum er þó almenningsálitið í
heiminum. Þetta afl verður að
virkja til fulls í þágu réttlætis-
ins. Þeir sem tala til almenn-
ings með hryðjuverkum verða
að mæta sterkri andúðaröldu.
Og það á ekki að taka á þeim
með neinum silkihönskum. í
þessu efni verður hart að mæta
hörðu.
REYKJAVÍKURBRÉF
laugardagur 12. október
Samdráttarstefnan
Sjálfstæðisflokkurinn hefur
nú um nokkurra ára skeið
markvisst boðað samdrátt-
arstefnu í ríkisfjármálum,
þ.e. að draga beri úr ríkis-
útgjöldum, jafna viðskipta-
hallann og draga úr er-
lendri skuldasöfnun. Segja má, að hin
svonefnda leiftursóknarstefna flokksins í
þingkosningunum í desember 1979 hafi
verið upphafið að kraftmikilli baráttu
flokksins á þessu sviði, sem síðan hefur
verið haldið áfram með ýmsum hætti.
Eftir að Sjálfstæðisflokkurinn tók á ný
þátt í stjórnarmyndun vorið 1983 varð
þetta kjarninn í efnahagsstefnu flokksins.
Við hverja fjárlagaafgreiðslu frá þeim
tíma hafa orðið meiri háttar átök innan
Sjálfstæðisflokksins. Hluti þingmanna
hefur talið, að of skammt hafi verið gengið
í niðurskurði ríkisútgjalda á þessu tímabili
en aðrir, að kröfur væru uppi um of mikinn
niðurskurð. Þessi átök hafa mest orðið í
Sjálfstæðisflokknum vegna þess, að síðustu
tvö árin hefur fjármálaráðherrann verið úr
röðum Sjálfstæðismannna svo og þeir tveir
ráðherrar, sem stjórnað hafa þeim ráðu-
neytum, sem eyða mestum hluta ríkis-
tekna. Fráfarandi fjármálaráðherra hefur
verið legið á hálsi fyrir það, að hann hafi
ekki gengið nógu langt í niðurskurði og
fagráðherrum fyrir að hafa þvælzt fyrir
því að niðurskurðarstefnan næði fram að
ganga.
Með þeim breytingum, sem nú hafa verið
gerðar á ríkisstjórninni og koma til fram-
kvæmda í næstu viku, er ljóst, að barátta
Sjálfstæðisflokksins fyrir samdrætti í rík-
isútgjöldum, jöfnun viðskiptahalla og
stöðvun á skuldaaukningu við útlönd er
að ná hámarki. Með tilkomu Þorsteins
Pálssonar í stól fjármálaráðherra, tekur
sá maður við stjórn ríkisfjármála, sem
verið hefur eindregnastur talsmaður þess-
arar stefnu í Sjálfstæðisflokknum síðari
árin. Samdráttarstefnan á sviði ríkisum-
svifa hefur sett mark sitt á efnahagsstefnu
flestra vestrænna þjóða á undanförnum
árum. Með einum eða öðrum hætti hafa
stjórnmáladeilur á Vesturlöndum snúizt
um þennan þátt efnahagsstefnunnar.
Árangurinn hefur verið margvíslegur. í
Bandaríkjunum hafa tilraunir Reagan-
stjórnarinnar til niðurskurðar á ríkisút-
gjöldum borið takmarkaðan árangur.
Raunar hefur halli á ríkissjóði Bandaríkj-
anna farið vaxandi ár frá ári. Það segir
þó ekki alla söguna vegna þess, að hann
hefði orðið margfalt meiri, ef samdráttar-
aðgerðir Reagan-stjórnarinnar hefðu ekki
komið til.
Samdráttur í ríkisumsvifum og sigur í
baráttunni við verðbólguna hafa þótt ein-
kenna stjórn Thatcher í Bretlandi. Þó eru
ekki allir sannfærðir um, að raunverulegur
niðurskurður á ríkisumsvifum hafi verið
svo mikill í Bretlandi en ljóst er, að sam-
dráttarstefnan hefur leitt til vaxandi at-
vinnuleysis og þjóðfélagsóróa, sem nú er
að verða myllusteinn um háls stjórnar
íhaldsflokksins.
Hversu langt
má ganga?
í orði kveðnu hefur ekki verið ágrein-
ingur innan Sjálfstæðisflokksins um
nauðsyn þess að draga saman seglin í
umsvifum ríkisins, þótt erfiðleikar hafi
komið upp, þegar hefjast hefur átt
handa um niðurskurðinn. En þrátt fyrir
það eru Sjálfstæðismenn áreiðanlega
sammála um það í grundvallaratriðum
að draga verði ríkisútgjöld verulega
saman.
