Morgunblaðið - 01.10.1987, Blaðsíða 36

36
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 1. OKTÓBER 1987
JMtfguiiÞIiifrtfe
LJtgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aöstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guömundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 600 kr. á mánuöi innanlands. I lausasölu 55 kr. eintakiö.
Er fastgengis-
stefnan í hættu?
að eru margar ástæður
fyrir því, að fyrrverandi
ríkisstjórn tókst að ná tökum
á óðaverðbólgunni og minnka
verðbólguna úr 130% eins og
hún var vorið 1983 niður fyrir
20%. Það voru ekki sízt ytri
aðstæður, sem leiddu til þess
að sá árangur náðist. Verð-
hrun á olíu í ársbyijun 1986
skipti sköpum. Mikil lækkun
vaxta á alþjóðlegum lána-
mörkuðum átti þátt í því, svo
og veruleg hækkun á fískverði
erlendis. Til viðbótar komu svo
ýmsar ráðstafanir, sem fyrr-
verandi ríkisstjóm beitti sér
fyrir. Ein þeirra var sú lykil-
ákvörðun að hætta að láta
gengið síga dag frá degi en
taka upp fastgengisstefnu í
þess stað.
Þær ytri aðstæður, sem áð-
ur voru nefndar, gerðu fyrr-
verandi ríkisstjóm kleift að
halda fast við fastgengis-
stefnu. Sjálfsagt hefði hún
ekki haldið svo lengi, sem raun
ber vitni, ef við hefðum ekki
búið við stöðugt hækkandi
verðlag á fískmörkuðum okkar
og samkeppni milli markaða
vestan hafs og austan um físk
frá íslandi. Þessar stöðugu
verðhækkanir hafa gert físk-
vinnslunni kleift að standa
undir innlendum kostnaðar-
hækkunum.
Nú em blikur á lofti og
hætta á að erfíðara verði að
halda við fastgengisstefnuna
en fram að þessu. Fyrst má
nefna, að það háa verð, sem
hefur verið á fískafurðum vest-
an hafs um skeið, er ekki jafn
tryggt og áður. Kanadamenn
hafa lækkað verð á sínum físki
og gefíð þær skýringar, að
þeir þurfí að losna við birgðir.
Það er nógu slæmt ef verð-
hækkanir vestan hafs stöðv-
ast, en ef verð fer lækkandi
blasa stórfelld vandamál við í
fískvinnslunni.
Það er skoðun manna í sjáv-
arútvegi og fískvinnslu að það
sé að byija að halla undan
fæti eftir einstakt góðæri.
Umskiptin geta verið snögg á
hvom veginn sem er. Miklar
kostnaðarhækkanir innan-
lands og óbreytt gengi hafa
valdið umtalsverðum erfíðleik-
um í öðmm atvinnugreinum.
Þannig er t.d. ljóst, að útflutn-
ingur á ullarvömm er í kreppu
af ýmsum ástæðum. Ein er sú,
að framleiðendum þessarar
vöm hefur ekki tekizt að fylgja
eftir kröfum markaðarins en
önnur, að kostnaðarhækkanir
innanlands en óbreytt gengi
Ieiða til tapreksturs. Stórfyrir-
tæki á borð við Flugleiðir
stendur frammi fyrir því að
miklar kostnaðarhækkanir
innanlands, ásamt vemlegri
hækkun á eldsneyti, hafa leitt
til erfíðari reksturs en búizt
var við. Fastgengisstefnan
veldur því að fyrirtækið verður
að standa undir þessum kostn-
aðarhækkunum án þess að
tekjur aukist í íslenzkum krón-
um.
Þetta em nokkur dæmi um
það, að sú fastgengisstefna,
sem hefur átt ríkan þátt í að
halda verðbólgunni niðri, kann
að vera að bresta. Með þessu
er ekki sagt, að launþegar og
verkalýðshreyfíng beri mesta
ábyrgð á því vegna kröfuhörku
í kaupgjaldsmálum. í fyrsta
lagi er ljóst, að atvinnurekend-
ur hafa keppzt um að yfírbjóða
fólk vegna skorts á vinnuafli.
Það mikla launaskrið, sem hér
hefur verið á ferðinni á und-
anfömum mánuðum, er fyrst
og fremst á ábyrgð vinnuveit-
enda. Þeir hafa verið tilbúnir
til að greiða mun hærra kaup
í mörgum atvinnugreinum, en
um var samið. Það hefur t.d.
aldrei verið upplýst að fullu,
hvað Flugleiðir sömdu um við
flugliða fyrr í sumar svo að
dæmi sé tekið. í annan stað
er ábyrgð ríkisins sjálfs mikil
vegna þess, að því hefur mis-
tekizt að halda aftur af
hækkunum á opinberri þjón-
ustu.
