Morgunblaðið - 13.12.1985, Side 41

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR13. DESEMBER1985
41
Ætlumst til of mikils af
vel ferðarþjóð félaginu
— segir pr. Jon Eivind Kolberg í tilefni af þátttöku íslands
í samanburðarrannsókn á þróun velferðarríkja á Vesturlöndum
FÉLAGSVÍSINDASTOFNUN Háskóla íslands mun taka þátt í saman-
burðarrannsókn á lífskjörum og þróun velferðarríkja á Vesturlöndum,
sem unnin verður innan háskóla í nokkrum löndum, en þau eru auk
Norðurlandanna: Bretland, Vestur-Þýskaland, Holland, Frakkland, ítal-
ía, Ungverjaland, ísrael og Bandaríkin. Verkefnið er tvíþætt, annars
vegar samanburður milli Norðurlandanna og hins vegar samanburður
við önnur lönd í Evrópu og Norður-Ameríku. Einn af stjórnendum verk-
efnisins, þ.e. norræna hlutans af samanburðarrannsókninni, norski pró-
fessorinn Jon Eivind Kolberg var staddur hérlcndis nýverið til viðræðna
um undirbúning rannsóknarinnar og ræddi blaðamaður við hann um
rannsóknina og þátt íslands í henni.
Jon Eivind er nýskipaður pró-
fessor við háskólann í Bergen, en
sérsvið hans eru félags- og heil-
brigðismál. Hann sagði í upphafi,
að tildrög að rannsókninni ættu
rætur að rekja til fundar félags-
málaráðherra Norðurlanda á vett-
vangi Norðurlandaráðs á árinu
1983. Félagsmálaráðherra Noregs
hefði þá beðið hann að útbúa
skýrslu sem grundvöll að opnari
umræðu um vandamál og breyt-
ingar velferðarríkisins. I fram-
haldi af þeirri skýrslu hefðu ráð-
herrarnir beitt sér fyrir þessari
víðtæku rannsókn, en ætlað er að
standi yfir í tvö ár. Að sögn Jons
hófst norræni hluti hennar í júní-
mánuði sl. i Osló og hefur mikið
starf verið unnið síðan við skipan
í rannsóknarráð og öflun fjárveit-
inga innan hvers lands. Auk styrks
frá Norðurlandaráði nýtur verk-
efnið fjárveitingar frá Volkswag-
en- styrktarsjóðnum í Þýskalandi.
Þá leggja þátttökulöndin enn-
fremur nokkurt fé af mörkum.
Rannsóknarhópurinn mun koma
upp sameiginlegum gagnabanka í
Berlín. Auk þess fær hann aðgang
að gögnum úr tveimur gagnabönk-
um sem þegar hefur verið komið
upp, þ.e. að gögnum um efnahags-
mál, kjaramál og velferðarkerfið i
18 OECD-löndum og gögnum úr
„The Luxemburg Incomes Study".
Aætlað er að rannsóknarmenn í
hverju landi geti fengið gögnin á
segulbandi, en jafnframt stendur
til að koma á tölvusambandi milli
viðkomandi háskóla i gegnum
EARN, sem IBM hefur boðið Há-
skóla íslands ókeypis aðild að í tvö
ár.
Jon Eivind sagði aðspurður um
meginþætti rannsóknarinnar á
Norðurlöndum, að hún byggðist á
þremur meginþáttum. 1 fyrsta lagi
spurningunni um mismun velferð-
arríkjanna og likingu þeirra, en
þrátt fyrir að Norðurlöndin væru
oft álitin mjög lík, og jafnvel ein
þjóð, úti í hinum stóra heimi væri
mismunurinn meiri en jafnvel
Norðurlandabúar gerðu sér sjálfir
grein fyrir. Sem dæmi nefndi hann
að til félagasmála væri varið 21%
tekna af þjóðarframleiðslu á ís-
landi en 36% í Svíþjóð.
