Morgunblaðið - 28.09.1986, Blaðsíða 28

28
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 28. SEPTEMBER 1986
— segir Tapio Periáinen hjá Norræna hönnunarráðinu sem undirbýr sýningu í Japan.
Tapio PeriSinen
The Scandinavian Way
of Life“ er heiti nor-
rænnar hönnunarsýn-
ingar sem haldin verður
í Japan haustið 1987.
Að sýningunni standa
margir aðilar á Norður-
löndunum en um val muna á sýninguna
sér Skandinaviska Designrádet, þ.e. Nor-
ræna hönnunarráðið. Að því eiga aðild
félög um hönnun sem starfandi eru á öllum
Norðurlöndum og nýjasta félagið í þessum
hópi er FORM ísland. Aðild að FORM
ísland eiga nú um 100 félög og einstakl-
ingar sem hafa það að markmiði að beita
sér fyrir því að hefja hönnun til vegs og
virðingar, en formaður félagsins er Stefán
Snæbjamarson innanhússarkitekt. Finn-
inn Tapio Periáinen var á ferð hér til
viðræðna við íslenzka hönnuði. Hann var
hér á vegum Norræna hönnunarráðsins
til þess að undirbúa þátttöku íslands í
hönnunarsýningunni í Japan, auk þess sem
hann hélt fyrirlestur um skipulag hönnun-
armála í Finnlandi.
„Þessi sýning er einskonar framhald af
„Scandinavia Today", hinu Qölþætta
menningarátaki sem Norðurlandabúar
stóðu fyrir í Bandaríkjunum fyrir nokkrum
árum,“ segir Tapio Periáinen. — Það fer
ekki á miili mála að „Scandinavia Today"
var árangursrík kynning á þeirri menningu
sem við Norðurlandabúar höfum að miðla
af og við gerum okkur ekki síður vonir
um að norrænni hönnun verði vel tekið í
Japan. Að þessu sinni er einungis verið
að kjmna hönnun. Þótt hönnun sé víða á
háu stigi þá eru Norðurlöndin þar áreiðan-
lega í fremstu röð. Það sem fyrst og fremst
einkennir góða norræna hönnun eru þau
beinu tengsl sem hún hefur við náttúruna.
Þetta kemur skýrt fram þegar maður
virðir fýrir sér útlit hlutanna, val á efni
og litum, og síðast en ekki sízt er það
aðal norrænnar nútímahönnunar að um
langt skeið hefur nýsköpunin verið stöðug
þannig að hún stendur nu á traustum
grunni."
„Nú eru Norðurlöndin misjafnlega á
vegi stödd í hönnun."
„Já, því er ekki að neita, en þó er það
mikils virði að geta komið fram sameigin-
lega á alþjóðavettvangi og það er ómetan-
legt fýrir fámenriar þjóðir sem vilja hasla
sér völl á alþjóðamarkaði."
„Hugtakið hönnun — hvernig má skil-
greina það?“
„Víðtækasta skilgreiningin er sú að
hönnun sé alit það í umhverfínu sem gert
er af manna höndum. Þessu má svo skipta
í þijá meginflokka: Landslag, þar með
taida garða og önnur mannvirki þar sem
efniviðurinn er sóttur í sjálfa náttúruna.
Þá kemur arkitektúr, en undir hann flokk-
ast húsagerð og borgarskipulag. Loks er
svo allt annað í umhverfinu sem gert er
af manna höndum, allt frá eldspýtum upp
í stór skip. Þegar um hönnun er að ræða
er ekki gerður skilsmunur á handverki og
iðnaðarframleiðslu, enda væri það varla
mögulegt þar sem svo margir hlutir eru
sambland af hvoru tveggja."
„Um þessar mundir eiga sér stað á ís-
landi umræður um vöruþróun í iðnaði og
í því sambandi má búast við því að á
næstu árum komist hönnun í brennidepil.
Hvemig líst þér á hönnun okkar þegar
þú ert að svipast um eftir hlutum sem
eiga að fara á norræna sýningu í öðru
heimshomi?“
„í fljótu bragði virðist mér hún vera
skammt á veg komin og ég held að erfítt
reynist að fínna íslenzkan iðnvarning á
sýninguna í Japan. Þó kunna fáeinir hlutir
að koma til greina. íslenzk hönnun sýnist
mér lengst á veg komin í leirlist og þráðar-
list. Þar hef ég séð ýmislegt sem ég tel
að fullkomlega eigi erindi á sýninguna í
Japan. Það er ástæða til að taka það fram
hér að ekki er úthlutað ákveðnum kvóta
til hvers og eins Norðurlandanna og það
verða víst engin lýðræðisleg sjónarmið
látin ráða hvað þangað fer. Japanimir óska
afdráttarlaust eftir að fá að sjá það bezta
sem Norðurlöndin hafa upp á að bjóða á
sviði hönnunar. Þetta á sem sé ekki að
vera yfirlitssýning heldur er ætlunin að
sýna einungis það sem telst vera nýstár-
legt eða athyglisvert á einhvem afmarkað-
an og ákveðinn hátt. Norðurlöndin koma
þama fram sem heild en ekki sýnishoma-
safn.“
„Nú er fínnsk hönnun sem þú kannt
sjálfsagt bezt skil á á háu stigi og finnskar
iðnvörur eru eftirsóttar um heim allan
jafnt sem handíð ykkar. Er hægt að relq'a
í stórum dráttum hvemig fínnsk hönnun
hefur þróazt og haft í för með sér slíka
velgengni?"
