Morgunblaðið - 06.11.1985, Page 33

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 6. NÓVEMBER 1985
33
um þing. Það má augljóst vera að
menntamálaráðherra hefur a.m.k.
tvisvar veruleg áhrif á, svo vægt
sé til orða tekið, hvernig fjárveit-
ingar skiptast. Og hvar mun nú-
verandi menntamálaráðherra
kjósa að verja fé ríkisins — skatt-
borgaranna?
Mun menntamálaráðherra verja
5—10 milljónum króna og hvetja
sveitarfélög til að leggja fram
sömu upphæð til þess að kaupa
vélbúnað inn í grunnskólana án
þess að leggja til hliðar fé í sama
mæli til hugbúnaðargerðar eða
menntunar kennara?
En af hverju spyr ég? Jú, ég
spyr vegna þess að menntamála-
ráðuneytið hefur tekið ákvörðun
um að taka tölvur inn á stofn-
kostnaðarlið skóla og það hefur
jafnframt sett af stað ofangreint
útboð á tölvubúnaði fyrir grunn-
skóla. Útboðið var miðað við a.m.k.
400 tölvur sem kaupa skyldi á ár-
unum 1986—1988 auk jaðartækj'a
og lágmarks hugbúnaðar. Útboðs-
lýsing var unnin á 2 vikum og ekki
leitað umsagnar neinna skóla sem
sinnt hafa þessum þætti undan-
farin ár. Úrvinnsla tilboða hefur
nú staðið yfir í nærfellt tvo mán-
uði. Og flestir skólastjórar lands-
ins að ógleymdum seljendum
tölvubúnaðar bíða eftir að nefndin
sem á að velja vélbúnað til kaupa
ljúki störfum. Þeir bíða m.a. vegna
þrýstings fjölmargra aðila utan
skólanna svo sem félagasamtaka,
foreldra og fyrirtækja að ógleymd-
um sveitarfélögum sem eru tilbúin
að veita fé í kaup vélbúnaðar. Ég
veit að vísu ekki nákvæmar tölur
en mér segir svo hugur um að fjár-
upphæðin sem verja þyrfti úr rík-
iskassanum á næsta ári til þessara
kaupa á vélbúnaði sé ekki minni
en kr. 5 milljónir. Nú hlýtur fyrr-
verandi iðnaðarráðherra að segja
að 400 tölvur á liðlega 200 skóla
og það á 3 árum sé „smotterí" eða
„peanut" og engin spurning um að
hella sér í slík kaup. Ég get reynd-
ar samþykkt það og jafnvel að
árskvótinn hækki talsvert, en mér
blöskrar að það skuli e.t.v. verða
gert án þess að hafa einhverja
heildarmynd af fjárveitingum til
þeirra þátta sem eru forsenda þess
að þessi búnaður nýtist af ein-
hverju viti.
Ætlar menntamálaráðherra að
sjá til þess að varið sé fé til gerðar
og aðlögunar á hugbúnaði fyrir
skólana nógu snemma til þess að
vélbúnaður nýtist? Hvert telur
ráðherra rétt að sækja fyrirmynd-
ir? Hefur ráðherra gert sér grein
fyrir því að val á vélbúnaði dregur
á eftir sér ákveðinn hugbúnað og
að sá hugbúnaður ber oftast merki
þeirrar menningar sem hann er
saminn í, þar á meðal þeirra við-
horfa til skólastarfs sem ríkjandi
eru á viðkomandi stað? Sá sem
kaupir ætti vitanlega að vera vel
fróður um hvað hann kaupir og
hvað kaupin hafa í för með sér. A
tímum fjálglegrar umræðu um
íslenska menningu og gildi hennar
hlýtur hver maður að vilja halda
vöku sinni í þessum efnum!
