Morgunblaðið - 28.09.1986, Blaðsíða 56

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 28. SEPTEMBER 1986
Downie fesdr kvikmyndatökuvél á
kajak eins ofuriiugans í Break
through Disability-leiðangrinum.
málum, sem honum eru mikið
hjartans mál. Verkalýðsfélag
breskra kvikmyndagerðarmanna er
mjög sterkt og þar til 1979 átti
'Downie í stöðugum útistöðum við
forráðamenn þess. Þeir neituðu
honum t.d. um inngöngu í félagið
um árabil.
„Árið 1979 var reynt að fá ein-
hveija til að gera heimildamynd um
bátafólkið í Víetnam, en enginn
fékkst til þess vegna hættu á sjó-
ránum og öðru slíku. Ég var beðinn
að taka þetta að mér og hafði ég
blaðamann með í förinni. Ég lauk
við myndina en verkalýðsfélagið
kom í veg fyrir að hún yrði nokk-
urn tíma sýnd. í reglum félagsins
stendur nefninlega að til að heim-
ildamynd teljist lögleg til sýninga,
verði a.m.k. níu manns að standa
að gerð hennar, nema ef' um
Ahugiá skæruhemaði
varð ofar læknisfræðinni
- rætt við ævintýramanninn Nick
Downie, sem hætti læknanámi til
að kynna sér líf og baráttu skæru-
liða víða um heim
ÆVINTÝRAMENNSKAN skýn ekki beinlínis úr góðlátlegu andliti
Bretans 'Nicks Downie, en viðmælendum hans verður fljótlega Ijóst
að maðurinn hefur ekki dvalið alla sína ævi við pappírsvinnu á ryk-
ugri skrifstofu. Hann er ævintýramaður í húð og hár. Hann hefur
lagt stund á nám í læknisfræði, verið í víkingasveit breska flug-
hersins, unnið fyrir Súltaninn í Oman, búið með skæruliðum í löndum
sem Chile, Afganistan og Angóla, unnið til verðlauna fyrir heimilda-
myndir um stjórnmálaástandið í sömu löndum og farið í ævintýraferð
með fötluðum á Langjökul og niður Hvítá. Hann er kannski ekki
mörgum kunnur á íslandi en vera má að úr því rætist, þar sem
hann hefur nú ákveðið að leggja fyrir sig ritstörf.
Að hlusta á Downie segja frá
ferli sínum er eins og að heyra les-
ið upp úr reyfara. Hann hóf nám í
læknisfræði átján ára gamall, en
hætti eftir þijú og hálft ár. Stremb-
ið nám var ekki orsök þess að hann
hætti við læknanámið heldur
óvenjulegur áhugi á skæruhemaði.
Málaliði í
Miðausturlöndum
„Ég hafði alltaf haft mikinn
áhuga á lífi og baráttu skæmliða
og það sem næst kemst slíkum
hemaði í Bretlandi er SAS sveitin,
(Special Air Service - Víkingasveit
breska hersins), svo ég gekk í
hana,“ segir Downie lágum, en
skýmm rómi. „Þar var ég hermaður
í níu mánuði en gerðist þá eins
konar málaliði í Miðausturlöndum.
Þá fékk ég það verkefni að vera í
her Súltansins í Oman um tíma, en
alls var ég rúm þijú ár í herþjón-
ustu. Á meðan ég vann fyrir
Súltánin, bar ég m.a. ábyrgðina á
innrás inn til Suður-Yemen. Alls
vomm við átta mánuði í eyðimörk-
inni, á meðan á innrásinni stóð. Við
sprengdum þá upp virki eitt, en
hershiifðingjanum var víst ekki
kunnungt um að sprengja ætti þetta
virki og var ég þá rekinn úr þjón-
ustunni," segir Downie og glottir.
Glottið breytist í bros og Downie
heldur áfram í hæðnistón:
„Reyndar var ég ekki beinlínis
rekinn. Þeir létu mig bara fá annað
starf: að gæta úlfalda við landa-
mæri Suður-Yemen í 18 mánuði,"
segir Downie og skellir uppúr.
„í ársbyijun 1975 hætti ég úlf-
aldagæslunni og fór til Kúrdistan í
Irak. Þar gekk ég í Iið með Psh
Merga-skæmliðum undir stjóm
Mustafa Basami. Ég átti að stofna
og þjálfa hóp hryðjuverkamanna
fyrir Basami, en upp komst um
áætlun Kúrdanna og þeir gáfust
upp í apríl sama ár. Þannig varð
ekkert úr hryðjuverkaáformum
okkar.“
Eftir þijá og hálfan mánuð í ír-
ak, fór Downie til Eritreu í Eþíópíu
og bjó með skæmliðunum þar. Þar
kviknaði áhugi hans á kvikmynda-
gerð, sem hann hefur unnið við
síðan. Fyrsta heimildamyndin hans
fjallaði einmitt um ástandið í
Éþíópíu á þessum tíma.
