Morgunblaðið - 01.10.1987, Síða 25

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 1. OKTÓBER 1987
25
verð sem nauðsynlegt er. Þrátt fyr-
ir að kannanir og þær tilraunir sem
gerðar hafa verið í þá átt gefi til
stórar vonir, má aldrei gefast upp
við þá vinnu og hver veit nema þar
kunni að leynast og opnast markað-
ir fyrir heilbrigðar landbúnaðaraf-
urðir sem þær íslensku svo
sannarlega eru.
Hins vegar er allt of mikil einföld-
un á staðreyndum að halda því fram
að óþarfi sé að draga framleiðsluna
saman og að það sé bara aumingja-
háttur einn og viljaleysi ráðamanna
að ekki skuli takast að selja land-
búnaðarafurðir á erlendum mörkuð-
um. Því miður heyrast fullyrðingar
af þessu tagi ennþá.
Þá er einnig eðlilegt að horft sé
til aukinnar neyslu innanlands á
kindakjöti og mjólkurafurðum. Lið-
ur í því er að auka fjölbreytni
framleiðslunnar og gera hana sem
aðgengilegasta fyrir neytendur. A
allra síðustu árum og kannski öllu
fremur síðustu mánuðum hafa stór
skref verið stigin í þessa átt sem
vert er að fagna.
Búvörusamningnrinn
er dýrmætur
Þegar litið er á þessa er ljóst að
sá búvörusamningur sem Jón
Helgason, landbúnaðarráðherra
beitti ssér fyrir og tryggir bændum
árlega fullvirði fyrir 11.000 tonn
af kindakjöti og 102—104 milljón
lítra af mjólk á næstu 5 árum er
gífurlegur ávinningur fyrir bænda-
stéttina og trúlega „það dýrmæt-
asta sem bændur eiga nú“ svo
vitnað sé til orða Jóhannesar Kristj-
ánssonar, formanns Landssam-
bands sauðfjárbænda á aðalfundi
félgsins í haust. Með þessu undir-
strikaði hann að sá tími sem
bændum er gefinn með búvöru-
samningnum til að aðlaga fram-
leiðsluna að innanlandsmarkaðnum
er dýrmætur og nauðsynlegt að
hann sé nýttur vel. Óvíst er að eft-
Níels Árni Lund
Enn heyrast raddir
sem undrast að bændur
faí ekki að framleiða
samkvæmt búmarki
sínu, sem að öllu jöfnu
er mun stærra en full-
virðisréttur þeirra. Því
er til að svara að auðvit-
að væri óskandi að fullt
verð fengist fyrir alla
þá framleiðslu en hins
vegar er því ekki að
heilsa í dag, hvort sem
okkur líkar það betur
eða verr.
ir að hann rennur út mæti land-
búnaðurinn sama skilningi
ráðamanna og þegar búvörusamn-
ingurinn var gerður. Reynslan sýnir
að ekki er sama hverjir eru þar í
forsvari.
Þrjú atriði
í því samkomulagi sem gert hef-
ur verið milli ríkis og bænda um
framkvæmd búvörusamningsins
næsta verðlagsár er rétt að undir-
strika þrjú atriði atriði, sem fela í
sér verulega stefnumörkun:
Svæðaskipting
Þar er fyrst til að nefna að viður-
kennd er í reynd svæðaskipting í
íslenskum landbúnaði. í fjöldamörg
ár hefur slík svæðaskipting verið
rædd án þess að hafa verið fram-
kvæmd. Óll rök hníga að því að hún
eigi fullan rétt á sér en hingað til
hefur skort pólitískt hugrekki til
að hrinda henni í framkvæmd. Við
skiptingu landsins í framleiðslu-
svseði er tekið tillit til fjölda áhrifa-
mikilla þátta s.s. nálægðar við
markaði og vinnslustöðvar, land-
nýtingar og landvemdar, byggða-
þróunar og atvinnuhátta einstaka
héraða svo eitthvað sé nefnt.
Þetta er viðkvæm ákvörðun og
ljóst að hana verður ekki hægt að
framkvæma með reglustrikuað-
ferðum, en hún er engu að síður
rétt og mun í framtíðinni treysta
íslenskan landbúnað og stuðla að
byggðajafnvægi. í þessu sambandi
er þó rétt að benda á samþykkt
Stéttarsambands bænda, frá því í
haust, um stefnumörkun í land-
búnaði en þar segir: „Stéttarsam-
band bænda styður heils hugar
hverskonar viðleytni stjómvalda til
varðveislu byggðar en bendir á að
vegna þröngrar stöðu sauðfjárrækt-
ar getur hún ekki tekið á sig byrðar
í því sambandi, enda hlýtur það að
vera hlutverk samfélagsins alls“.