En af hverju spyr ég? Ég spyr
vegna þess að ég finn ekki neinar
upplýsingar um það í fjárlaga-
frumvarpi að verja skuli fé í
nokkrum mæli til hugbúnaðar-
gerðar. Ég spyr vegna þess að ég
veit að við getum ekki vænst þess
að aðilar á einkamarkaði bjargi
erð hugbúnaðar fyrir skólakerfið.
fyrsta lagi geta þeir það ekki
vegna þess að þeir sem kunna til
verka við gerð forrita kunna nær
aldrei til verka við gerð kennslu-
efnis sem nær umfram einföldustu
hömrun í reikningi, stafsetningu
og staðreyndir í landafræði og
sögu. í öðru lagi geta þeir það ekki
vegna þess að stuldur á hugverkum
viðgengst langt úr hófi fram og
sá sem semur gott forrit getur átt
það á hættu að fá ekki krónu fyrir
vegna þess að „vinir og kunningj-
ar“ þurfa endilega að prófa það
og síðan kemur í ljós að „forritið
er svo gott að margir vilja nota
það líka“.
Að mínu mati er það augljóst
að hugbúnaður fyrir skólakerfið,
ef hann á að vera einhvers virði
sem kennsluefni, verður aldrei til
nema með því að menntamála-
Anna Kristjánsdóttir
„En hvað gera þá þeir
kennarar sem ekki
komast að endurmennt-
unarnámskeiði á vegum
endurmenntunar KHÍ.
Þeir bjarga sér að sjálf-
sögðu með því að leita
eftir styrkjum frá starfs-
menntunarsjóðum
BSRB og BHM eða
styrkjum frá kennara-
samböndum eða styrkj-
um frá sveitarfélögum.
Hópur kennara greiðir
líka sjálfur fyrir nám-
skeið til þess að afla sér
þekkingar á því hvernig
tölvubyltingin muni hafa
áhrif á skólastarf fram-
tíðarinnar.“
ráðuneytið tryggi fjárhagslegan
grundvöll hans. Framkvæmd getur
hins vegar verið á ýmsan hátt.
Hægt er að nota gamla líkanið
frá skólarannsóknadeild og vinna
verkið undir handarjaðri ráðu-
neytisins eða innan Námsgagna-
stofnunar. En það er líka hægt að
virkja miklu fleiri aðila, aðila með
frjóar hugmyndir og kraft, til þe3s
að vinna saman að slíkri gerð
hugbúnaðar. Þannig mætti vel
hugsa sér að fara í smiðju til Breta
og veita eins og þeir veittu gegnum
MEP (Microelectronics Education
Programme) styrki til hugbúnað-
argerðar hópum sem samsettir
voru af skólamönnum og tækni-
mönnum. Slíkt yrði hvatning þess-
um aðilum til þess að vinna saman
í fyrsta sinn. Og þessir aðilar verða
að læra að vinna saman. Til að
nefna upphæð sem væri I ein-
hverju samræmi við ákvörðunina
um vélbúnaðarkaup t.d. er ekki
óeðlilegt að hugsa sér að veita
næstu 3-5 árin árlega upphæð til
skoðunar erlendra forrita og styrki
til slíkrar aðlögunar og gerðar
íslenskra forrita upp á 2-3 milljón-
ir króna. Útgáfa eða kaup frá
aðilum utan skólakerfisins á efni
krefst ekki minni upphæðar til að
byrja með. Og ef ekki er hugað að
þessum þætti a.m.k. samkvæmt
þessum hæversku tölum verða
tölvurnar sem keyptar eru van-
nýttar og valda hugarangri.
8. þáttur: Hvað með
skólastarf og
þátt kennara?
Ætlar menntamálaráðherra að
sjá til þess að veitt sé fé til mennt-
unar kennara á þessu sviði? Auð-
veldast sýnist fólki að tengja þá
menntun grunnnámi kennara og
þar er um nokkra fræðslu að ræða.
Þó skortir talsvert á skilning
meðal ráðandi aðila að meira þurfi
en 24 tíma námskeið um tölvur og
skólastarf inni í þriggja ára námi
kennaranema. Að sjálfsögðu verð-
ur að auka þennan þátt talsvert.