Á hinn bóginn hlýtur sú spurning að
vakna í umræðum um samdrátt og nið-
urskurð, hversu langt má ganga án þess,
að efnahagslífið sigli niður í öldudal.
Slíkar umræður eru hefðbundinn þáttur
í skoðanaskiptum um efnahagsmál i
Bandaríkjunum. Jafnan þegar opinberir
aðilar hafa talið nauðsynlegt að stíga
fast á bremsurnar vakna áhyggjur um,
að of lengi verði staðið á þeim og eins
konar kreppa skelli á.
Hér á íslandi hafa menn yfirleitt ekki
þurft að hafa áhyggjur af slíku, ein-
faldlega vegna þess, að þenslan hefur
lengi verið svo mikil í efnahags- og
atvinnulífi okkar, að það hefur engan
skaðað, þótt reynt væri að hemja þessa
þenslu eitthvað. Margir telja, að þenslan
sé enn mikil á höfuðborgarsvæðinu en
svo mjög hafi dregið úr henni á lands-
byggðinni, að t.d. iðnaðarmenn sæki
vinnu til Reykjavíkur eins og kom fram
í samþykkt frá samtökum múrara á
dögunum. Annað dæmi um það, að í
fyrsta sinn um langa hríð skjóta upp
kollinum áhyggjur um að samdráttur
sé að verða of mikill, er aðvörun frá
Verktakasambandinu um að lengra megi
ekki ganga í niðurskurði á framkvæmd-
um en orðið er.
Það er ástæða til þess fyrir þingflokk
Sjálfstæðisflokksins og hinn nýja verð-
andi fjármálaráðherra að gefa þessum
þáttum málsins gaum. Sannleikurinn er
sá, að það er ótrúlega lítið um að vera
í landinu um þessar mundir. Engar stór-
iðjuframkvæmdir standa nú yfir. Hægt
hefur verið á framkvæmdum við Blöndu.
Engin skip eru í smíðum. Byggingafram-
kvæmdir hafa verið miklar á höfuð-
borgarsvæðinu en þær eru að dragast
saman.
Breytt viðhorf í vaxtamálum valda
því, að fyrirtækin fara sér hægt í fjár-
festingum. Einn af bankastjórum við-
skiptabankanna í höfuðborginni hafði
orð á því fyrir nokkru, að enginn við-
skiptavina hans áformaði nýjar fram-
kvæmdir. Þrátt fyrir þetta er þenslan
enn mikil en líklega dregur nú mjög úr
henni. Skipafélögin verða vör við minni
flutninga til landsins og svo mætti lengi
telja.
I sjálfu sér er þessi þróun ekkert
harmsefni, svo langt sem hún nær. Engu
að síður er ástæða til að doka við og
íhuga stöðu mála. Um leið og hart er
gengið fram í því að draga saman seglin
í ríkisumsvifum er nauðsynlegt að örva
atvinnulífið til dáða. Samdráttarpólitík-
in má ekki ganga of langt. Skapa þarf
betri skilyrði en nú eru til staðar fyrir
lítil og meðalstór fyrirtæki til þess að
auka umsvif sín. 1 viðtali við viðskipta-
blað Morgunblaðsins á dögunum sagði
Edda Helgason, ung íslenzk kona, sem
hefur haslað sér völl á vettvangi al-
þjóðlegra fjármála, að atvinnulíf þjóða
byggðist þrátt fyrir allt á litlum fyrir-
tækjum, með tiltölulega fáa starfsmenn.
Þetta er það einkaframtak sem Sjálf-
stæðisflokkurinn hefur alltaf byggt á.
Um leið og umsvif ríkisins eru dregin
saman aukast möguleikar þessara aðila
á að fá fjármagn til framkvæmda, sem
ríkið hefur of lengi sölsað til sín. Þess
vegna þarf jafnhliða samdráttarpólitík
í ríkisfjármálum að reka framsækna
atvinnumálastefnu, sem ýtir undir fjár-
festingar og framkvæmdir litlu einka-
fyrirtækjanna í landinu. Þannig kemst
eðlilegt jafnvægi á í efnahags- og at-
vinnulífinu. Að þessu þarf þingflokkur
Sjálfstæðisflokksins að huga á næstu
vikum og mánuðum.
