Morgunblaðið - 28.09.1986, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 28. SEPTEMBER 1986
37
sínu. Eftir að Smith var leystur
undan ákæru var vart unnt að
dæma skipafélagið sem hann starf-
aði hjá; þannig viðurkennir skýrslan
í raun þá kenningu að slysið hafí
aðeins orðið vegna óeðlilegra að-
stæðna þessa nótt.
En var þetta yfírklór? Ekkert
bendir til þess að um neitt baktj-
aldamakk hafi verið að ræða milli
Merseys og viðskiptaráðsins. Ekk-
ert bendir heldur til þess að farið
hafí verið rangt með staðreyndir
eða þær þaggaðar niður. Fjöldi lög-
manna fylgdist með réttarhöldun-
um: að jafnaði voru ekki færri en
28 lögfræðingar í réttarsalnum.
Gera má ráð fyrir að Mersey hafi
lagt mun meira upp úr áliti lög-
manna og dómara á frammistöðu
sinni en því hvað stjómmálamönn-
um eða almenningi eða skipaeig-
endum fannst. Jafnvel þótt hann
hefði viljað, hefði hann ekki þorað
að ljúka rannsókninni með ályktun
sem ekki naut almenns stuðnings
lögmannastéttarinnar. Hann þurfti
einnig að fá sérfræðingana fímm,
sem voru meðdómendur hans, til
að samþykkja ályktunina. Það hefði
ekki verið honum líkt að tefla eigin
áliti í hættu til þess eins að hylma
jrfír með embættismönnum við-
skiptaráðsins, eða látnum skip-
stjóra, eða stjómendum skipafélags
í eigu bandarískra fjármálamanna.
Hann var samt allt of mildur
gagnvart Smith, skipasmíðastöð-
inni, eigendunum og viðskiptaráð-
inu. Það var skylda sjómannsins að
víkja hjá hættunni; og það var
skylda eigendanna að tryggja ör-
yggi skipsins sem bezt þeir máttu.
Hvorugt hafði verið gert. Hvers
vegna var þá Mersey svo mildur í
dómum sínum?
Ef til vill hefur honum fundizt
að þar sem Smith skipstjóri var
látinn væri ekki ástæða til að dæma
hann of hart. Ólga innan stéttarfé-
laga sjómanna gæti hafa valdið því
að hann sleppti skipafélaginu. Það
lá við uppreisn hjá White Star með-
an á rannsókninni stóð þegar
áhöfnin á Olympic, systurskipi
Titanic, gekk í land í mótmæla-
skyni vegna ónógra björgunar-
tækja. Hann gæti hafa sagt við
sjálfan sig að tilgangur rannsóknar-
innar væri að komast til botns í
málinu og finna Ieiðir til að tryggja
betur almennt Öryggi, en ekki úr-
skurða menn seka eða saklausa.
En hvað svo sem Mersey hugs-
aði, og ef til vill hugsaði hann
aðeins um hvað væri rétt, komst
hann að þeirri undarlegu niður-
stöðu, þótt væri ekki sögð berum
orðum, að þrátt fyrir mistök hér
og þar bæri enginn ábyrgð á þessu
mesta sjóslysi sögunnar. Það var
ekki yfírvegaður, vísvitandi
hvítþvottur af ásettu ráði, en
hvítþvottur var það engu að síður.
Þegar litið er til baka er ljóst að
sá maður sem var hvað mest áber-
andi í sambandi við rannsóknina
hefði hvergi átt að koma þar nærri.
Rufus Isaacs (1860—1935) átti að
baki stórbrotnari feril en flestir
samtíðarmenn hans. Hann var
fjórði í röð níu barna ávaxtakaup-
manns af gyðingaættum í Spitalfí-
elds í austurhluta Lundúna. Hann
hætti námi 14 ára að aldri, en varð
þó síðar ríkislögmaður, deildarfor-
seti yfírréttar (Lord Chief Justice),
sendiherra í Washington, landstjóri
á Indlandi, utanríkisráðherra og
markgreifí.
Fátt er vitað um æskuár hans.
Hann var skráður í skipsrúm sem
léttadrengur 16 ára að aldri fyrir
laun sem^ námu 10 shillingum á
mánuði. (í bók sinni „Life and La-
bour ofthe People in London", sem
út kom 1888, dregur Charles Booth
„fátæktarmörkin" við 30 shillinga
á viku.) Hann strauk af skipinu í
Ríó, en náðist. Efftir heimkomuna
stritaði hann um skeið við ávaxta-
sölu föður síns, en fór svo út í kaup
og sölu á verðbréfum; þá varð hann
fyrir þeirri sáru reynslu að hljóta
opinber ámæli í kauphöllinni. Þá
gekk móðir hans í málið og fékk
hann til að hefja lögfræðinám.
