Morgunblaðið - 28.09.1986, Page 31

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 28. SEPTEMBER 1986
31
Sálargáfa og sprengjubrot
Sígildar skífur
Konráð S.Konráðsson
Dmitri Shostakovich:
Symphony No. 5, op. 47
Concertgebouw Orchestra
Stjórnandi: Bernard Haitink
Deccæ CD 410 017-2
Ekki alls fyrir löngu birti
breska tímaritið „The Musical Ti-
mes“ grein eftir kínverskan
taugasjúkdómalækni starfandi í
Beijing, að nafni Dajue Wang.
Greinin nefnist í lauslegri þýð-
ingu: „Shostakovich: Með tóntíst
á heilanum". í grein þessari, sem
fyrir ýmsar sakir er forvitnileg,
rekur læknir þessi merkilega
sögu, sem hann hefír eftir starfs-
bróður sinum rússneskum og ég
tek mér það bessalejrfí að endur-
segja sögu hans hér að hluta:
Greindi Rússinn mér frá því að
skömmu eftir lok heimsstyijaldar-
innar síðari hafi leitað til hans
sjúklingur, sem hann hafí sam-
stundis þekkt sem eitt af fremstu
tónskáldum þjóðar sinnar og
sagðist honum þannig frá:
„Þegar við höfðum kynnt okkur
bað ég hann að greina frá vand-
kvæðum sínum. Kvaðst hann þá
hafa málmflís í höfðinu og spurði
hvort hann ætti að láta ijarlægja
hana. Hissa og undrandi svaraði
ég að bragði spumingu hans ját-
andi og spurði á móti hvemig
flísin hefði hafnað í höfði hans.
Svaraði hann því til að í stríðinu
hefðu Þjóðverjar setið um heima-
borg hans og hann særst af
sprengikúlu, sem hefði sprungið
nærri honum á götu úti. Læknis-
meðferð var ekki auðfengin og
það var fyrst við læknisrannsókn
alllöngu síðar að málmflísin upp-
götvaðist. Ég sendi hann tafar-
laust í röntgenrannsókn til þess
að fá úr þvf skorið hvar flísin
sæti og aðeins fáeinum mínútum
síðar rýndi ég í blautar mjmdim-
ar. Auðsætt var að flísin var djúpt
í heilanum og ég áleit að best
væri að fjarlægja þennan aðskota-
hlut. Ég greindi sjúklingnum frá
niðurstöðu minni, en hann virtist
óákveðinn og hafnaði ráðlegging-
um mínum. Að lokum skýrði hann
frá ástæðunni. — Allt frá því að
flísin hafnaði í höfði hans hafði
hann fundið, hveiju sinni er hann
hallaði höfðinu, hvemig hugur
hans fylltist tónlist. Oteljandi
laglínur, mismunandi hveiju sinni,
sem hann notfærði sér við
tónsmíðar sínar. Með því að halla
höfðinu afturábak hvarf honum
tónlistin. Ég fór með hann aftur
á röntgendeildina og settist sjálfur
við gegnumlýsingartækið. Sáust
útlínur höfuðkúpu hans greinilega
á skjánum, sem og málmstykkið
inni í höfðinu. Sást sömuleiðis að
málmflísin hrejrfðist í heilánum
þegar ég bað hann að halla höfð-
inu s.s. hann hafði áður lýst.
Virtist mér af hreyfingum flísar-
innar að hún sæti í niðurhomi
vinstra hvelhols (hol í heilavefn-
um, sem fyllt er heila- og
mænuvökva) og væri þannig nán-
ast í snertingu við heymarstöðvar
gagnaugahjamans. Þar sem ég
hafði aldrei séð neitt þessu líkt á
læknisferli mínum ákvað ég að
leita samráðs við yfírlækninn, sem
raunar var jrfirskurðlæknir hers-
ins og fremsti taugaskurðlæknir
ríkisins. Hann skoðaði sjúklinginn
og röntgenmyndimar og úrskurð-
aði.'eftir langa yfírvegun, að flísin
væri best komin þar sem hún
væri. Bætti hann því við brosandi
að þegar allt kæmi til alls gæti
líka verið gagn í þýskum spreng-
ikúlum, þar sem þessi virðist
hjálpa yður við tónsmíðamar."
Þannig farast honum orð
kínverska lækninum D. Wang,
sem lætur það fylgja að sögulok-
um að sjúklingurinn muni ekki
hafa verið neinn annar en Dmitri
Shostakovich.