í öðru lagi sagði hann ætlunina
að líta á tengingu velferðarþjóð-
félagsins og efnahagslífsins, þá
sérstaklega atvinnulífs. „Ég tel,“
sagði hann, „að nokkurs konar
þögul bylting hafi átt sér stað á
þessu sviði undanfarin ár. Upp-
haflega var ætlunin að velferðar-
ríkið og efnahagslífið ættu að vera
aðskilin. Við héldum til dæmis að
betri efnahagsafkoma gæfi fleiri
störf og meiri atvinnu, en í dag
sjáum við að svo er ekki. Við sjáum
milljónir fólks í dag fara af vinnu-
markaðinum. Þetta fólk fer úr
vinnu, velflest af einhverjum
ástæðum, til dæmis vegna veik-
inda, en það getur samt sem áður
unnið og margt af því vill vinna.
Tengsl velferðarkerfisins og at-
vinnulífs eru samkvæmt þessu
alltof mikil."
- Þýðir þetta að þínu mati, að vel-
ferðarþjóðfélagið sé komið í blind-
götu eða hafi jafnvel runnið sitt
skeið?
„Við getum orðað það með þeim
hætti, að við höfum ætlast til of
mikils af velferðarkerfinu, ætlast
til þess að það leysi of mörg vanda-
mál í nútímaþjóðfélagi. Nú er ég
að tala um öll löndin, ekki aðeins
Norðurlönd. Það er til dæmis at-
hyglisvert, að í Ungverjalandi, sem
er eina landið austantjalds sem er
tekið til viðmiðunar, segjast ráða-
menn ekki búa við atvinnuleysi.
Aftur á móti fara konur þar á
eftirlaun 55 ára og þegar þær eiga
börn eru þær sendar í þriggja ára
frí. Þannig má segja að Ungverjar
Morgunbladid/Júlíus
Jon Eivind Kolberg prófessor við
há.skólann i Bergen og yfirumsjónar-
maður samanburðarrannsóknanna á
Norðurlöndum.
leysi sín mál öðru vísi en til dæmis
Norðmenn og íslendingar þar sem
fólk fer á eftirlaun 67 ára. Ég er
ekki að segja að ungverskar konur
vilji hafa þetta svona, en þannig
erfarið að.“
Þá sagði hann, að norræna rann-
sóknin gerði í þriðja lagi ráð fyrir
athugunum á atvinnu í velferðar-
ríkjum, ennfremur ýmislegu
tengdu atvinnu, svo sem orlofi,
leyfum, tímabundinni fjarveru,
endurmenntun og svo framvegis.
Hann sagði eftirtektarvert að
skoða tengsl félagsmálastarfs og
atvinnu kvenna, en það virtist
mjög tengt. Aukning velferðar-
kerfisins virtist alls staðar leiða
til aukinnar atvinnu kvenna.
Jon Eivind sagði aðspurður um
þátt íslands, að ísland hefði til-
finnanlega vantað inn í hina nor-
rænu mynd fram að þessu. Mjög
mikilvægt væri að fá rannsóknir
héðan. I fyrsta lagi væri ísland
hluti af Norðurlöndunum. Þá virt-
ist vinna meiri hér en alls staðar
annars staðar. Atvinnuleysi væri
minna samkvæmt skýrslum hérna
en alls staðar annars staðar á
Norðurlöndum. Á sama tíma væri
verðbólgan eftirtektarverð.
„Hvernig þið farið að því við ríkj-
andi aðstæður að viðhalda svo
góðu velferðarríki er stór spurn-
ing, eiginlega er spurningin hvern-
ig farið þið að þvi að komast af,“
sagði hann.
Prófessorinn sagði að lokum að
hann væri mjög ánægður með þær
móttökur sem hann hefði hlotið
hérlendis og kvaðst ánægður með
þann áhuga sem verkefninu hefði
verið sýndur. Stefán ólafsson,
forstöðumaður Félagsvísinda-
stofnunar Háskólans, yrði í for-
ustu fyrir rannsókinni hérlendis
og sagðist Jon Eivind vilja benda
á, að niðurstöður rannsóknarinnar
gætu orðið íslendingum til mikils
gagns og reyndar tengdist hún
ýmsu því, sem verið væri að vinna
að nú þegar á vettvangi stjórn-
málanna. Um notkun niðurstaðn-
anna sagðist hann geta lofað þvl,
að þær yrðu ekki aðeins einn
skýrslubunki Norðurlandaráðs
enn, sem stungið yrði niður í
skúffu. Ætlunin væri að kynna
þær í formi ráðstefnuhalds, funda,
fyrirlestra og i fréttum í öllum
þátttökulöndunum.
