Morgunblaðið - 28.09.1986, Blaðsíða 57

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 28. SEPTEMBER 1986
57
anna og lítil stjórn. Óreiðan og
agaleysið þama er í algleymingi og
eru Afganir lélegir leiðtogar að
mínu mati. Þeir eru flestir gungur
sem hafa aldrei heyrt orðin „að
duga eða drepast". Eg hef sjálfur
séð þá margsinnis hörfa undan á
vígvellinum.
Það er heldur ekki hægt að segja
að mikil fóstjarðarást sé ríkjandi
hjá stómm hluta þjóðarinnar; ef
þeir flýja yfir til Pakistan þá snúa
þeir aldrei aftur til Afganistan,
þrátt fyrir að bardagar hafi stöðv-
ast í héraðinu þeirra. Þannig hafa
heilu þorpin flúið, allt leggst í eyði
og af því leiðir matarskortur og
eymd. Fólkið vill mikið frekar verða
eftir í Pakistan þar sem hugsað er
um það í flóttamannabúðunum og
það þarf lítið að hafa fyrir lífinu.“
Þegar Downie er spurður hvort
hann telji að Afganir takist ein-
hvem tíma að hrekja Sovétmenn
úr landinu, er svarið afdráttarlaust
neitandi.
„Þjóðin er mjög fáfróð og vanþró-
uð og ég hef ekki trú á því að þeim
takist nokkum tíma að losa sig
undan áhrifum Sovétmanna. Rúss-
ar hafa líka gert ýmislegt fyrir
þjóðina, þótt það hafi verið gert í
eiginhagsmunaskyni. Þeir einu sem
hafa reynt að bæta menntakerfið,
heilbrigðisþjónustuna o.s.frv. og
það hefur komið Afgönum að not-
um, þótt þeir berjist núna gegn
yfirráðum þeirra.“
Afganska þjóðin samanstendur
af mörgum ættflokkum, en Downie
segir þá yfirleitt ekki viðmótsþýða.
„Eg lenti í illindum við Btan-
ættflokkinn, sem er einn sá alversti.
Þeir stela stöðugt hvor frá öðrum
og stálu miklu frá mér. Ég dvaldi
sex vikur í húsi með manni sem ég
vissi að ætlaði að myrða mig, bara
til að ná farangrinum mínum. Btan-
amir reyndu að stela öllu af mér,
meira að segja matnum. Flokkur
Btana réðist á okkur, en við vomm
fjórir saman, allir óvopnaðir. Þeir
ætluðu að ræna öllu en þá sagði
ég þeim að ég væri að gera kvik-
mynd um heilaga stríðið í Afganist-
an. Skiptust þeir þá í tvo hópa,
annar vildi fá að vera með í mynd-
inni, en hinn vildi bara farangurinn.
Á meðan þeir voru að hugsa sig
um, læddumst við í burtu. Þeir
náðu þó einni tösku með filmuspól-
um í en sem betur fer kom í ljós,
að þetta voru allt óáteknar filmur
svo a.m.k. tapaði ég ekki heimilda-
myndinni minni."
Hvers vegiia að leggja
þetta á sig?
Marga unglinga dreymir um
áhættusamt líf og sumir leggja
jafnvel í langar ævintýraferðir til
að svala þörfínni fyrir tilbreytingu.
Flestir snúa hins vegar aftur heim
og koma sér þægilega fyrir og taka
lífinu með ró þegar líða tekur á
ævina, sérstaklega ef íjölskylda er
komin í spilið. Það er forvitnilegt
að vita hvað fékk Downie til að lifa
svona lífi í 20 ár.
„Ég lenti oft í vandræðum í
læknaskólanum fyrir að eyða öllum
stundum í lestur bóka um skæru-
hemað. Að því kom að ég varð að
gera það upp við mig hvort ég ætl-
aði að vera læknir eða hvort ég
færi út í heim til að kanna líf skæru-
liða sjálfur. Ég ákvað að reyna að
fá alla þá þjálfun sem mér bauðst
í Bretlandi til að undirbúa mig und-
ir skæruhemað og gekk því í SAS
sveitina. Langtímaáætlunin var að
gerast blaðamaður, en mig vantaði
reynsluna svo ég tók að mér ýmis
smáverkefni „free lance". Ég vildi
skrifa um skæruhemað, enda hug-
fanginn af málefninu. Eina leiðin
til að geta fjallað á raunsannan
máta um skæmliðahreyfingar, var
að ferðast til þessara landa og fylgj-
ast með háttum þeirra, búa með
þeim og jafnvel beijast með þeim.
Þegar ég hófst handa við að koma
áætluninni í verk, fékk ég áhuga á
kvikmyndagerð og hef haldið mig
við þann hluta blaðamennskunnar."
Nú hefur Downie hins vegar
fengið sig fullsaddan af þessu líferni
og ætlar að taka sér rólegri verk-
efni fyrir hendur.