En er sagan sönn? Sjálfur
kveðst Wang ekki efast um áreið-
anleik hins rússneska starfsbróð-
ur síns, sem nú er látinn, sem og
yfirmaður hans, en báðir munu
þeir hafa verið alþjóðlega viður-
kenndir skurðlæknar. Vitað er að
Shostakovich var í Leningrad
meðan á umsátri Þjóðveija um
borgina stóð, en hvergi mun þess
getið að hann hafí særst. Ef sag-
an er sönn vaknar því sú spuming
hvers vegna þessu hafí verið hald-
ið lejmdu baeði af hálfu jrfirvalda,
sem og af Shostakovich sjálfum.
En hvað um sjálfa tónlistina?
Tóku tónsmíðar Shostakovich
miklum stakkaskiptum um 1941?
Síst hefír því verið haldið fram
og munu rök því til stuðnings
vera rýr bæði hvað snertir sjáifa
tónlist Shostakovich, sem og af-
köst hvað varðar tónsmlðar. Mun
í raun lítill fótur fyrir sannleiks-
gildi þessarar sérstæðu frásagnar.
En segjum skilið við sprengju-
brot og skurðlækna og hverfum
til ársins 1937. Það ár skrifar
Shostakovich fimmtu hljómkviðu
sína þá í fullri andstöðu við ráða-
menn heimalands síns. En hvað
þá andstöðu varðar mun tónskáld-
ið sjálft hafa skrifað eftirfarandi
um tónsmíð sína: „Ég held að öll-
um sé ljóst hvað fram fer í þeirri
Fimmtu _____Það er líkt og ein-
hver hýddi þig með staf skipandi:
„Yðar er að fagna, yðar er að
fagna“, og þú staulaðist á fætur
skjálfandi og tautaðir siðan haltr-
andi: „Okkar er að fagna, okkar
er að fagna ...“.
En hvílíkur fögnuðuri Haitink
hrífur áheyrandann með sér án
þess að nokkrum vömum verði
við komið: Fram af hengifluginu
fylgjum við brostnum vonum út í
ystu myrkur örvæntingarinnar í
lokakaflanum þar sem hver taug
titrar nakin og þanin. Myrk og
þéttriðin tónsetning Shostakovich
í hnökralausum flutningi Con-
certgebouw hljómsveitarinnar
umvefur áheyrandann með ein-
stæðum grípandi krafti þar sem
tónverkið nýtur sín til fullnustu.
Upptakan fór fram í þeim
víðfræga sal Concertbebouw í
Amsterdam og stjómaði henni
fyrir hönd Decca Andrew Comall,
en hljóðmeistari var Colin Moorfo-
ot. Hvað varðar tæknileg gæði
upptökunnar nægir að nefna að
útgáfa þessi var valin til verðlauna
hins virta breska tímarits „the
Gramophone". Hafði undirritaður
til umráða útgáfu upp á nýja
mátann, þar sem tónar og til-
brigði em greipt í talnarúnir
tvíundarkerfís á álþynnu. Nefnist
miðill þessi í grannlöndum okkar
„compact disk“ eða smáskífa,
skammstafað CD. Mun þá höfðað
til smæðar skífunnar, en hún er
einungis tæpir 12 cm í þvermál,
en rúmar þó tónlist, sem nemur
allt að 90 mínútum í flutningi.
Efasemdir um ágæti þessa nýja
miðils hverfa sem dögg fyrir sólu
er hlýtt er á þessa stórkostlegu
útgáfu og niðurstaðan einföld að
lokum: Meistaraverk!
Observanda Medica; 1985. 12, 85-87
The Mtisical Times; 1983, 6, 347-48
Maria E. Ingvadóttir
VIÐ TELJUM ÞAÐ
MIKIÐ HAPP..
f okkar samfélagl eru marglr sem hafa
komlst áfram á atorkunnl. ósérhlffnlnnl og
mannkostunum. Elnn slíkur elnstaklingur
er Maria E. ingvadóttlr, vtósklptafræðlngur
og formaður Hvatar, félags
sjálfstæðlskvenna I ReyKfavfk.
Viö teljum það mikið happ að Maria gefur nú
kost á sér í stjórnmálabaráttuna.
María ertraustur málsvari sjálfstæðisstefnunnar.
Við erum þess fuilviss aö þekking hennar og
reynsla mun skila sér áþreifanlega i baráttu
Sjálfstæðisflokksins fyrir bættum lífskiörum.
Því styðjum vlð Maríu í öruggt sætl f
prófKJörl sjálfstæðlsflokkslns í ReykJavík.
Stuðnlngsmenn.
Kosnlngaskrifstofa Marfu er á 3 hæð i
Nýjabióhúsinu við Lækjargötu.
Simar: 12540 - 14494 - 14558