Morgunblaðið - 13.12.1985, Blaðsíða 32

32
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR13. DESEMBER 1985
Frelsi listamanna eða
forsjá ríkisvaldsins?
Rætt við Hjálmar W. Hannesson um ólík sjónarmið austurs
og vesturs á menningarmálaráðstefnu í Búdapest
„I»aÖ náðist engin samstaða um ályktun þessarar ráð-
stefnu, frekar en ráðstefnunnar um mannréttindamál í
Ottawa í maí, og það veldur okkur auðvitað vonbrigðum,“
sagði Hjálmar W. Hannesson, sendifulltrúi í utanríkis-
ráðuneytinu, í samtali við blaðamann Morgvnblaðsins.
Hjálmar W. Hannesson, sendifulltrúi. MorgunbUSia/ Bjarni
Ivikunni sem leið lauk í
Búdapest í Ungverjalandi
sex vikna ráðstefnu um
menningarmál, sem full-
trúar 35 ríkja í austri og
vestri sóttu. Eining varð ekki um
lokaályktun og voru skoðanir
mjög skiptar, eins og þegar hefur
komið fram í frétt hér í blaðinu.
Fulltrúar Vesturlanda lögðu
áherslu á tjáningarfrelsi lista-
manna, en fulltrúar Austan-
tjaldsríkjanna töldu ríkisforsjá
besta á því sviði sem öðrum.
Þrír íslendingar sóttu ráð-
stefnuna í Búdapest. Knútur
Hallsson, ráðuneytisstjóri, var
þar fyrstu vikuna, Páll Ásgeir
Tryggvason, sendiherra, var þar
21. október til 8. nóvember, og
loks Hjálmar W. Hannesson frá
7. nóv. til 26. nóv. Að sögn Hjálm-
ars var ráðstefna þessi liður í
fundahöldum fulltrúa austurs og
vesturs, sem hófust í Helsinki í
Finnlandi í ágúst árið 1975. Þar
var sem kunnugt er haldin ráð-
stefna um öryggi og samvinnu í
Evrópu (nRöse“) með þátttöku
fulltrúa 35 þjóða (öll Evrópurík-
in, að Albaníu slepptri, ásamt
Kanada og Bandaríkjunum) og
lauk henni með samþykkt yfir-
gripsmikillar ályktunar, sem
nefnd hefur verið „Helsinki-
sáttmálinn".
Helsinki-sáttmálinn
í Helsinki-sáttmálanum er
fjallað um ýmis meginatriði í
samskiptum ríkjanna 35 og er
sáttmálinn j þremur hlutum. I
hinum fyrsta er fjallað um ör-
yggi í Evrópu og er þar m.a. að
finna viðurkenningu á núverandi
skipan landamæra i álfunni.
Sovétstjórnin hefur talið þetta
atriði mikilvægasta ávinning
Helsinki-fundarins. I öðrum
hluta sáttmálans er fjallað um
samvinnu á sviði efnahags-,
umhverfis- og tæknimála. I
þriðja hluta er svo fjallað um
mannréttindi og samskipti á
sviði mennta- og upplýsinga.
Fulltrúar Vesturlanda hafa talið
þennan hluta þýðingarmestu
niðurstöðuna í Helsinki.
í sérstökum kafla Helsinki-
sáttmálans er enn fremur fjallað
um frekari fundahöld aðildar-
ríkjanna til að fjalla um fram-
kvæmd sáttmálans. Fyrsti fram-
haldsfundurinn af því tagi (fyrsti
Röse-framhaldsfundurinn) var
haldinn í Belgrad í október 1977
og fram í mars 1978. Þar kom
fram mikill ágreiningur um túlk-
un mannréttindakafla Helsinki-
sáttmálans, og töldu fulltrúar
Austantjaldsríkjanna aðfinnslur
vestrænna fulltrúa íhiutun í
innanríkismál sin og vísuðu til
þess að á einum stað í sátt-
málanum væri slík íhlutun bönn-
uð. Annar Röse-framhaldsfund-
urinn var haldinn í Madrid í
nóvember 1980 og fram í sept-
ember 1983. Þar náðist sam-
komulag um að halda Öryggis-
málaráðstefnu Evrópu í Stokk-
hólmi (sem enn stendur yfir) til
að fjalla um frekari ráðstafanir
til að efla öryggi og samvinnu í
álfunni og síðar um afvopnun á
breiðari grundvelli. Jafnframt
var ákveðið að þriðji Röse-fram-
haldsfundurinn yrði í Vín í nóv-
ember 1986, en fram að því
skyldu haldnar sex ráðstefnur
innan ramma Helsinki-sátt-
málans. Ráðstefnan í Ottawa,
þar sem mannréttindi voru á
dagskrá, var hin þriðja í röðinni,
og ráðstefnan í Búdapest hin
fimmta, en sjötti og síðasti fund-
urinn, sem fjalla mun um „mann-
leg tengsl" verður í Bern í Sviss
í apríl á næsta ári.