„Hér er nú eiginlega um heimspekilegt
viðfangsefni að ræða en Finnar hafa allt
frá því að sögur hófust verið afar næmir
fyrir fegurð og ljótleika í umhverfínu.
Landið er einangrað og var lengst af óra-
vegu frá menningarmiðstöðvum úti í hin-
um stóra heimi þannig að tízkustraumar
áttu ekki greiðan aðgang að þeim. Þeir
hafa umfram alit kunnað að meta það sem
er hreint, einfalt og eðlilegt í umhverfínu
og virðast líka hafa gert sér ljósa grein
fyrir gildi þess. Með öðrum orðum þá hafa
Finnar frá fomu fari metið það til lífsgæða
að rækta umhverfi sitt. Heimilisiðnaður,
listiðnaður og iisthönnun hafa fengið að
þróast í friði, tiltölulega óháð tízkustraum-
um. Slíkir straumar hafa að vísu borizt
til Finnlands þar sem þeir hafa framkallað
einskonar bergmál. Bergmálið hefur ekki
haft í för með sér eftirlíkingar heldur
nýjar hugmyndir og hvatningu til endur-
skoðunar og nýsköpunar. Þessi þróun
hefur síðan endurspeglazt í skipulagi allrar
hönnunarstarfsemi í Finnlandi. Af hálfu
einstaklinga og hins opinbera hefur skipu-
lagning á þessu sviði átt sér stað í ein-
hverri mynd í meir en hundrað ár, t.d. var
stofnaður listiðnaðarskóli í landinu árið
1871 og Finnska heimilisiðnaðar- og
hönnunarfélagið var stofnað 1875. Það
hefur alla tíð gegnt merku hlutverki á
þessu sviði, enda hefur það notið mikillar
velvildar og skilnings af hálfu almennings
og stjómvalda. Mikilvægur liður í starfí
félagsins hefur verið sýningahald. Alls
hefur félagið gengizt fyrir meir en 500
sýningum frá stofnun en þar af hafa yfír
400 sýningar verið haldnar eftir stríð.
Þessar sýningar hafa haft gífurleg áhrif
á hönnun innanlands og utan. Önnur
áhrifamikil samtök á sviði finnskrar hönn-
unar stofnuðu hönnuðir sem hlotið höfðu
menntun og sérþjálfun í listíð og hönnun
árið 1911. Þessi samtök heita ORNAMO
og hafa alla tíð starfað í nánum tengslum
við Finnska félagið sem svo er nefnt í
daglegu tali. Til liðs við þessi sterku
samtök fagfólks og áhugafólks hafa opin-
berir aðilar síðan komið og þeir hafa stutt
starfsemina markvisst og dyggilega.
Þannig annast fínnska menntamálaráðu-
neytið t.d. stjómun á sviði menningar og
lista en utanríkisráðuneytið sér um kynn-
ingu og erlend menningartengsl. Öflugt
skólastarf á sviði lista og hönnunar hefur
átt ómetanlegan þátt í þeim árangri sem
Finnar hafa náð en helzta menntastofnun-
in á þessu sviði nú er Listiðnaðarháskólinn
sem rekinn er af ríkinu. Af þessu má sjá
að fínnsk hönnun á sér langa hefð og hún
hefur um langan aldur skipað veglegan
sess í finnsku menningarlífi. Ég kann ekki
skil á sögu listiðnaðar á íslandi en þó
held ég að það sama gildi hér sem annars
staðar: Ef ætlunin er að gera átak á sviði
hönnunar, t.d. með það að markmiði að
efla útflutning á iðnaðarvörum, þá þarf
að hyggja að fortíðinni og byggja á þjóð-
legri hefð í stað þess að apa eftir alþjóð-
legri tízku."
„Svo vikið sé aftur að Japönum — hver
er tilgangur þeirra með því að sækjast
eftir sýningu á norrænni hönnun?"
