Morgunblaðið - 01.10.1987, Síða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 1. OKTÓBER 1987
Menningarlíf í Tékkóslóvakíu
20 árum eftir innrásina
Ljóðskáld
vaktar
auða lóð
Petr Kabes er eitt af fremstu
ljóðskáldum Tékkóslóvakíu nú á
dögum; en ljóð hans eru ekki gefin
út opinberlega í heimalandi hans,
og sjálfur er hann látinn vinna fyr-
ir sér sem vaktmaður.
Óhijálegu jámhliðinu er lokið
upp fyrir mér; þetta afgirta bygg-
ingarsvæði í Prag ber vott um
vanhirðu, en við hliðið er komið
fyrir skilti með áletruninni „Ríkis-
eign“. Fyrir innan hliðið bíður Petr
Kabes; hann er vaktmaður á þessu
byggingarsvæði. Við klöngrumst
yfir dunka og annað drasl og kom-
um upp að bragganum, þar sem
hann býr — kofinn hans er miklu
lélegri heldur en venjulegur vinnu-
skúr. Á vetuma eru húsakynni
ljóðskáldsins Kabes hituð upp með
litlum kolaofni, og ofnrörið upp af
honum virðist sannarlega ekki
beysið. Á þessari lóð var lengi vel
ætlunin, að ríkið léti byggja skrif-
stofuhúsnæði fyrir rafmagnsveitur
ríkisins, en borgaryfírvöldum hefur
ekki ennþá tekizt a skera úr um,
hvemig húsið eigi að vera. Það er
aftur á móti búið að ákveða, að sú
bygging sem væntanlega verður
reist þama á lóðinni, skuli rifin
aftur árið 1992 — því samþykkt
hefur verið, að þá eigi að byggja
þama eitthvað allt annað. Meðan
á þessari óvissu stendur annast
Petr Kabes vörzlu þessarar bygg-
ingarlóðar ríkisins, sem helzt
minnir á sorphaugasvæði.
Petr Kabes, mundirðu vilja segja
eitthvað frá starfsferli þínum?
Það er riú ekki frá svo mörgu
að segja. Ég var um skeið ritstjóri
bókmenntatímarits á árunum eftir
1960. Ég undirritaði Charta 77,
og hef eftir það ekki fengið verk
mín gefín út — en vitanlega getur
enginn hindrað mig í að semja og
skrifa. Núna tek ég þátt í að rit-
stýra samízdat-mánaðarriti.
Og þú gefur þá líka út Ijóðin þín
í samizdat-útgáfu?
Já, og þau hafa auk þess verið
gefin út erlendis. Þijú ljóðasöfn
eftir mig hafa verið gefín út á
tékknesku í Vestur-Þýzkalandi, og
núna er verið að þýða nokkur af
kvæðunum á hollenzku. Á 7. ára-
tuginum voru þijár ljóðabækur
eftir mig gefnar út hjá opinberu
bókaforlagi hér í Tékkóslóvakíu.
Raunar var líka búið að prenta þá
fjórðu eftir mig, en þá skullu breyt-
ingamar á (1968), og öll eintök
þeirrar bókar voru eyðilögð, nema
örfá eintök, sem mér tókst að
bjarga. Eitt af þessum eintökum
sendi ég svo til bókaútgáfunnar
Dialog í London, en hún er rekin
af landflótta Tékkum. Þetta bóka-
forlag gefur m.a. út tímaritið
Dialog, en það kemur út annan
hvem mánuð. Þetta ljóðasafn mitt
var svo gefíð út þar í landi og hlaut
titilinn „Frestun landsbyggðar“.
Hvers konar Ijóð yrkir þú?
Það hlýtur að vera afar erfitt
að þýða þau á önnur tungumál.
Ég gríp ekki einungis til orða og
orðasambanda, sem hafa tvíræða
merkingu í tékknesku máli, heldur
eru margræð. Ég lít svo á, að minn
merkasti lærifaðir hafí verið T.S.
Eliot. En ég er líka mjög hrifínn
af ljóðum Ezra Pounds — mér geðj-
ast yfírleitt mjög vel að ákaflega
samþjöppuðum ljóðaformum. Eg
dáist mikið að ljóðagerð Octavio
Paz. Árið 1970 var annars í bígerð
að gefa út tékkneska þýðingu á
bókmenntaritgerðum Paz, en yfir-
völdin sáu til þess, að öll eintök
bókarinnar voru eyðilögð.