I endurmenntun starfandi
grunnskólakennara horfir málið
aftur á móti þannig við að undan-
farin tvö ár hefur ásókn kennara
í tölvunámskeið verið langt um-
fram það sem hægt hefur verið að
bjóða upp á. Þannig sóttu t.d.
u.þ.b. 150 kennarar um 56 sæti sem
hægt var að bjóða á grunnnám-
skeiðum í tölvufræðslu á vegum
endurmenntunar sl. sumar. Og
þetta hlutfall umsókna umfram
möguleg sæti á eftir að aukast.
9. þáttur: En af
hverju vantar nám-
skeið fyrir kennara?
Endurmenntun fyrir grunn-
skólakennara er samkvæmt lögum
og kjarasamningum í ákveðnum
farvegi. Kennurum ber að afla sér
endurmenntunar reglulega. Kenn-
araháskóla íslands ber að hafa
framboð námskeiða. Að vísu er
umfang endurmenntunar ekki
meira en svo að um 25% fastráð-
inna kennara taka þátt í vikunám-
skeiði árlega auk þeirra sem sækja
stutta fræðslufundi.
Hvað varðar fræðslu um tölvu-
mál þá sóttu nálægt 280 kennarar
um slíka fræðslu á árinu 1985.
Þeir eru liðlega 10% fastra kenn-
ara grunnskólans. Samkvæmt
fjárveitingum til endurmenntunar
var alls hægt að halda námskeið
fyrir u.þ.b. 500 kennara. Og þetta
var heildarfjárveiting fyrir árið
og átti að nægja fyrir námskeiðum
sem fjalla skyldu um öll svið er
varða grunnskólann. Auðvitað eru
fjárveitingar allt of litlar. En
svona tala náttúrlega allir því að
íslendingar kunna að sjálfsögðu
listina að barma sér.
En hvað gera þá þeir kennarar
sem ekki komast að á endurmennt-
unarnámskeiði á vegum endur-
menntunar KHÍ. Þeir bjarga sér
að sjálfsögðu með því að leita eftir
styrkjum frá starfsmenntunar-
sjóðum BSRB og BHM eða styrkj-
um frá kennarasambðndum eða
styrkjum frá sveitarfélögum. Hóp-
ur kennara greiðir líka sjálfur
fyrir námskeið til þess að afla sér
þekkingar á því hvernig tölvubylt-
ingin muni hafa áhrif á skólastarf
framtíðarinnar.
Og hvert sækja þessir kennarar
þá menntun sína um skólastarf í
tölvuvæddu skólasamfélagi? Jú,
þeir sækja hana til fjölmargra
aðila utan skólakerfisins sem veita
slíka fræðslu. Ég ætla ekkert að
segja hér um það hversu vel
fræðslan er í samræmi við raun-
hæft skólastarf en mig langar til
að gera ráðherra tilboð. í nýút-
komnu kynningarriti SKYRR
(Skýrsluvéla ríkisins og Reykja-
víkurborgar) eru auglýst fjölmörg
námskeið. M.a. er þar að finna
auglýsingu á námskeiði í rit-
vinnslu, nánar tiltekið Ritvinnslu
II. Reyndar er það mér hulin ráð-
gáta að forrit af þeim toga skyldi
valið til kaups fyrir ríkisfyrirtæki
nema ef vera skyldi til að skapa
þörf á námskeiðum! En „spög til
side“ þá vil ég gera ráðherra það
tilboð að hann veiti árið 1986 til
kennslukostnaðar í endurmenntun
grunnskólakennara sérstakri upp-
hæð til átaks á sviði tölvufræðslu,
upphæð sem nægi til þess að senda
alla grunnskólakennara á dulitið
12 tíma ritvinnslunámskeið í þess-
um verðklassa.
Væri slíkri fjárveitingu til
greiðslu á kennslukostnaði veitt í
farveg endurmenntunar KHÍ,—
þ.e.a.s. 15 milljónum króna, þá
gætum við haldið í við vélbúnaðar-
væðinguna sem nú er í undirbún-
ingi og veitt hverjum kennara mun
meira en 12 tíma og mun fjöl-
breyttari viðfangsefni. Fram til
þessa hefur ekki verið unnt að
gera neitt slíkt þótt verulegt fé
hafi runnið úr ýmsum sjóðum til
greiðslu á flugdýrum námskeiðum.