„Japanir eru nú í óða önn að gera sér
grein fyrir því hvers konar lífí þeir muni
lifa í upphafí næstu aldar. Eins og aliir
vita þá lifa þeir nú í háþróuðu iðnaðarþjóð-
félagi þar sem öll þróun er mjög ör. Þeir
eru opnir fyrir nýjum og framandi áhrifum
og vilja vera það. í Japan býr yfirgnæfandi
meirihluti þjóðarinnar við allsnægtir —
efnalega séð — eins og sjá má af því að
80% íbúanna líta svo á að þeir séu í milli-
stétt. Nánast allir eiga öll þau raftæki sem
hugurinn gimist og sama er að segja um
önnur alþekkt stöðutákn, s.s. bíla og hús-
búnað. Nú verður þess vart að Japanir séu
að fá sig fullsadda af þessum efnisgæðum.
Þeim nægir með öðrum orðum ekki að
safna dóti heldur sækjast þeir nú í auknum
mæli eftir varanlegri lífsgæðum, þ.e.
andlegum verðmætum. Ahugi þeirra á
listum og menningu fer vaxandi og sama
er að segja um ferðalög, sem eru eiginlega
nýjasta stöðutáknið. Unnt er að halda
því fram að Japanir lifí nú þegar í því
upplýsingaþjóðfélagi sem er að komast á
í velmegunarríkjunum."
„Heldurðu að Japanir séu þá að taka
upp lifnaðarhætti Vesturlandabúa?"
„Nei, þeir em of ólíkir okkur til þess
að gera það. Heimsmynd þeirra er svo
frábrugðin okkar að samanburður væri út
í hött en þrátt fyrir þetta þróast þjóðfélag
þeirra að sumu leyti í sömu átt og á sér
stað í þessum heimshluta. Japanir eru að
vissu leyti einangrunarsinnar en gera sér
þó grein fyrir því að þeir komast ekki
hjá því að vera þátttakendur í alþjóðlegu
samfélagi. Þeir eru háðir öðrum þjóðum
og vilja gjaman aðlagast þeim að vissu
marki, þó með þeim skilyrðum að þeir
haidi hefðbundnum lifnaðarháttum sínum
og varðveiti menningu sína. Sparsemi og
gæðavitund eru Japönum í blóð bomar en
sóun og hvers konar bmðl em eitur í
þeirra beinum. Til að skilja þetta þarf
ekki annað en líta á umhverfið sem þeir
lifa og hrærast í. 120 milljónir manna
byggja lítið landsvæði þar sem einungis
8—10% em ræktanlegt land og auðlindir
í jörðu em litlar sem engar. Umhverfíð
gerir kröfu um nýtni og ýtmstu sparsemi
og sú staðreynd að Japanir þekkja ekki
annað en þröngbýli setur ákveðið mark á
iðnhönnun þeirra. Þeir spara vinnu, efni
og rými. Þeir em afar hreinlátir og sem
dæmi um það get ég nefnt að leigubílstjór-
ar em með hvíta hanzka og meira að segja
hef ég séð verkamenn með hvíta hanzka.
Mikið er lagt upp úr öryggi borgaranna
og það er t.d. talið óhætt fyrir konur að
vera á ferli í stórborgunum á hvaða tíma
sólarhrings sem vera skal."
„Þú lýsir Japan nánast sem Útópíu."
„Kann að vera, en þá er líka ástæða
til að taka fram að auðvitað eiga Japanir
við þjóðfélagsleg vandamál að stríða rétt
eins og aðrar velmegunarþjóðir. Sjálfs-
morð em þar algeng og allnokkuð ber á
óánægju ungu kynslóðarinnar sem heldur
uppi andófí gegn her og kjamorku og
Iætur þar vægast sagt ófriðlega."
„Hvað getum við lært af Japönum?"
„Við gætum tekið okkur Niels Bohr til
fyrirmyndar. Þegar hann var aðlaður af
Noregskonungi hafði hann kínverskt tákn
í skjaldarmerki sínu. í einu kínversku tákni
em allt að 30 atriði en í letri okkar em
í mesta lagi 5 atriði í hveijum bókstaf.
Þetta minnir okkur á að hugarheimur
mannsins er flókið fyrirbæri og kannski
hættir okkur Vesturlandabúum til ein-
földunar í umgengni við fólk sem sprottið
er úr annarri menningu, ekki sízt austur-
landabúa. Hugsun þeirra er huglæg en
hugsun okkar er hlutlæg. Með því að reyna
að öðlast skilning á hinni fóknu heims-
mynd Austurlandabúa má kannski leita
jafnvægis," segir Tapio Periáinen.
VIÐTAL: ÁSLAUG RAGNARS
UÓSM.: BJARNI