Jafnvægi í byggð
landsins
Spurningin um það, hvernig staðið
skuli að samdráttarpólitík Sjálfstæðis-
flokksins í ríkisfjármálum, verður ofar-
lega á baugi næstu vikur, eftir að per-
sónuleg átök um ríkisstjórn og ráðherra-
skipan eru liðin hjá. Búast má við, að
annað málefni eigi eftir að koma fram
í þjóðfélagsumræðum af miklum krafti
á næstu mánuðum, en það er lands-
byggðarstefnan.
Engum, sem ferðast um landið, getur
dulizt, að sú tilfinning landsbyggðar-
fólks er orðin mjög sterk, að suðvestur-
hornið sé að soga til sín bæði fólk og
fjármagn. 1 fyrsta skipti í mörg ár má
finna bæði beizkju og reiði meðal lands-
byggðarfólks af þessum sökum og í
sumum tilvikum uppgjöf.
Ef litið er yfir 20 ára tímabil hafa
miklar sveiflur orðið milli landsbyggðar
og þéttbýliskjarnans á suðvesturhorni
landsins. Á síðari hluta Viðreisnar-
Frá Súðavík.
MorgunblaÖið/Snorri Snorraaon
áranna var mjög haft á orði, að lands-
byggðin stæði höllum fæti. Það var út
af fyrir sig eðlilegt vegna þess, að þá
fór saman að síldin hvarf og verðhrun
varð á Bandaríkjamarkaði á fiski. Þetta
varð auðvitað gífurlegt áfall fyrir sjáv-
arútvegsplássin allt í kringum landið,
sem ekki höfðu á eins mörgum þáttum
atvinnulífsins að byggja og höfuðborg-
arsvæðið en þó varð atvinnuleysið átak-
anlegast á Reykjavíkursvæðinu í janúar
1969. Skuttogaraöldin, sem hófst á
lokaárum Viðreisnarinnar, gjörbreytti
þessum viðhorfum. Næstu árin á eftir
var skuttogari keyptur nánast 1 hvert
þorp um leið og miklu fjármagni var
beint á landsbyggðina í gegnum Fram-
kvæmdastofnun. Efnahagsstefna vinstri
stjórnarinnar sem tók við 1971 leiddi til
þeirrar óðaverðbólgu, sem við vorum að
glíma við fram á árið 1984 eða í einn
og hálfan áratug. Þrátt fyrir það naut
landsbyggðin góðs af þessum miklu fjár-
festingum framan af. Síðustu árin hefur
þessi fjárfesting hins vegar komið
óþyrmilega við margar byggðir út um
land, þegar í ljós hefur komið, að ekki
reyndist unnt að standa undir henni.
Þær ákvarðanir, sem fyrst í stað leiddu
til velgengni hafa nú kallað yfir hvert
byggðarlagið á fætur öðru stórfelld
vandamál, sem þau eiga erfitt með að
rísa undir. Eftir því sem fjölbreytni í
mannlífinu á höfuðborgarsvæðinu eykst,
verður aðdráttarafl þess meira fyrir
fólkið á landsbyggðinni og hættan á
verulegum fólksflutningum á Reykjavik-
ursvæðið. Á móti þessu hefur komið,
a.m.k. fram á síðustu misseri, að tekju-
möguleikar hafa lengi verið meiri úti á
landi og húsnæðiskostnaður t.d. mun
minni.
Jafnframt því sem tilfinningar lands-
byggðarfólks hafa orðið sterkari og
áhyggjur vegna byggðaþróunar meiri
hafa öfgar aukizt á báða bóga. Víða út
um land má heyra öfgakenndar skoðanir
þess efnis, að höfuðborgarsvæðið lifi í
rauninni á landsbyggðinni, þar sem öll
raunveruleg framleiðslustarfsemi fari
þar' fram. Um leið verða öfgarnar á
höfuðborgarsvæðinu meiri og þeim
fjölgar, sem halda því fram, að fáránlegt
sé að leggja mikla fjármuni fram til
þess að halda landinu öllu í byggð.
Þessi þróun er hættuleg. Kjarni þessa
máls er auðvitað sá, að við hljótum að
leggja áherzlu á, að landið allt verði
byggt. Það kemur ekki til greina, að
ísland verði borgríki á suðvesturhorni
landsins. Landið er stórt og þjóðin fá-
menn. Þess vegna hlýtur það að kosta
okkur töluverða fjármuni að byggja
landið allt. Ef menn legðu einungis
hagkvæmnismælikvarða á þetta mál
væri sjálfsagt hægt að sýna fram á það
með tölum, að hagkvæmast væri að öll
þjóðin héldi til á suðvesturhorninu. En
þetta mál snýst ekki um það.