„Ég hafði ekkert lært í kvik-
myndagerð, en hafði samt eitthvað
fiktað við myndavélar þegar ég var
með SAS-sveitinni. í Eþíópíu keypti
ég mér bara bók um kvikmynda-
gerð og hófst handa. Ég fjárfesti
svo í gamalli, ódýrri kvikmyndavél
og reyndi að æfa mig svolítið, en
filmur vom svo dýrar að ég hafði
ekki efni á því að eyða miklu í
æfingar. Áður en ég gerði mína
fyrstu kvikmynd hafði ég einungis
skotið u.þ.b. eina klukkustund á
filmu."
Eftir Eþíópíu-dvölina barðist
Downie í sex vikur með Polisario-
skæmliðunum í vesturhluta Sa-
hara-eyðimerkurinnar, en þeir eiga
enn í útistöðum við Marokkóher í
miðvesturhluta eyðimerkurinnar.
„Ég gerði aðra heimildamynd
mína um baráttu Polisarioanna og
hlaut fyrir hana viðurkenningu frá
Konunglega sjónvarpsfélaginu í
Bretlandi áríð 1976. Síðan þá hef
ég verið meira eða minna viðloð-
andi kvikmyndagerð," segir
Downie.

Moí-gunblaðid/Þorkdl Þorkclsson
Kvikmyndað við Gullfoss.
Horföi á félaga sinn
skotinn til bana
„Árið 1977 fór ég til Chile og
vann með andspymuhreyfmgunni
þar. Ég ætlaði að gera heimilda-
mynd um þá reynslu, en ekki
reyndist unnt að fjármagna það
fyrirtæki. Það koma oft dauð tíma-
bil í mínu starfi þar sem lítið er
um verkefni og þetta var eitt slíkt.
Ég hélt því næst til Rhodesíu sem
þá hét (nú Zimbabwe) og var þar
í fimm mánuði ásamt félaga mínum.
Hann var myrtur stuttu eftir að við
komum þangað. Einn skæruliðanna
skaut hann á tveggja metra færi.“
Flestum hefði sennilega fallist
hugur við að sjá besta vin sinn skot-
inn til bana af stuttu færi, en
Downie virðist í fyrstu ósnortinn.
„í byijun fékk þetta ekki mikið
á mig; mér fannst þetta svo óraun-
verulegt," segir Downie og yfir
hann færist hugsandi svipur. „En
svo fóru kunningjamir í Rhodesíu
að falla eða hverfa hver á fætur
öðrum og þá fórþetta að hafa mik-
il áhrif á mig. Ég hefði sennilega
aldrei getað komist út úr þessu
ævintýri heill á geðsmunum, ef
konan mín, sem stödd var í Rhod-
esíu á þessum tíma, hefði ekki
hjálpað mér_ í gegnum þetta mikla
sáiarstríð. Ég á henni mikið að
þakka," segir Downie lágum rómi,
en skiptir svo snögglega um um-
ræðuefni.
Endalaus barátta við
verkalýðsf élagið
Downie snýr sér að verkalýðs-
stríðsmynd er að ræða, þá mega
þeir vera fjórir.
Vegna þess að ég var einn með
blaðamanninum fékk myndin aldrei
náð fyrir augum verkalýðsforyst-
unnar og ég hef ekki einu sinni
fengið að beija hana augum. Hún
er geymd einhvers staðar á góðum
stað, þar sem enginn kemst að
henni."
Einstæð mynd um
Afganistan
„Á leið minni aftur til Bretlands
eftir myndina um bátafólkið, kom
ég við í Afganistan. Þetta var áður
en Sovétmenn réðust inn í Afganist-
an og mjög fáir höfðu hugmynd
um hvað var að gerast í landinu.
Ég var kunnugur málefnum Afgan-
istan eftir að hafa gengið um nær
allt landið þegar ég var 19 ára. Ég
var í fimm mánuði í Afganistan og
sneri ekki heim fyrr en á jóladag
1979. Daginn eftir réðust Rússarn-
ir inn. Ég var mjög heppinn að
hafa fengið tækifæri til að gera
heimildamynd um málefni Afgan-
istan áður en innrásin var gerð
enda var þetta eina myndin sinnar
tegundar í heiminum. Ég hélt að
ég gæti selt hana eins og skot, en
þá kom í Ijós að verkalýðsfélag
kvikmyndagerðarmanna hafði verið
í verkfalli í þijá mánuði og ég átti
í ótrúlegum erfiðleikum með að fá
myndina sýnda. í fjóra daga stóð
ég í stöðugu stappi við verkalýðs-
foringjana og fór meira að segja í
blöðin með málið. Það hafðist hins
vegar og myndin var sýnd. Hins
vegar lyktaði málum þannig eftir
þessa þrætu við verkalýðsfélagið,
að ég fékk engin verkefni í rúma
átta mánuði.