En kjarni málsins er sá, að
nú blasir tvennt við: Annars
vegar er hætta á að fastgeng-
isstefnan sé að bresta en það
mundi leiða til nýrrar verð-
bólguöldu. Hins vegar benda
þær upplýsingar, sem nú liggja
fyrir um kröfugerð verkalýðs-
félaga í kjarasamningum fyrir
næsta ár, ekki til þess að menn
ætli að taka tillit til raun-
veruleikans í efnahagsmálum
okkar um þessar mundir. Hvað
sem öðru líður er a.m.k. nauð-
synlegt að fólk átti sig á því,
að við kunnum að standa
frammi fyrir nýrri öldu óða-
verðbólgu á næstu mánuðum.
Hver viíl það?
Ami Johnsen skrifar um landsfund Borgaraflokksins:
BORGARAFLOl
Á BRAUÐFÓl
Það getur verið góð skemmtun að komast óvænt í fjölmennt
samkvæmi, en það getur verið erfítt fyrir sama fólk að ætla sér
að fara að vinna saman að hinum óteljandi málaflokkum hversdags-
baráttunnar. Stofnun Borgaraflokksins og kosningabarátta var
að mörgu leyti eins og óvænt samkvæmi með mikilli stemmningu
og fjöri án þess að djúpt væri kafað í grundvöll og ástæður.
Margir hrifust með af sjálfu sér, en þegar áhersluatriðin fara að
síast úr og stangast á við hvert annað kemur babb í bátinn á
dekki mannlegu tilfinninganna.
Nýafstaðinn landsfundur Borgaraflokksins stóð í raun frá
fímmtudagskvöldi til laugardagskvölds og það var auðfundið á
fyrsta fundinum sem var opinn öllum að menn lögðu kapp á það
að mynda stemmningu, voru jákvæðir og opnir. En þessi vilji fann
sér ekki farveg og eftir því sem leið á landsfundinn fjaraði undan
og segja má að landsfundurinn hafí endað í hálfgerðri upplausn
í kjölfar kosningar embættismanna og þegar tekist var á um fóstu-
reyðingarmálið þar sem ákveðinni afstöðu gegn fóstureyðingum
var varpað fyrir borð.
Ráðist á Sjálf-
stæðisflokkinn
í upphafsræðu Alberts Guð-
mundssonar á fundinum réðst
hann mjög harkalega að Sjálfstæð-
isflokknum og raunverulega
byggðist öll ræðan á atriðum úr
starfi Alberts innan Sjálfstæðis-
flokksins. Albert reyndi enn sem
fyrr að skapa sér píslarvætti og
má nefna þegar hann fjallaði um
stöðu ríkisfjármála í dag: „Já, mér
er þessi slæma staða ríkissjóðs
undrunarefni í mesta góðæri sem
íslensk þjóð hefur búið við, því eins
og menn geta kynnt sér, þá lagði
ég fram sem fjármálaráðherra
frumvarp til laga fyrir árið 1986
með 123 millj. kr. tekjuafgangi.
Sjálfstæðisflokkurinn boðaði þá til
sérstaks fundar þingflokks og mið-
stjómar í Stykkishólmi í fjarveru
minni, til að eins og alltaf að finna
leið til þess að losna við mig úr
embætti fjármálaráðherra og það
tókst þeim.“ Albert fékk klapp eft-
ir þessi orð, en hver skyldi stað-
reynd málsins vera? Albert var
boðaður á umræddan þingflokks-
fund í Stykkishólmi eins og aðrir
þingmenn flokksins, en skömmu
áður en fundurinn hófst bárust þau
boð frá Albert að hann kæmist
ekki á fundinn vegna þess að hann
þyrfti að vera í afmæli bamabams
síns. Samkvæmt orðanna hljóðan
í ræðu Alberts átti sem sagt að
fresta fundinum, senda þá heim
sem vom komnir langan veg til
Stykkishólms, vegna unglingsaf-
mælis í fjölskyldu eins þingmanns-
ins.
