Morgunblaðið - 13.12.1986, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 13. DESEMBER 1986
37
tengjast sögulegum atburðum. 'Iins
vegar er minna sagt frá núlifandi
mönnum.
Gamla Reykjavík
Stór hluti bókarinnar flallar um
hús og mannvirki sem horfin eru
fyrir löngu og fæstir muna sjálfsagt
eftir. Mörg þessara húsa stóðu í
miðbænum og gegndu mikilvægu
hlutverki á sínum tíma. Sem dæmi
um slík hús mætti nefna timburhús
sem stóð þar sem Hótel borg er nú
og var þar m.a. fyrsta pósthús
Reykjavíkur.
Fyrir einni öld endurspeglaði
byggðin í Reykjavík stéttaskiptingu
og kjör manna greinilega. í mið-
bænum bjuggu embættismenn og
kaupmenn og aðrir efnamenn. Vest-
urbæinn byggðu mest sjómenn og
þeir sem tengdust útgerð. Þar risu
reisuleg skipstjórahús og sum þeirra
eru allt frá skútuöldinni. Fátækasta
fólkið hefur flest búið í Austurbæn-
um á þessum tíma t.d. Skuggahverf-
inu. Þetta hverfi dró nafn sitt af
kotinu Skugga og lá með sjónum
þar sem Skúlagata er nú. Aftur voru
alltaf nokkuð efnaðir menn í Þing-
holtunum t.d. Magnús landshöfðingi
sem lét byggja Næpuna o. fl.
- Er nokkuð vitað um hvemig kotið
Skuggi leit út?
Nei, það er nú fátt vitað um það,
nem hvað það virtist hafa verið
mesta fátæktarbæli. Það tíðkaðist
ekki að geyma teikningar húsa á
þessum tíma og sjálfsagt hefa engar
teikningar verið gerðar af slíkum
örreitiskotum. Um Skugga hefur
geymst þessi vísuhelmingur og ber
hann ekki vott um mikið ríkidæmi:
Þórður nagaði þurran ugga
þegar að Gísli dó í Skugga.
Hér mun átt við Gísla Nikulásson
tómthúsmann sem dó árið 1819.
- Hvað um ömefni á höfuðborgar-
svæðinu?
Örnefni í Reykjavík
Það er getið fjölmargra gamalla
ömefna í bókinni, venjulega í tengsl-
um við þær jarðir sem þau tilheyrðu.
Bújarðir á borgarsvæðinu voru að
sjálfsögðu margar og em nöfn
sumra þeirra enn við líði. Breiðholt,
var t.d. jörð í eigu dómkirlqunnar
og var þar reyndar lögbýli til
skamms tíma þar sem Alaska er
núna. Eins er með jarðimar Laugar-
nes og Bústaði sem bæði voru fom
býli og er Bústaða t.d. getið í Jar-
teiknabók Þorláks helga. Erfiðara
að afmarka jarðir eins og Vík
(Reykjavík)’ á Seltjamamesi eða
Amarhól sem fóm snemma undir
byggð. Amarhólsjörðin var miklu
stærri en þessi bleðill sem við köllum
Amarhól. Nokkur fom ömefni hafa
þó haldist í Amarhólslandi frá önd-
verður s.s. nöfnin Grófin, Ánanaust
og Austurvöllur.
Eins er sandur af stökum ömenfn-
um í borgarlandinu sem erfitt er að
flokka s.s. Köllunarklettur, sem
menn em reyndar ekki sammála um
hvar hafi verið.
Um ömefnin hef ég aðalega leitað
fanga í prentuðum heimildum og
ömefnasöfnum. Þá hafa ýmsar
heimildir sem safnað hefur verið í
Árbæjarsafni verið mér ómetanlegur
stuðningur varðandi ömefnin og
annað efni bókarinnar.
Þá hef ég víða tínt til skemmtileg-
ar sögur og kveðskap þar sem slíku
er til að dreifa , til að hressa uppá
efnið. Annars verður að hafa í huga
að fyrir um öld var Reykjavík ekki
nema 2500 manna bær og hefur
líklega verið ósköp daufleg byggð á
þeim tíma. Það fer þó ekki hjá því
að maður rekist á margt athyglis-
vert þegar gluggað er í gamlar
heimildir. Ég komst t.d að því að
fyrsti borgarstjóri Reykjavíkur, Páll
Einarsson sem var borgarstjóri 1908
- 1914, bjó í Höfða nokkur ár. Það
atvikaðist þannig að Páll fór norður
á Akureyri þegar hann lét af borgar-
stjóm og var þar í nokkur ár. Síðan
réðist hann til starfa sem hæstarétt-
ardómari hér í Reykjavík um 1920
þegar húsnæðis skortur var mikill.