Ég hafði heitið sjálfum mér að
fara aldrei aftur til Afganistan, en
þar sem ég fékk engin önnur verk-
efni, varð ég að fara aftur þar inn
árið 1981 og gera aðra mynd. Sú
hlaut viðurkenningu frá sjónvarps-
félaginu og var send á kvikmynda-
hátíðina í Monte Carlo."
Ótryg-gar tekjur í
ævintýramennskunni
Þrátt fyrir að margar heimilda-
myndir Downies hafi hlotið viður-
kenningar hér og þar og selst
ágætlega, segir Downie að ekki sé
tryggar tekjur að hafa í þessari
starfsgrein.
„Eftir fyrri ferðina til Afganistan
skuldaði ég um 20.000 sterlings-
pund, en gat greitt allt aftur 10
dögum eftir að ég kom heim. Samt
fékk ég ekkert í eigin vasa fyrir
heils árs vinnu, svo fjárhagurinn
er ekki alltaf gæfulegur. Eg kýs
að vinna einn, því yfirleitt eru ekki
þannig laun í boði fyrir verkefni
að hægt sé að lifa af þeim sæmi-
lega. Oft kemur líka fyrir að gengið
sé á bak samninga þegar maður
tekur að sér verkefni fyrir aðra.
Það er mjög þreytandi til lengdar
að lifa með mikinn skuldaböggul á
herðum sér, en ég reyni yfirleitt
að fjármagna mínar myndir sjálfur.
Þegar ég fór í fyrri ferðina inn til
Afganistan, fór ég fram á það við
sjónvarpsstöðina sem réð mig til
verksins, að ég fengi eitthvað greitt
út í hönd. Ég fékk þá 3.000 pund
fyrirfram og átti að fá önnur 3.000
pund ef ég kæmist út úr landinu á
lífi og með myndina með mér. í
síðara skiptið kröfðust forystumenn
verkalýðsfélagsins þess að myndin
tilheyrði Thames-útgáfufyrirtæk-
inu, en áður hafði ég alltaf átt
einkarétt á öllum mínum myndum.
Þeir vildu greiða mér lúsarlaun svo
ég samdi um að ég myndi gera
myndina með því skilyrði að ég
fengi greitt visst hlutfall af allri
sölu af kvikmyndinni erlendis. Þeir
gengu að þessu en vildu samt halda
samningnum leyndum fyrir öðrum
í verkalýðsfélaginu. Þegar ég kom
aftur höfðu þeir auðvitað stein-
gleymt þessu samkomulagi. Það
þótti mér súrt í broti; engin laun
fyrir allt starfið og svo hirti verka-
lýðsfélagið þrenn verðlaun og
viðurkenningar fyrir myndirnar
rnínar."
Ævintýramennskan
aðbaki?
Eftir Afganistan-ævintýrin hætti
Downie afskiptum af stjórnmálum
annarra landa og tók sér vinnu við
stöð 4 í Bretlandi. Þar sá hann um
gerð nokkurra heimildamynda, sem
fjölluðu um hvernig maðurinn
kemst af við ýmsar aðstæður, t.d.
í frumskógi, heimskautslöndunum
og vinnuþrælkunarbúðum. Alls
voru þættirnir sex og hefur hann
þannig haft ofan af fyrir sér sl. tvö
ár.
Downie er fertugur að aldri,
kvæntur og þriggja barna faðir.
Hann segir að fjölskyldan hafí haft
töluverð áhrif á ákvörðun hans um
að hætta ævintýramennsku sinni
og leggja fyrir sig ritstörf.
„Við kynntumst árið 1975 þegar
ég var nýbúinn með myndina í
Eþíópíu, þannig að hún vissi alveg
hvað ég var að gera. Hún hefur
alltaf sýnt mér mikla þolinmæði og
skilning og jafnvel orðið mér að liði
við verkefni mín. Hún hefur tvisvar
komið til Sahara, en ekki farið inn
á bardagasvæðin heldur dvaldi hún
í flóttamannabúðunum. Þegar ég
fór til Afganistan í fyrra skiptið,
var mjög erfitt fyrir blaðamenn að
komast yfir landamærin frá Pakist-
an. Þá kom hún og elsti sonur minn,
sem er reyndar stjúpsonur minn,
með mér og gaf það mér tækifæri