Að lokinni ræðu formannsins
sátu þingmenn Borgaraflokksins
fyrir svömm fundargesta og
tengdust spumingamar fíölmörg-
um málaflokkum, en oft varð fátt
um svör vegna þess að sumar
spumingamar vom markvissar, en
markviss svör lágu ekki á lausu
eins og til dæmis varðandi fram-
kvæmd landbúnaðarstefnu,
húsnæðismála, uppstokkun fjár-
málakerfísins og fískveiðistefnu.
Greinargóð svör fengust til dæmis
við spumingu um menntun fólks á
dagvistarheimilum, en Albert Guð-
mundsson kvað algjörlega ónauð-
synlegt að krafíst væri menntunar
af starfsfólki dagvistarheimila,
nema í mesta lagi af forstöðukonu.
f fjölmennum hópi fólks úr ýms-
um áttum má búast við margs
konar spumingum, en það virtist
vera stefna þeirra sem svöraðu að
taka undir það sem menn virtust
vilja heyra. Það fór hins vegar svo
síðar á fundinum að þegar menn
þurftu að taka af skarið varð uppi
fótur og fít því þá hljómaði ekki
saman eins og til dæmis í fóstu-
reyðingarmálinu. Helstu ræðu-
menn á upphafsfundinum vora m.
a. Rögnvaldur Pálsson fyrrverandi
forsetaframbjóðandi, Guðjón
Hansson leigubílstjóri og Siguijón
Bjamason fangavörður.
Færri fundarmenn
en reiknað var með
Þótt fundarsókn væri á þriðja
hundrað manns í upphafi fundarins
virtist það fara mjög fyrir bijóstið
á forastumönnum fundarins að
fundargestir væra ekki fleiri.
Blaðamenn tvítöldu fundargesti á
fímmtudagsfundinum á meðan Al-
bert Guðmundsson flutti ræðu sína
og vora 204 fundarmenn í fyrri
talningunni, en hafði fjölgað um
einn í þeirri seinni. Eftir ræðuna
komu síðan um 15-20 manns á
fundinn.
I frétt af fundinum skrifaði ég
að liðlega 200 manns hefðu verið
á fundinum, en það var tekið
óstinnt upp af forastumönnum
fundarins sem kröfðust þess að
fundarmenn yrðu sagðir um 400.
Það var síðan auðheyrt á fundinum
að þetta fór í taugamar á sumum
og þótt ótrúlegt sé traflaði þetta
smáatriði fundinn. Á föstudeginum
hélt talnastríðið áfram. Ég spurði
blaðafulltrúa fundarins um fjölda
fundarmanna og hann kvað um
300 vera í salnum. Það var auðséð
miðað við kvöldið áður að svo var
ekki, enda fékkst það staðfest hjá
starfsstúlkum sem skráðu hvem
einasta fundarmann á föstudegin-
um um leið og tekið var fundagjald
að alls hafí um 150 menn sótt
föstudagsfundinn sem fjallaði aðal-
lega um ályktanir nefnda og
mótaði stefnu flokksins.
Einn fundarmanna hafði verið
sendur í útvarp Stjömunnar þar
sem hann hélt því fram að tölur
um fjölda fundarmanna hefðu ver-
ið rangar og nokkrir fundarmanna
gerðu samskonar athugsasemdir í
ræðum sínum. Þegar leið að fund-
arlokum neyddist undirritaður til
þess að fara í ræðustól og svara
fyrir sig í þessu efni. Sá möguleiki
Atkvæðaseðlum dreift, en alls kj
til svara kom til þannig að í stuttu
hléi þegar kosningar stóðu yfír í
fundarlok fór einn fundarmanna í
ræðustól og sagði brandara. Fund-
arstjóri tók því vel og spurði hvort
fleiri vildu koma upp og segja
brandara á meðan beðið væri.
Rödd úr salnum heyrðist þá spyija
hvort Ámi vildi ekki halda áfram
með sinn. Nokkur kliður fór um
við þetta innskot og fundarstjóri
spurði þá hvort fundarmenn vildu
ekki segja sögur af Árna Johnsen
eða hvort hann vildi koma sjálfur.
Þetta tækifæri notaði ég í ræðu-
stól og kvaðst sem blaðamaður
Morgunblaðsins vera að vinna
mína vinnu eins nákvæmlega og
unnt væri og rakti staðreyndimar
um það á hveiju ég byggði tölur
um fjölda fundarmanna. Þá benti
ég á að á lokafundinum sem stóð
yfír og var fíölmennastur væra um
350 manns, enda lá það Ijóst fyrir
að mest höfðu greitt atkvæði 331
og var þó um harða kosningabar-
áttu að ræða í vali varaformanns.