Borgaryfirvöld notuðu þá rétt sinn
og tóku Höfða leigunámi og bjó
Páll þar í nokkur ár.
— Hvað hefurðu unnið lengi að þess-
ari bók?
Ég skrifaði megnið af þessu á
árunum 1979 - 82 en hafði þá alls
ekki ákveðið að gefa efnið út með
þessu sniði. Þess ber að geta að ég
er ekki eini höfundur bókarinnar -
þar hafa að fleiri lagt hönd á plóg-
inn en ég.
í heild má segja að aðal áherslan
við samningu þessarar bókar hafi
verið að koma fróðleik á framfæri
en þó þannig að reynt er að forðast
miklar fróðleiksþulur. Þessi bók er
alþýðlegt fræðirit og á að vera að-
gengileg fyrir almenning til fróðleiks
um höfuðborgina.
Þetta hefur verið afskaplega lif-
andi viðfangsefni, að fjalla um bæinn
sem maður hefur haft fyrir augum
alla sína tíð. Sjálfur man ég eftir
íjölmörgum svipmiklum húsum sem
nú eru horfin. Ég verð að viður-
kenna að manni þótti landhreinsun
af mörgum þeirra hér í gamla daga
en nú eru viðhorfín önnur og maður
saknar margra þeirra.
Einna erfíðast hefur verið að tak-
marka sig svo að ekki teygðist um
of úr frásögnum. Til að ná víðari
sýn en lögmál textans leyfa hafa
sérstakar innskotsgreinar verið
tengdar textanum á fjölmörgum
stöðum í bókinni og er þar fjallað
um ýmislegt sem hefur fremur al-
mennt gildi og sýnir kannski tíðar-
andann fremur en það sé bundið við
ákveðna staði.
Ég hef skrifað töluvert um dag-
ana, einar 10 bækur held ég, en hef
ekki haft eins gaman af að skrifa
neitt eins og þessa bók. Maður er
alltaf að detta niður á eitthvað nýtt
enda er efniviðurinn nær óendanleg-
ur. - bó.
Grjótagata
6og8
Á þessum stað var reistur
bær (Sandholtsbær) um 1795
af Agli Sandholt eða Jens syni
hans. Þeir voru ættaðir frá
Sandhólum á Tjömesi og er
ættamafnið af því dregið. Um
hálfri öld síðar var byggt nýtt
hús á lóðinni sem löngum er
kennt við svonefndar Thom-
senssystur, Kristjönu og Maríu,
sem þar ráku telpnaskóla og
kallað Thomsenssystrahús.
Kristjana kenndi ensku og
frönsku og gítarspil en María
handavinnu, prjón, útsaum og
annað slíkt. Þær systur töluðu
ævinlega saman á dönsku.
Kristjana var fyrir þeim, talin
lærðari, þannig að María lét
sér að mestu nægja að endur-
taka lítt breytt það sem eldri
systirin sagði. Gámngar í
Reykjavík settu saman eftir-
farandi samtal í nafni þeirra
systra:
K: „Der döde en Kat.“
M: „Ja, der döde en Kat.“
K: „Forleden Nat.“
M: „Ja, forleden Nat.“
K: „I Sturlubúð.“
M: „Ja, í Sturlubúð."
K: „Den döde af eitur.“
M: „Ja, af Anilin-eitur.“
(Eufemia Waage 1949, 60).
Thomsenssystrahús var rifið
um 1905. Löngu síðar var
byggt lítið almenningsnáðhús
á lóðinni en það var rifið 1984
og flutt á lóðina hús sem stað-
ið hafði við Garðastræti 9.
Þiðþurfið ekki að
lenguryfir þessu-
-HANGIKJÖTIÐ ER FRÁ OKKUR
Og hangikjötið frá Kjötiðnaðarstöð KB er gott. Allt frá fyrsta
munnbita mælir það með sér sjálft. Borgarneshangikjötið er
úrvalskjöt, vel taðreykt svo að bragð er að. Sem sagt: Ijúf-
fengt hangikjöt við hvers manns hæfi og hentar við öll tæki-
færi.
KJÖTIONAÐARSTÖD (ffi) Borgarnesi sími 93-7200
MESSÍASAR
TÓNLEIKARNIR
Miðasala:
a) Gimli Lækjargötu í dag
frá ki. 9 til 12
sími 622255-
b) við innganginn.
Endurtökum flutning á Messias eftir Hándel
í Hallgrímskirkju í dag kl. 14.00.
Stjórnandi:
Ingólfur Guðbrandsson.
Kór:
Pólýfónkórinn.
Einsöngvarar:
Maureen Braithwaite
Sigríður Ella Magnúsdóttir
Jón Þorsteinsson
Peter Colman Wright
-<
i
i
>
Greiðslukortaþjónusta.
SINFÓNÍUHLJÓMSVEIT ÍSLANDS