Frelsi listamanna
eða ríkisforsjá
„Það má heita að það séu yfir-
leitt sömu mennirnir, sem sækja
þessa Röse-fundi,“ sagði Hjálm-
ar, „og þar er jafnvel farið að
tíðkast ákveðið orðalag, eins og
oft gerist þegar viðkvæm deilu-
efni ríkja eru lengi til umræðu
hjá alþjóðastofnunum. Við full-
trúar ríkja Atlantshafsbanda-
lagsins og fulltrúi í ra höfum með
okkur náiö samráð og sérfundi á
þessum ráðstefnum, og sömu
sögu er að segja af fulltrúum
Austantjaldsríkjanna og hlut-
lausu ríkjanna átta. Síðan bera
menn saman bækur sínar og
reyna að komast að einhverju
samkomulagi, en það er hægara
sagt en gert.“
Nú komu menn tómhentir af
ráðstefnunni í Búdapest, ef svo
má segja. Um hvaö var ágrein-
ingurinn nákvæmlega?
„Þessi skoðanamunur var af
þrennu tagi,“ sagði Hjálmar. „í
fyrsta lagi lögðum við Vestur-
landafulltrúar áherslu á frelsi
listamanna til sköpunar og á
frjálsa dreifingu listaverka og
hvers kyns hugverka. Austur-
blokkin hafnaði því alfarið, en
vildi hins vegar samþykktir um
menningarsáttmála ríkjanna,
þar sem gert yrði ráð fyrir gagn-
kvæmum heimsóknum og sam-
skiptum af öðru tagi, en undir
opinberu eftirliti. í annan stað
var deilt um hlutverk einstakl-
inga og ríkis í listsköpun. Sovét-
menn og samherjar þeirra héldu
því fram, að rikið yrði að fylgjast
með listafólki og beina því inn á
ákveðnar brautir. Þeir töldu
frjálsa listsköpun einstaklinga,
eins og við þekkjum á Vestur-
löndum, leiða til úrkynjunar og
tóku dæmi af klámi. Við héldum
fram öndverðum skoðunum. Loks
var deilt um tjáningar- og ferða-
frelsi einstakra listamanna, og
héldu fulltrúar Austantjalds-
ríkjanna því fram að þetta væri
innanríkismál hvers ríkis fyrir
sig.“
Hjálmar sagði, að á lokadögum
ráðstefnunnar hefði verið orðið
ljóst hvert stefndi. Síðasta dag-
inn gerðu gestgjafarnir, Ung-
verjar, tiiraun til að koma í veg
fyrir að ráðstefnan færi með öllu
út um þúfur. Þeir lögðu fram
almennt orðaða ályktun um
umræðuefni fundarins, þar sem
ekki var kveðið upp úr um
ágreiningsefnin. „Fulltrúar
Vesturlanda gátu sætt sig við
þessa áiyktun og fulltrúar Sovét-
ríkjanna einnig. Þá gerðist sá
einkennilegi hlutur að fulltrúi
Rúmena kvaðst henni andvígur,
en neitaði að rökstyðja mál sitt.
Allar samþykktir Röse-fundanna
verður að gera samhljóða og
þetta leiddi þess vegna til þess
að engin ályktun var gerð,“ sagði
Hjálmar. „Menn hafa verið með
getgátur um að Rúmenar hafi
þarna verið að sýna sjálfstæði
sitt og hegna Ungverjum fyrir
þær kvartanir sem þeir hafa
haft uppi um aðbúnað ungverska
minnihlutans í Karpatafjöllum í
Rúmeníu."
Þýðing Helsinki-
sáttmálans
Hafa svona fundir einhverja
þýðingu? Eru Vesturlandabúar
ekki bara að friða samvisku sína?