Hann var myndarlegur og kom
vel fyrir og augun árvökul, eins og
samtimamaður komst að orði. Hann
lét fljótt til sín taka. Árið 1910
varð hann dómsmálaráðherra og
yfírsaksóknari og þar með opinber
ing, og að mati brezku hagstofunn-
ar svarar upphæðin til 690.000
punda á núverandi verðgildi. Sama
dag yfirfærði hann 1.000 bréf yfír
á nöfn vina sinna, Lloyd George og
leiðtoga Frjálslyndra á þingi, en
hélt sjálfur eftir 8.000 bréfum.
Titanic-rannsóknin hófst 2. maí.
Þar gegndi Rufus Isaaes lykilhlut-
verki og yfírheyrði meðal annarra
Guglielmo Marconi; Mersey-skýrsl-
an var svo birt eins og til var ætlazt
í júlílok. En áfram gengu sögusagn-
ir um hlutabréfakaup. 11. október
lagði Herbert Samuel póstmála-
stjóri til í Neðri málstofu brezka
þingsins að skipuð yrði sérstök
nefnd til að rannsaka Marconi-
málið. Þá tók ríkislögmaðurinn til
máls. Hann neitaði harðlega (og
sama gerði Lloyd George) að hafa
nokkurntíma átt hagsmuna að gæta
varðandi brezka Marconi-félagið.
En hann taldi óþarft að minnast á
hlutabréfaeign sína í bandaríska
félaginu.
„Þama var um dómgreindarskort
að ræða sem ber að harma," skrif-
aði Simon lávarður eftir lát Isaacs.
(Árið 1912 var Simon saksóknari
og vann með Isaacs við rannsókn
Titanic-slyssins; hann varð síðar
forseti yfírréttar með meiru (Lord
Chancellor)). Reyndar komu upp-
lýsingar um hlutafjáreign Isaacs í
Ámeriean Marconi ekki fram fyrr
en árið 1913 í meiðyrðamáli gegn
franska dagblaðinu Le Matin.
Lokaniðurstöður þingnefndar
Neðri málstofnunnar urðu þær að
ráðherrarnir, Lloyd Goerge og tals-
maður Fijálslynda flokksins á þingi,
hefðu verið sannfærðir um að hluta-
fjáreign þeirra stangaðist ekki á við
opinberar skyldur þeirra; en þetta
voru niðurstöður meirihlutans, ekki
einróma álit nefndarmanna, og nið-
urstöðurnar voru ekki samþykktar
í Neðri málstofunni fyrr en eftir
ákafar flokkadeilur. Þann 18. júní
1913 viðurkenndi Isaacs: „Það voru
mistök að kaupa þessi hlutabréf."
Þessi mistök spilltu þó ekki frama
hans; fjórum mánuðum síðar skip-
aði Asquith hann — eftir nokkurt
hik — deildarforseta yfírréttar Eng-
lands.
Þetta olli háværum andmælum,
og Kipling fann sig tilneyddan að
yrlq'a eitt bitrasta ádeiluljóð sem
fyrirfinnst á enskri tungu. Það hefst
á þessa leið, og fjallar um svikulan
þjón Elísa, sem greint er frá í Gamla
testamentinu:
Whence Comest Thou, Gehazi,
So reverend to behold,
In scarlet and in ermines
And chains of Englands’s gold?
(Hvaðan kemur þú, Gehazi/ Svo
lotningarverður að sjá/ í skarlats-
klæðum og hermelíni/ Og hlekkjað-
ur gulli Englands?)
Rupert Brooke sem var á leið til
Fiji-eyja skrifaði vini sínum í Eng-
landi og sagðist vera að hugsa um
að segja sig úr landsklúbbi frjáls-
lyndra „þar sem ég fyrirlít Fijáls-
lynda flokkinn og Marconi-málið og
Rufus Isaacs í embætti deildarfor-
seta yfírréttar".
Þegar fram liðu tímar voru þeir
hinsvegar fáir sem álösuðu Isaacs
fyrir kaupin á Marconi-bréfunum.
Hann hafði verið vinur Merseys lá-
varðar áður en rannsóknin hófst
og niðurstöður hennar urðu heyrum
kunnar; og hann var það áfram.
Mersey var sá síðasti sem Isaacs
heimsótfi áður en hann hélt til Ind-
lands sem landstjóri, og hann var
sá fyrsti sem Isaacs heimsótti eftir
heimkomuna. Hann tók son Mer-
seys, Clive Bigham, upp á sína arma
og hjálpaði honum, og var ráðgjafí
hans þegar hann af hálfum hug
bauð sig fram til þings fyrir Frjáls-
lynda flokkinn. Isaacs andaðist níu
árum eftir að hann lét af embætti
landstjóra á Indlandi, og bar þá
nafnbótina markgreifí af Reading,
og hafði orðið margskonar heiðurs
aðnjótandi. Við lát hans skráði Big-
ham í dagbók sína: „Fáir samtíma-
menn okkar hafa notið, og
verðskuldað, jafn mikillar vel-
gengni, virðingar og hlýhugar."