Við viljum byggja landið alltt. Það
kostar peninga. Við hljótum að leggja
þá fram. Það kostar skilning á sjónar-
miðum og lífsviðhorfum þess fólks, sem
byggir dreifbýlið. Sá hluti þjóðarinnar
sem býr I þéttbýli verður að hafa mann-
dóm í sér til þess að öðlast þann skiln-
ing. Þegar ágreiningsmál af þessu tagi
koma upp er alltaf hætta á því, að lýð-
skrumarar rísi upp og reyni að fleyta
sér á skyndiskoðunum almennings á
málum af þessu tagi. Þá ríður á að þjóð-
in eigi stjórnmálaforingja, sem 'hafa
kjark og bolmagn til þess að tala út um
það við kjósendur á þéttbýlissvæðunum,
að þeir verði nokkru til að kosta til þess
að Island allt sé í byggð. Spurningin um
jafnvægið í byggð landsins verður eitt
mesta hitamál í stjórnmálaumræðum
hér næstu árin.
Sjávarútvegurinn
Þriðja stóra málið, sem endurnýjuð
ríkisstjórn stendur frammi fyrir, eru
djúpstæð vandamál í sjávarútvegi lands-
manna. Á þeim rúmum tveimur árum,
sem liðin eru frá því að núverandi ríkis-
stjórn tók við völdum, hefur hún nánast
ekkert gert til þess að grípa á grundvall-
arvanda sjávarútvegsins. En eins og
jafnan er um atvinnugrein, sem býr yfir
miklum lífskrafti hefur hún sjálf tekið
töluvert til hendi.
í Reykjavíkurbréfi um síðustu helgi var
athygli vakin á þeirri miklu breytingu,
sem er að verða með ferskfisksölum til
Bretlands og annarra Evrópulanda og
með tilkomu frystitogaranna, sem hafa
reynzt ævintýralega hagkvæmir í
rekstri. Þetta tvennt er framþróun í
sjávarútvegi, sem vert er að veita at-
hygli. Eftir stendur sá grundvallarvandi
sjávarútvegsins, að fjárfestingin í hon-
um er allt of mikil. Þess vegna hagnast
þjóðin ekki nógu mikið á útgerð og fisk-
vinnslu. Það er sá hagnaður eða ekki
hagnaður sem raunverulegu máli skipt-
ir um afkomu fólks í þessu landi. Þess
vegna er það svo hörmulegt, að núver-
andi ríkisstjórn skuli ekki hafa hreyft
við þessum vanda á nokkurn hátt.
Nú hafa menn áhyggjur af því, að
verðbólgan muni aukast á ný. Veigamik-
ill þáttur í að koma í veg fyrir það er
niðurskurður á ríkisútgjöldum. Til við-
bótar því skiptir mestu að ráðizt verði
að rót vandans í sjávarútvegi. Verði það
ekki gert á síðari helmingi þessa kjör-
tímabils er ljóst, að það mun dragast
undir lok áratugarins og þá er illa farið.
Meginbreytingin í sjávarútvegi þarf
að verða sú, að færri skip komi með
meiri afla að landi með minni tilkostn-
aði. Það verður ekki gert nema með því
að fækka fiskiskipum með einum eða
öðrum hætti. Önnur mikilvæg breyting
er að sameina fiskvinnsluna í hag-
kvæmustu fiskvinnslustöðvunum.
Frystihúsin standa á tímamótum. Starf-
semi þeirra á eftir að breytast á næstu
árum. Auk þess sem ferskfisksölur munu
draga úr mikilvægi þeirra í efnahagslíf-
inu má búast við, að kröfur til þeirra
um sérhæfingu muni aukast. Það er
orðið tímabært, að menn hefjist handa
um þessar breytingar.
Núverandi ríkisstjórn hefur enn viss
tækifæri til að láta gott af sér leiða.
En það góða, sem hún kann að gera á
öðrum vígstöðvum, kemur að litlu gagni,
ef hún snýr sér ekki að 9jávarútveginum.
„Þessi þróun er
hættuleg.
Kjarni þessa
máls er auðvit-
að sá, að við
hljótum að
leggja áherzlu
á, að landið allt
verði byggt.
Það kemur
ekki til greina,
að ísland verði
borgríki á suð-
vesturhorni
landsins.“