Stefán ólafsson, forstöðumaður
félagsvísindastofnunar, sagði, er
blaðamaður ræddi við hann, að
forráðamenn stofnunarinnar
myndu leita samstarfs við opin-
bera aðila um framkvæmdina, m.a.
Hagstofu íslands, tekjuskiptingar-
nefnd, Tryggmgarstofnun ríksins
og ráðuneyti.
Viðtal: FRÍÐA PROPPÉ

Bókagerðarmenn deila við Alþingi:
Taka ekkí víð efni sem
sett er af riturum Alþingis
Félag íslenskra prentsmiðjueigenda kærir Félag bókagerðarmanna til félagsdóms
MorgunblaðiJ/Júlfus
unefndar Stjórnunarfélags íslands, af-
S, viðurkenningu fyrir bestu ársskýslu
FÉLAG bókagerðarmanna hefur gert
prentsmiðjunni Gutenberg að hætta
að taka til vinnslu tölvudisklinga
sem settir eru af riturum Alþingis.
Ritarar Alþingis eru eins og aðrir
eð bestu árs-
ina fyrir 1984
:ur hlaut viður-
a og vandaða skýrslu
Formaður ársskýrslunefndarinnar
er Stefán Svavarsson, endurskoð-
andi, en með honum eru Árni Vil-
hjálmsson prófessor og Helgi Bach-
mann, yfirmaður hagdeildar Lands-
banka íslands. Sérhver nefndar-
manna lagði sjálfstætt mat á hverja
skýrslu. Þeir báru niðurstöður sínar
saman og sömdu umsögn um hverja
skýrslu fyrir sig.
Rafmagnsveitur Reykjavíkur hlutu
viðurkenningu fyrir góða ársskýrslu
og í umsögn segir meðal annars:
„Ársskýrslan er afar vönduð og þykir
gefa góða innsýn í starfsemi fyrir-
tækisins. Þá eru myndrit skýr og
auðskilin. Ársreikningurinn er skil-
merkilega fram settor og gefur les-
andanum færi á að gera sér glögga
grein fyrir afkomu og efnahag fyrir-
tækisins."
Eins og áður segir tóku 16 fyrir-
tæki þátt í keppninni um bestu árs-
skýrsluna og þau voru: Olíuverzlun
íslands hf., Flugleiðir hf., Hitaveita
Suðurnesja, Iðnlánasjóður, Johann
Rönning hf., Rafmagnsveitur
Reykjavíkur, Eimskipafélag íslands
hf., Almennar tryggingar, Lands-
virkjun, Kisiliðjan, Islenska álfélag-
ið, Verzlunarbanki íslands, Oliufé-
lagið Skeljungur hf., Iðnaðarbank-
inn, en hann hlaut verðlaun á síðasta
ári fyrir bestu skýrsluna og Samband
íslenskra samvinnufélaga.
starfsmenn þess innan heildarsam-
taka opinberra starfsmanna, en hafa
þá sérstöðu að samningar um kjör
þeirra og ráðningu heyra undir for-
seta Alþingis. Félag bókagerðar-
manna telur að þeir séu að vinna
störf sem með réttu tilheyri þeirra
félagsmönnum. Hefur FBM gert þá
kröfu að þeir ritarar sem framvegis
verða ráðnir til starfa á Alþingi gangi
í félagið, en á því munu vera veruleg-
ir annmarkar, að sögn Friðriks Ól-
afssonar, skrifstofustjóra Alþingis.
Félag íslenska prentiðnaðarins
hefur kært FBM vegna þessara
aðgerða til Félagsdóms.