Af hverju er ekki hægt að gefa
Ijóðin þín út?
Það em ekki pólitísk ljóð. En
mörgum rithöfundum var varpað
út í yztu myrkur eftir 1968—1969,
án þess að ástæðan fyrir því væri
óánægja með verk, sem þeir höfðu
samið. Ástæðan var afstaða rithöf-
undanna. Það em yfír 200 tékkó-
slóvenskir rithöfundar, sem núna
em í starfsbandi og fá ekki gefín
út nein verk eftir sig. — Það er
ekki af því að þeir séu að skrifa
pólitískar bókmenntir, heldur af því
að þeir neita að fallast á og viður-
kenna, að innrás Sovétmanna í
Tékkóslóvakíu 1968 hafí átt rétt á
sér. Það er óskaplega hjákátlegt —
eftir 1971—1972 fóm landsyfírvöld
að taka til hendinni við að láta íjar-
lægja allar bækur eftir þessa
höfunda úr öllum bókasöfnum
landsins, og em þó margir af þess-
um höfundum kommúnistar, sem
aldrei áður höfðu sýnt af sér neina
andstöðu við ríkjandi stjómkerfí
og stjómvöld. Það er nú orðinn
langur bannlisti — „handlangarar
hægri aflanna“ eru þessir rithöf-
undar kallaðir. Á þeim lista em
einungis rithöfundar, sem ekki em
fúsir að afturkalla og lýsa ógilt
það, sem þeir sögðu á ámnum
1960 og fram til 1969. Ekki einn
einasti af hinum færari, fyrmrn
rétttrúuðum kommúnistahöfund-
um gat fallizt á hina nýju stefnu
Kommúnistaflokks Tékkóslóvakíu
eftir sovézku innrásina 1968, það
verður að segjast þeim til hróss.
Hvemig tilfinning er það að
yrkja fyrir fremur fámennan hóp
samizdat-lesenda?
Ég sé nú eiginlega ekki neinn
vemlegan mun á því. Ef við fömm
að bera okkur saman við þjóðlönd
eins og England og Frakkland, þá
komu ljóðabækur út í stómm upp-
lögum hérlendis. Ljóðabækur eftir
Jaroslav Seifert vom prentaðar í
hundruðum þúsunda eintaka, og
Petr Kabes
jafnvel hin minna þekktu ljóðskáld
komust upp í að minnsta kosti
2.000 eintök. Ljóðlistarklúbbur gat
oft á tíðum staðið að útgáfu þetta
10.000 og upp í 13.000 eintaka af
hverri ljóðabók. En þetta táknar
þó svo sem ekki, að það hafí verið
svona margir, sem raunvemlega
lásu ljóðasöfnin. Jafnvel á þeim
tímum, þegar allar kringumstæður
vom mun eðlilegri heldur en reynd-
in er núna, hafa það vart verið
meira en í kringum 500 lesendur,
sem venjulega lásu ljóðasöfn af
raunvemlegum áhuga. Og samiz-
rfaí-eintökin berast mörgum í
hendur, þannig að heildarfjöldi les-
enda verður næstum því hinn sami
og áður. Einasti vemlegi munurinn
á þessari útgáfustarfsemi em
greiðslumar. Fyrir ljóðasöfn, sem
gefín em út hjá opinbemm bó-
kaútgáfum em venjulega greiddar
þetta fímm og upp í fjórtán tékk-
neskar krónur fyrir hvert erindi.
Það hefur þá verið gerlegt að
vinna fyrir sér sem ljóðskáld, án
þess að þurfa að vakta lóðir íríkis-
eign?
Ég hef nú ekki verið hér alltaf.
Áður en ég undirritaði Charta 77,
var ég veðurfræðingur; ég starfaði
sem slíkur uppi á fjallstindi í Norð-
ur-Bæheimi og sendi þaðan út
veðurfregnir. En þegar ég undirrit-
aði Charta 77, komust stjómvöld
að þeirri niðurstöðu, að veðurfregn-
ir, sem teknar væm saman af
þvílíku varmenni og mér, væm með
öllu óþolandi ögmn.