„Það má auðvitað deila um
þýðingu þessara Röse-funda,“
sagði Hjálmar. „Ég held þó að
flestir telji ávinning af Hels-
inki-sáttmálanum, ekki síst
mannréttindakaflanum, sem
mikiö hefur verið notaður á síð-
astliðnum áratug til að þrýsta á
ráðamenn í Austantjaldsríkjun-
um. Ég held að almenningur þar
bindi miklar vonir við Röse-
fundina og það fréttist fljótt um
alla Austur-Evrópu hvað þar
gerist, enda þótt opinberir fjöl-
miðlar skýri ekki frá því eða segi
aðeins hálfan sannleikann. í
Ungverjalandi virðist frjálsræði
meira og almennara en annars
staðar í Austur-Evrópu og fjöl-
miðlar skýrðu rækilega frá ráð-
stefnunni. Ég varð líka var við
að Ungverjar, sem ég hitti, fylgd-
ust vel með gangi mála. Vald-
hafar fyrir austan eru á hinn
bóginn sýnilega ekki ánægðir og
telja alla þessa mannréttinda-
umræðu í kjölfar Helsinki-sátt
málans ákaflega óþægilega fyrir
sig. Þeir eiga hins vegar erfitt
með að slíta þessari samvinnu.
Það yrði hvarvetna fordæmt og
bætti ekki samskipti austurs og
vesturs. Auk þess telja þeir sig
hafa hag af öðrum þáttum Hels-
inki-sáttmálans, en þeim sem
fjalla um mannréttindi. Með
þetta allt t huga álítum við að
áframhaldandi þátttaka í Röse-
fundunum skipti máli, þó ekki
væri nema til að minna stöðugt
á, að enn er langt frá því, að
ákvæðum Helsinki-sáttmálans
hafi verið framfylgt í öllum þátt-
tökuríkjunum 35,“ sagði Hjálmar
W. Hannesson að lokum.
GM.
Afmæiiskveðja:
Gunnar Bjarna-
son ráðunautur
í sumar sem leið birtist í dag-
blaðinu DV grein um fjölmiðlafólk
og skríbenta — afkomendur Jóns
harðabónda af Skaga norður.
Væru skoðaðir aðrir starfshópar í
niðjatali þessa manns, myndi
naumast ómaksins vert að geta
nema eins fjölmiðlasénis, nefni-
lega kúnstners Gunnars Bjarna-
sonar. Svo ber hann af, a.m.k. að
mínu mati, öðrum íslendingum
sem ég hefi haft kynni af í þessari
grein. Gunnar Bjarnason hefur
nefnilega framkvæmt það, sem
enginn annar hefði getað: Gert
íslenska hestamennsku að fjölda-
hreyfingu úti í Evrópu og íslenska
hestinn að átrúnaðargoði fjölda
fólks, líkt og í Ásatrú. Og svo er
maðurinn með afbrigðum
skemmtilegur. Minnist ég þess, að
á alvarlegum fundi suður í Þýska-
landi, þar sem menn fjölluðu með
vísindalegum tilburðum um hið
fagurfræðilega fyrirbæri: íslenska
hestinn, varð ég næstum brottræk-
ur vegna hláturskasta, framköll-
uðum af Gunnari, sem fór með
sögur af frændum okkar ýmsum.
Það var kannski tilviljun, að
Gunnar Bjarnason varð hrossa-
sérfræðingur. Hins vegar má ljóst
vera, að hefði hann lent í öðrum
bransa, t.d. í fiskútflutningi, þá
myndi Ronald Reagan og starfslið
hans jóðla um þessar mundir
harðfisk og hákarl, í stað þess að
sjúga spýtubrjóstsykur, eins og
stendur á prenti að þeir geri, þegar
brotinn er heilinn um örlög mann-
kyns.
Ég tel mig mæla fyrir munn
allra eigenda afkomenda óðu-
Rauðku og Hóla-Gránu, þegar ég
flyt Gunnari Bjarnasyni árnaðar-
óskir á sjötugsafmælinu og segi,
eins og frænka okkar á Svaðastöð-
um: „Mikið vildi ég eiga þig að“ —
um ókomin ár.
Karlskrona, Svíþjóð,
Einar Jóhannesson
Gunnar og eiginkona hans,
Guðbjörg Ragnarsdóttir, dvelja
um þessar mundir á Hotel Santa
Clara, Torremolinos, Spáni.
Verðandi hjúkr-
unarfræðingar
halda jólabasar
FJÓRÐA árs hjúkrunarfræðinem-
ar í Háskóla íslands halda jólabas-
ar í Hjúkrunarskóla íslands nk.
sunnudag, 15. desember.
Á boðstólum verður mikið úrval
af kökum en einnig barnaföt, kerti
og ýmiss konar jólaskraut. Heitt
kaffi verður á könnunni og allir
eru velkomnir. Frétutiikj'nníiiK
Leiðrétting:
Rétt verð
á Teningi
í frétt um útkomu nýs tímarits,
Tenings, sl. miðvikudag, víxlaðist
áskriftar- og lausasöluverð blaðs-
ins. Hið rétta er að teningur kostar
250 krónur í lausasölu og 200 krón-
ur í áskrift. Teningur kemur út
ársfjórðungslega.