„Hobbybændur“
í öðm lagi er nú framleiðendum
sem engan eða óvemlegan fullvirð-
isrétt hafa, gefinn kostur á að
leggja inn á afurðastöðvar allt sitt
sauðfé og fá greitt fyrir það að
fullu, gegn því að þeir hætti alfarið
sauðfjárframleiðslu.
Með 'þessu er gengið til móts við
ítrekaðar óskir bænda um að draga
vemlega úr framleiðslu sauðfjára-
furða hjá „hobbýbændum". Hér er
einnig komið til móts við þessa
framleiðendur og þar sem þeim er
í síðasta sinn gefmn kostur á að
fá fullt verð fyrir afurðir sínar.
Tilboð til eldri bænda
í þriðja lagi er bændum sem em
67 ára eða eldri gefinn kostur á
að selja eða leigja sinn fullvirðis-
rétt. Sé um leigu að ræða er hún
til fjögurra ára og greitt er 1.100
kr. fyrir ærgildi á ári. Auk þess
heldur jörðin sínum framleiðslurétti
sem er ákaflega mikilsvert atriði í
augum margra bænda. Sala full-
virðisréttar miðast aftur á móti við
að greitt sé á tveimur ámm 5.000
kr. fyrir ærgildið. Ekki er keyptur
eða leigður minni réttur en svarar
til V3 af heildarrétti hvers og eins.
Þessi sömu kjör em boðin sauð-
fjárbændum á mjólkurframleiðslu-
svæðum með það að markmiði að
þar dragi úr framleiðslu sauðfjára-
furða.
Vitað er að margir eldri bændur
vilja gjaman hætta búskap af
margvíslegum orsökum. Þeir hafa
hins vegar veigrað sér við slíkri
ákvörðun m.a. vegna þess tekjutaps
sem það hefur boðað ásamt fjárfest-
ingum sem þeir hafa ekki talið sig
ráða við. Líklega hefur þó mestu
ráðið að margir bændur lifa í von-
inni um að einhver taki við af þeim
á jörðunum og þvi hafa þeir ekki
að einhver taki viðaf þeim á jörðun-
um og því hafa þeir ekki viljað farga
góðum bústofni og því síður skprða
framleiðslurétt jarðarinnar. Afleið-
ingin hefur orðið sú að margir
þeirra framleiða meira en þeir
gjaman vilja og komast af með.
Með þeirri ákvörðun að leigja af
þeim framleiðsluréttinn er í reynd
venð að gefa þeim kost á að draga
úr, eða leggja niður framleiðslu án
tekjuskerðingar og án þess að
skerða rétt jarðarinnar til fram-
leiðslu síðar meir ef þannig þróast
mál að einhver vilji heíja þar bú-
skap að nýju.
Ey ðibýlastefna?
Einhveijum kann að finnast þetta
eyðibýlastefna og vissulega boðar
hún að einhver býli leggi niður sauð-
ijárframleiðslu. Hins vegar gefur
hún einnig möguleika á að auka
hlut yngri bænda á sauðfjárræktar-
svæðum sem lítinn framleilðslurétt
hafa og sýnt er að muni hverfa frá
búskap — og e.t.v. skilja jörðina
eftir í eyði — ef ekkert verður að
gert. Að auka hlut þeirra væri í
samræmi við þá stefnu að beina
sauðfjárræktinni á ákveðin svæði
landsins sem fáa eða enga aðra
kosti hafa í atvinnumálum.
Spurningin er kannski ekki hvort
einhver býli fari í eyði á næstu
árum, heldur miklu fremur hvaða
býli og jafnvel hvaða byggðir? Er
ekki eins gott að viðurkenna þá
óþægilegu staðreynd strax og leita
leiða til að gera hana eins bærilega
og unnt er í stað þess að neita sann-
leikanum og láta skeika að sköpuðu
með framtíð bænda og heilla
byggða. Ef til vill hefur slíkt
ábyrgðarleysi gengið allt of lengi.
Að síðustu skal enn og aftur
minnt á að um þessar aðgerðir svo
og aðrar sem kveðið er á um í reglu-
gerð um stjóm sauðfjárframleiðsl-
unnar og samkomulagi bænda og
ríkisins um framkvæmd búvöru-
samningsins var full eining milli
stjómar Stéttasambands bænda og
ríkisvaldsins. Þetta er sú leið sem
þessir aðilar hafa valið þá bestu til
að feta áfram til hagsbóta fyrir
bændur og aðra landsmenn.
Höfundur er starfsmaður land-
búnaðarráðuneytisins.
Notaðu
næst
línudansinn
verður leikur einn