Svo að í stuttu máli er kreppa
menntunarþáttarins fólgin í
tvennu. Annað er raunverulegur
vanskilningur ákveðinna ráða-
manna á nauðsyn menntunar um
tölvur og skólastarf þótt þeir í
orði kveðnu segist skilja hana.
Hitt er mismunur hagkerfanna
tveggja þar sem stofnunum innan
ríkisgeirans annars vegar er gert
að bjóða upp á menntun án þess
að fjárveiting sé fyrir hendi og
menn eiga sér enga möguleika á
að afla fjár þótt „markaður" sé
fyrir hendi af því að þeir eiga að
veita þessa menntun ókeypis. Hins
vegar er hinn „frjálsi markaður"
sem býður upp á námskeið á „okur-
verði" og fær þau að verulegu leyti
greidd af hálfopinberu fé eða fé
samtaka. Þessari vitfirringu verð-
ur vitanlega að ljúka. En ég fæ
ekki séð að gert sé ráð fyrir því
samkvæmt núverandi fjárlaga-
frumvarpi.
Tillaga mín um fjárveitingu
miðast við að veita grunnfræðslu
fyrir sem flesta og framhaldsnám-
skeið fyrir sívaxandi hóp kennara
sem hefur mikinn áhuga og er
tilbúinn að vinna vel í þessu máli.
10. þáttur: Framhalds-
nám er nauðsynlegt
Fram hjá því verður hins vegar
ekki komist að taka nú alvarlega
þriggja ára gamlar tillögur um að
komið verði á framhaldsnámi á
Sssu sviði við Kennaraháskóla
lands fyrir starfandi kennara.
Slíkt framhaldsnám krefst tveggja
ára undirbúnings ef vel á að vera,
bæði til þess að byggja upp námið
en þó öllu fremur til þess að færum
kennurum með góða reynslu af
ýmsum þáttum skólastarfs gefist
kostur á að sækja undirbúnings-
námskeið og reyna nokkra þætti í
starfi sínu áður en framhaldsnám
hefst. Framhaldsdeild af þessum
toga gæti leyst vanda fræðsluum-
dæma og ýmissa fleiri aðila í
landinu sem þurfa á kunnáttufólki
að halda og mætti því hugsa sér
að þeir aðilar yrðu með í mótunar-
starfi. En það skiptir meginmáli
að fara að hefja undirbúning.
ll.þáttur: Með
kærri kveðju
Auðvitað gæti ég talið hér upp
alls kyns upplýsingar um það
hvernig tekið er á málum í löndun-
um í kringum okkur og borið
saman tölur um fjárfestingu ís-
lenskra ráðuneyta á sviði mismun-
andi efnisþátta — en þá yrði grein-
in of löng!
í máli mínu hefi ég talað fyrir
því að möguleikar tæknibreytinga
verði nýttir í skólastarfi fyrir alla.
Ég tel mig hafa fært rök fyrir því
að undirbúningi slíkra hluta sé í
verulegum mæli áfátt vegna sam-
skiptaskorts og þekkingarskorts
sem jafnan fylgir í kjölfarið. Ég
tel mig einnig hafa gefið vísbend-
ingu um veigamikla þætti í upp-
byggingu þessara mála. En hér er
ekki unnt að lengja mál mitt
meira.
Megináherslur í fjárveitingum
fara allar um hendur menntamála-
ráðuneytisins og það er eini aðilinn
sem getur ráðstafað fjárveitingum
þannig að eitthvert vit verði í
uppbyggingu. Samtímis er það
augljóst að menntamálaráðuneyt-
ið getur ekki annast framkvæmd
uppbyggingarinnar og getur
reyndar með því að ætla sér það
gert mikinn skaða.