Það er að minnsta kosti hægt
að orða þetta þannig. Sannleikur-
inn er sá, að stjómvöld skikka þá,
sem em berir að stjómarandstöðu,
til að gegna verst launuðu störfun-
um og þeim auðvirðilegustu, sem
fyrirfinnast í þjóðfélaginu. Það er
sem sagt ekki nóg með að við skul-
um ekki fá að gegna þeim störfum,
sem við höfum starfsmenntun og
kunnáttu í — okkur er gert ókleift
að vinna nokkur eðlileg og vel borg-
uð störf yfirleitt. Það er enginn
skortur hérlendis á fyrrverandi
prófessomm, læknum og þess hátt-
ar mönnum, sem vinna nú á dögum
sem gluggaþvottamenn og götu-
sóparar víðsvegar um land. Okkur
hefur áskotnazt sérlega hámenntuð
verkalýðsstétt.
K.OJ.
OKEYPIS
Ókeypis upplýsingar um vöm og þjónustu.
Það eina sem þú þarft að gera er að lyfta
símtólinu, velja númer Gulu línunnar 62 33 88
og spyrja. Hjá starfsfólki Gulu Iínunnar færð
þú vinalega þjónustu og greið svör við spum-
ingum þínum. Einfalt og stórsniðugt - ekki satt!
.ÉG ER ÁKVEÐIN I ÞVl AÐ NOTA
TlMANN VEL I VETUR OG SÆKJA NAM-
SKEIO TIL AD AUOVELOA MÉR VAUÐ HRINGOI
ÉG I GULU LlNUNA OG ÞAR FÉKK
ÉG ÞÆR UPPLÝSINGAR SEM ÉG ÞURFTI. OG
NÚ ER MlNUM TOMSTUNDUM RAÐSTAFAÐ
- ÞEIR VITA BOKSTAFLEGAALLTMENNIRNIR-
Að heiman og úr vinnu þekkjum við vandamál
sem tímafrekt virðist að leysa, en Gula línan
greiðir úr á augnabliki. Við þurfum að hafa upp
á sjónvarpsviðgerðamanni, vélritara eða
þýðanda. Ná í iðnaðarmenn, fá upplýsingar
um hvar er selt parket, hvar er hægt að kaupa
vara- eða aukahluti í bílinn eða
leigja smóking. Úr slíkum
vandamálum leysir starfsfólk
Gulu línunnar. Athugaðu það,
þú hringir og færð upplýs-
ingarnar strax - og það
ókeypis.
.ÉG HEF FAU STARFSFOLKI A AÐ SKIPA 0G
HEF ÞVl HRINGT I GULU LlNUNA ÞEGAR
VFIR FLVTUR A SKRIFSTOFUNNI. ÞEIR
HAFA A SKRA LAUSAFÓLK (.FREE LANCE’)
TIL ALLRA SKRIFSTOFUSTARFA ÞETTA
HEFUR LEYST MINN VANDA OG SPARAÐ
MÉR STORFÉ - POTTÞÉTT ÞJONUSTA" -
62 33 88

Fræðimanna-
styrkir
Attantshafs-
bandalagsins
ATLANTSHAFSBANDALAGIÐ
mun að venju veita nokkra fræði-
mannastyrki til rannsókna í
aðildarríkjum bandalagsins á há-
skólaárinu 1988-1989.
Styrkimir nema nú 185 þúsund
krónum (180 þúsund belgískum
frönkum) og er ætlast til að unnið
verði að rannsóknum á tímabilinu
maí 1988 til ársloka 1989. Ber styrk-
þegum að skila lokaskýrslu um
rannsóknir sínar á ensku eða frönsku
til alþjóðadeildar utanríkisráðuneyt-
isins fyrir árslok 1989. Þar fást
umsóknareyðublöð en umsóknir
skulu berast ráðuneytinu eigi síðar
en 15. desember næstkomandi.
Vestur-
bæjarlaug
opnuð á ný
SUNDLAUG Vesturbæjar var
opnuð aftur í gær en hún var
lokuð mánudag og þriðjudag
vegna viðgerða.
Loka varð lauginni þar sem gera
þurfti við tréverk á böðum og lag-
færa Ioftræstikerfi. * aííJf'* M