Engu að síður var Marconi-málið
vansæmandi. Isaacs hlýtur að hafa
fundizt hann hafa eitthvað að fela,
því annars hefði hann sagt Neðri
málstofunni frá hlutafjáreign sinni
í bandaríska Marconi-félaginu. Sim-
Á bátadekk-
inu um borð í
Titanic.
J. Bruce
Ismay (með
hönd undir
kinn) ber vitni
hjá rannsókn-
arnefnd
öldimgadeild-
ar bandaríska
þingsins í
Waldorf
Astoria-hótel-
inu í New
York.
yfirmaður dómstóla. Árið 1911 var
hann aðalsaksóknari í meiðyrða-
máli þar sem gefíð hafði verið í
skyn að George V, sem þá átti að
fara að krýna konung, hefði verið
kvæntur áður en hann kvæntist
Maríu drottningu. Þetta sama ár
var hann aðlaður og skipaður í ráð
konungs (Privy Council).
Það vildi svo til að um svipað
leyti og Rufus Isaacs varð ráðherra
árið 1910 var Godfrey bróðir hans
með-framkvæmdastjóri hjá Marc-
oni Wireless Telegraph Company.
Loftskeytafélag þetta var vel þekkt
og hafði náð nokkrum árangri, en
skaraði á engan hátt fram úr. Svo
var það í marz 1912 að Godfrey
Isaacs og Marconi tókst að ná mjög
þýðingarmiklum samningum við
brezku ríkisstjómina — málið heyrði
aðallega undir póststjómina — um
að koma upp og reka mjög víðtækt
loftskeytakerfi er samtengdi
Brezka heimsveldið. Ekki var leitað
umsagna lögfræðilegra ráðunauta
ríkisins. Engu að síður komst á
kreik orðrómur um að Marconi hefði
hlotið þessa einkaaðstöðu vegna
þess að/áðherrann hefði beitt áhrif-
um sínum í þágu bróður síns. Það
fylgdi söguburðinum að Rufus Isa-
acs og einnig Lloyd George og
leiðtogi Fijálslynda flokksins á
þingi hygðust hagnast á þessum
samningum.
Þessi orðrómur átti ekki við rök
að styðjast. Hið rétta var, þótt það
væri ekki á allra vitorði, að Godfrey
Isaacs hafði komizt yfír verulegt
magn hlutabréfa í American Marc-
oni Company; og 9. apríl 1912,
þegar þeir voru að snaeða saman
hádegisverð á Savoy Hotel, bauð
hann bræðmm sínum, Rufus og
Harry, nokkur bréfanna. Þetta var
daginn áður en Titanic lagði úr
höfn. Rufus Isaacs afþakkaði boðið
á þeirri forsendu að hann vildi ekki
hafa nein afskipti af fyrirtæki er
ætti í viðskiptasambandi við ríkis-
stjómina. Harry Isaacs þáði boðið.
Titanic sökk 15. apríl, og meðan
umheimurinn beið kvíðinn eftir
fréttum, gerðu menn sér í fyrsta
sinn grein fyrir þeirri gjörbyltingu
sem uppfinning Marconis hafði
valdið. Sem dæmi má nefna að
morguninn 17. apríl birti dagblaðið
Northem Echo, sem W.T. Stead,
einn þeirra er fórust með Titanic,
hafði ritstýrt, frásögn frá fréttarit-
ara sínum í New York sem hljóðaði
svo:
Það eru meira en 36 klukku-
stundir liðnar frá því mesta
stórslys sögunnar varð á Norð-
ur-Atlantshafí, og til New York
hefur ekki borizt ein einasta frá-
sögn sjónarvotts né frétt frá
neinum blaðamanni innan þús-
und mílna frá slysstaðnum út af
Nýfundnalandsbanka þar sem
Titanic sökk.
Allar fregnir til þessa hafa kom-
ið með loftskeytum, og verið frá
einhveijum yfirmönnum á skip-
um eða frá landstöðvum, sem náð
hafa sendingum frá loftskeyta-
stöðvum um borð í Carpathia,
Olympic, Parisian, Virginian,
Baltic eða Califomian og gripið
þær á óskýranlegri leið þeirra
um loftin.
Sá gífurlegi kvíði, sem gripið
hefur aðstandendur farþeganna
1.400 í Titanic meðan þeir bíða
eftir að fá að vita nöfn þeirra sem
björguðust, hefur brotizt fram í
mesta flóði Marconi-skeyta, sem
nokkumtíma hefur borizt upp að
Atlantshafsströndinni.
Þennan sama dag bauðst Harry
Isaacs til að selja Rufus bróður
sínum nokkur hlutabréfa sinna í
American Marconi Company. í
þetta sinn tók lögmaðurinn tilboð-
inu. Hann keypti 10.000 bréf á 2
pund bréfið; þetta var mikil fjárfest-
Guglielmo
Marconi (til
hægri) og
Godfrey Is-
aacs.