Hlutverk menntamálaráðuneyt-
isins í þessari þróun verður að
vera hvatning og upplýsingadreif-
ing. Menntamálaráðuneytið má
ekki vera hemill á eðlilega og frjóa
þróun þessara mála með því að
gefa ekki út skýrslur og miðla
upplýsingum um þátttöku í sam-
starfi þjóða. Það ber að sjálfsögðu
að gera og einnig að leita eftir
þekkingu sem býr í landinu um
farsæla þróun tölvumála í skólum
til þess að koma henni á framfæri.
Vegna þess að við erum þrátt fyrir
allt ein þjóð. Og við erum litil þjóð
á heimsmælikvarða — þjóð sem
þarf að læra að standa saman og
njóta þess að standa saman.
Á fögrum haustdögum.
Meðkveðju.
Höfundur er lektor rið Kennarahá-
skóla íslands og hefur haft forystu
um tölrurædingu þar.
Ungar drep-
ast í eldi
Selfossi 4. nóvember.
Á laugardagsmorgun, 2. nóvember,
kom upp eldur í útihúsi á bænum Jór-
vík í Sandvíkurhreppi, þar sem 2.400
dagsgamlir hænuungar voru í uppeldi.
Hluti unganna drapst af völdum reyks
sem fyllti húsið og vegna hnjasks sem
þeir urðu fyrir.
Slökkviliðið á Selfossi var kvatt
að Jórvík kl. 8.35 á laugardagsmorg-
uninn. Eldur var í spónum á gólfi
hússins og það fullt af reyk. Rúnar
Gestsson, bóndi I Jórvík, sagðist
hafa orðið var við eldinn þegar hann
fór út að gæta að ungunum um
morguninn, en þeim hafði verið
komið fyrir í upphitaðri stíu kvöldið
áður. Stían var klædd með plasti og
hituð upp með geislaofnum. Loftið
í húsinu var einnig klætt með plasti.
Talið er að plastið hafi ekki þolað
hitann frá ofnunum og lekið niður
á þá og kveikt í. Litlar skemmdir
urðu á húsinu, sem var að fullu
tryggt.
Sig. Jóns.
Morgunblaöiö/Sig. Jóns.
Agnes Karlsdóttir og Hörður Jó-
hannsson.
Eyrarbakki:
Verka fisk
og selja á
Suðurlandi
Selfossi 4. nóvember.
HÖRÐUR Jóhannsson rekur fisk-
vinnslu á Eyrarbakka með þeim hætti
að hann kaupir góðan línufisk þar sem
hann er að fá, gerir að honum og ekur
til viðskiptavina viðs vegar á Suður-
landi. Hörður vinnur við þetta ásamt
konu sinni Agnesi Karlsdóttur.
Alls eru það um 3 tonn á viku sem
þau hjónin verka og keyra út. Þau
gera að fiskinum í skemmu sem þau
byggðu í fyrra. Þar er aðstaða til
verkunar og tveir frystiklefar. Fisk-
inn sækir Hörður til Þorlákshafnar,
á Suðurnesin eða þangað sem góðan
fisk er að fá.
Þau hjónin sögðu að yfirdrifið
væri að gera við að keyra fiskinn
út. Hörður fer fastan rúnt um Suður-
land og lætur líða þetta 3—4 vikur
á milli heimsókna á hvern stað. Það
virðist nokkuð passlegt. Hann fer
austur í Skaftafellssýslu og um allar
uppsveitir Árnessýslu. Austast hef-
ur hann farið að Núpsstað með fisk.
Auk þess að selja einstaklingum f
hefur hann skóla og veitingastaði í f
viðskiptum.
Þegar litið var inn til þeirra
Harðar og Agnesar fyrir helgi unnu
þau af kappi við að verka fallega ýsu |,
sem Hörður hafði sótt til Þorláks- ti
hafnar. Um vinnutimann við þessa |
þjónustu sagði Hörður að það færu
100 tímar í þetta á viku frá sjö á
morgnana til 10—12 á kvöldin og
líka um helgar.
Sig. Jóns.