„Við vöktum máls á þessu strax
í mars síðastliðnum með bréfi sem
við skrifuðum skrifstofustjóra
Alþingis, en fengum engin við-
brögð," sagði Magnús E. Sigurðs-
sob, formaður FBM. „Til að þrýsta
á viðræður var samþykkt á félags-
fundi þann 13. nóvember að hóta
þessum aðgerðum frá og með 12.
desember, ef samkomulag hefði
ekki náðst fyrir þann tíma. Við
höfum átt I nokkrum viðræðum við
skrifstofustjóra og forseta Alþingis
frá þeim tíma, en málið er enn það
skammt á veg komið að við töldum
ekki ástæðu til að hvika frá ákvörð-
un okkar,“ sagði Magnús.
Magnús sagði að til þessara að-
gerða væri gripið á ákveðnum for-
sendum í kjarasamningum. „Við
segjum sem svo að það fólk sem
hefur lifibrauð sitt af því að setja
texta til prentunar þurfi að vera
faglært eða undir stjórn fagmanns,
og tilheyra FBM,“ sagði hann.
„Alþingi er stofnun sem hefur
sérstöðu og það er vafasamt að
raska því kerfi sem þar ríkir. Það
brýtur í bága við ríkjandi fyrir-
komulag ef sumir starfsmenn Al-
þingis tilheyrðu öðru stéttarfélagi
en BSRB,“ sagði Friðrik ólafsson,
skrifstofustjóri Alþingis. „Það
gilda ákveðnar reglur um réttindi
og skyldur opinberra starfsmanna
og til dæmis hafa starfsmenn Al-
þingis ekki verkfallsrétt. Bókagerð-
armenn segja að þeir séu tilbúnir
til að afnema verkfallsréttinn hjá
þeim félagsmönnum þeirra sem á
Alþingi störfuðu, en það er að mínu
mati vafasamt að það sé hægt,“
sagði Friðrik.
Friðrik sagði að einu áhrifin sem
aðgerðir FBM hefðu á þessa starf-
semi Alþingis væru þau að ritarar
myndu framvegis skila tölvuút-
skrift til prentsmiðjunnar í stað
disklings, sem setjarar prentsmiðj-
unnar myndu síðan setja upp á
nýtt.
Sveinn Sigurðsson, fram-
kvæmdastjóri Félags islenska
prentiðnaðarins sagði að félagið
gæti ekki sætt sig við að lokað yrði
fyrir umfangsmikil viðskipti við
eitt af aðildarfyrirtækjum FÍP.
„Félag bókagerðarmanna heldur
því fram að innskriftir ritara Al-
þingis á tölvu sé hluti af lögvern-
daðri iðngrein og gera kröfu til
þess að ritarar gangi í FBM. Við
erum ekki sammála þvf að þessi
verkþáttur sé verndaður með lög-
um. Það er enginn eðlismunur á þvi
að skrifa á ritvél og tölvu. Á þeirri
forsendu höfum við skotið málinu
til Félagsdóms, sem mun væntan-
lega skera úr um það hvort hér er
um lögverndaðan verkþátt að ræða
eða ekki,“ sagði Sveinn.
í samningum milli FBM og FÍP
er ákvæði sem segir að félagsmenn
FBM megi ekki vinna hjá atvinnu-
rekanda sem ekki er í FÍP. Það
þýðir að ef ritarar Alþingis gengju
í FBM þyrfti Alþingi sem stofnun
að ganga í FÍP. „Við sjáum í sjálfu
sér ekkert athugavert við það að
ritarar Alþingis gangi í FBM ef
þeir vilja það, og höfum sagt að við
séum tilbúnir til að lfta fram þjá
þessu ákvæði í samningum sem
bannar félögum í FBM að vinna
hjá öðrum en aðildarfélögum FÍP.
Því auðvitað er okkur ekki stætt á
því að krefjast þess að Alþingi
gangi i FÍP. Það sem við hins vegar
getum ekki sætt okkur við er að
lokað sé fyrir hluta af starfsemi
fyrirtækis innan okkar vébanda, og
það á mjög vafasömum forsendum,“
sagði Sveinn Sigurðsson.