„Eftir 20 ár var ég orðinn þreytt-
ur á þessu endalausa flakki. Það
eru nokkrar góðar og gildar ástæð-
ur fyrir því að ég hætti. Fyrst ber
að nefna fjármálahliðina. Þetta er
eilíft basl og ég er orðinn lang-
þreyttur á skuldahalanum enda-
lausa. Svo var þetta líka alveg
ómögulegt fyrir fjölskylduna. Þau'
hafa aldrei kvartað eða reynt að fá
mig ofan af áætlunum mínum, en
tilvist þeirra var mér sífellt áminn-
ing um áð hætta þessu og taka upp
fasta vinnu heima í Lundúnum.
Dæturnar mínar tvær, fjögurra og
þriggja ára, eru líklega alveg tilbún-
ar að kynnast almennilegum föður.
Þriðja ástæðan var stríðið óend-
anlega við verkalýðsfélagið. Verk-
efnaleysið gat staðið mánuðum
saman og það fór verulega í taug-
arnar á mér. Loks var ég búinn að
fá meira en nóg af eilífum skotárás-
um og stríði. Þreyttur á að sjá fólk
drepið allt í kringum mig og mig
langaði ekki að hljóta sömu örlög
og margir félaga minna. Ég sá lík
mitt oft fyrir mér; liggjandi sundur-
skotið í einhveijum skurði. Ég er
viss um að skæruliðarnir myndu
ekki einu sinni hafa fyrir því að
grafa mig.“
Breakthrough Disabi-
lity og tryg-g-ing-arsala
Síðasta ævintýri Downies var
ferðin með Iceland Breakthrough
hópnum á Langjökul og síðan niður
Hvítá í júlí sl.
„Ég hafði verið óheppinn með
síðustu tvær myndimar mínar og
gekk ekkert að selja þær. Þá kom
Mick Coyne, leiðangursstjóri Ice-
land Breakthrough, til mín, og
stakk upp á því að ég kvikmyndaði
fyrir þá þessa ævintýramynd. Mick
hafði tekið hluta af myndinni Ice-
land Breakthrough um ferðina
niður Jökulsá á Fjöllum og langaði
að fara aðra ferð í minningu Paul
Vander Molen, leiðangursstjóra í
fyrri ferðinni, sem lést fyrr á árinu.
Þeir vildu fara í ferð niður Hvítá
með fatlaða og mér leist ágætlega
á hugmyndina. Ég hafði í raun aldr-
ei kynnst fötluðu fólki áður og þetta
var því mjög dýrmæt reynsla fyrir
mig. Þetta er ósköp venjulegt fólk
sem hefur mikinn vilja og getur
gert næstum allt sem það vill, eða
a.m.k. reyna þau það. Ég var snort-
inn og hugfanginn af dirfsku þeirra
og ég vona að okkur takist að koma
þeim skilaboðum til áhorfenda í
myndinni.
Þetta var mjög skemmtileg en
ákaflega erfið ferð. Landið yktcar
er stórkostlega fallegt. Hér eru
staðir sem líta út fyrir að hafa aldr-
ei verið heimsóttir af mönnum eða
dýrum. Mér þætti gaman að koma
hingað aftur en ég veit ekki hvenær
það gæti orðið."
Að ferðinni niður Hvítá lokinni,
segist Downie vilja fá sér fast starf,
en fara kannski öðru hvoru í ævin-
týraferðir með félögum sínum.
„Mick er að leggja drög að ann-
arri ferð um Himalaya-fjöllin núna
í haust, en ég er ekki búinn að
ákveða hvort ég fer með. Annars
er búið að bjóða mér ágætis starf
og ef ég tek því fæ ég tækifæri á
því að ferðast töluvert." Downie
þegir stutta stund og glottir, en
heldur svo áfram í hæðnistón: „Ég
veit þú trúir því ekki, en starfið
felst í því að selja tryggingar! Ef
ég tek því, veit ég þó að ég fæ
gistingu á þægilegri stöðum en ég
er vanur á ferðalögum. Það verða
hótel, en ekki kaldar gryfjur í fjand-
samlegu landi.“
VIÐTAL: Helga Guðrún Johnson.
til að dyljast yfirvöldum. Allir héldu
að við værum bara bresk fjölskylda
í óvenjulegu sumarfríi. Á nóttunni
skipti ég svo um föt og fór um all-
an bæinn í leit að samböndum til
að komast yfir landamærin. Svona
leikaraskapur er ekki nauðsynlegur
lengur, því blaðamenn komast núna
frekar auðveldlega inn í landið."
Hernaðaraðgerð
í Angóla
Áður en Downie hætti öllum af-
skiptum af stjórnmálaástandi í
ljarlægum löndum fór hann inn til
Ángóla. Þar gekk hann í lið með
skæruliðum og tók þátt í þriggja
vikna langri hernaðaraðgerð.
„Breska pressan var full af frétt-
um af skæruliðasveitunum í
Angóla, sem þeir sögðu vera litla
hópa af illa þjálfuðum hryðjuverka-
mönnum. Ég heyrði þessar fréttir
í útvarpinu en á sama tíma var ég
að beijast í gegnum frumskóginn
þar með 3.000 manna her skæru-
liða. Við vorum að elta uppi stjórn-
arhermenn, sem höfðu orðið illa úti
í bardögum við skæruliðana.
Nokkrar aðskildar skæruliðahreyf-
ingar höfðu sameinast gegn þessari
hersveit stjórnarinnar og var þetta
ákaflega vel skipulagður her. Við
höfðum reiknað með að hitta á her-
sveitina á ákveðnum stað, en þetta
var allt skóglendi og ákaflega erfitt
yfirferðar. I ljós kom að við höfðum
misreiknað okkur um fjóra km þeg-
ar kom að því að gera atlögu.
Stjórnarherinn var á stórum flutn-
ingabílum en við vorum fótgang-
andi, svo að þeir komust undan og
ekkert varð úr árásinni.
Ég taldi þetta merkilega frétt
fyrir pressuna; frétt sem gæti kom-
ið mönnum í skilning um, að þetta
voru ekki örfáir hryðjuverkamenn
heldur fjöimennur og vel skipulagð-
ur her sem hafði yfirleitt yfirhönd-
ina í baráttu við stjórnarherinn. Ég
var fullur áhuga og kom aftur til
Bretlands með fína heimildamynd,
en enginn vildi kaupa hana. Aftur
eyddi ég löngum tíma í að ganga
á milli sjónvarpsstöðva til að selja
myndina. Fréttir frá Angóla voru
ekki lengur í tísku á þessum tíma
og tel ég það vera eina helstu
ástæðu þess að myndin seldist illa.
Svo áttu engin blóðug sér stað og
það selst illa. Myndin gekk líka
lengra en þótti sæma pressunni;
hún sýndi þá hlið sem breska press-
an kærði sig ekkert um. Pressan
hafði skapað vissa ímynd af skæru-
liðunum í Angóla og henni átti ekki
að breyta.
Frelsishetjurnar
eru gringrir
Það sama má eiginlega segja um
Afganistan. Pressan bjó til frelsis-
hetjur úr huglausum fjallamönnun-
um. Þetta álit mitt á Afgönum nýtur
ekki mikilla vinsælda, en er engu
að síður sannleikurinn. Málið er
bara að enginn kærir sig um að
heyra sannleikann," segir Downie
hvasst.
„Afganir eru að vissu leyti að
beijast fyrir því sem þeir trúa á;
þeim er illa við útlendinga og þeim
er illa við kommúnista. Eg virði þá
fyrir að vilja ekki erlend yfirráð í
sínu landi og sumir þeirra eru jafn-
vel að betjast fyrir einhverri
hugmyndafræði. En það er svo
margt rotið við þetta frelsisstríð
þeirra. Það eru ótal margir sem
hagnast hafa á stríðinu og hafa
gert allt frá 1979. Þegar ég var
þarna í fyrra skiptið, lenti ég í miðj-
um skotbardaga tveggja flokka,
annars vegar hópi hermanna sem
hafði gengið í lið með skæruliðunum
og hins vegar flokki stjórnarher-
manna. Þeir skutu hver á annan
þvert yfir á eina og ég lenti í miðj-
unni, þar sem minn flokkur hafði
farið yfír ána en ég komst ekki
með. Skotbardaginn stóð alla nótt-
ina og ég, ásamt 12 öðrum, lágum
bara með hendur yfír höfðinu þang-
að til við komumst undan í vopna-
hléi um morguninn. Ég sá
skæruliðana stela öllum vopnum af
þeim hermönnum sem þeir skutu
til bana eða fönguðu og síðan seldu
þeir allt góssið til Pakistan og
stungu fénu í eigin vasa. Eina sem
þessir menn, og að mínu áliti flest-
ir Afganir, hafa að leiðarljósi er að
ná sovéskum vopnum af hermönn-
unum og fá fyrir þau vænlega
peningasummu. Græðgin er það
sem knýr marga þeirra áfram, enda
fæst góður peningur fyrir vopnin.
Árið 1979 fór t.d. einn riffill á 750
sterlingspund og það er ótrúleg
upphæð á þessum slóðum."
Downie er harðorður í garð Afg-
ana og segir hann mútuþægni vera
allsráðandi í landinu. Það teljist
reglan fremur en undantekningin.
„Til að komast til valda innan
ættflokkanna í Afganistan, verður
maður að múta öllum sem á vegi
verða. Stundum fer allt í eina flækju
þar sem þetta eru litlir flokkar
margir hveijir og fréttir um hveij-
um hafi verið mútað breiðast fljótt
út. Það er mikil spilling innan flokk-
Nick
Downie