Morgunblaðið - 05.11.1987, Síða 28

28
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 5. NÓVEMBER 1987

Setningarræða Krisljáns Ragnarssonar formanns LIU á aðalfundi
Blikur á loftí
Á undanfomum tveimur árum
hefur sjávarútvegurinn búið við
hagstæð ytri skilyrði. Aflabrögð
hafa yfirleitt verið góð og hátt verð
hefur fengist fyrir framleiðsluvör-
uraar. Áætlað er að sjávarvöru-
framleiðslan verði 40,5 milljarðar
króna að verðmæti á þessu ári og
aukist um 7,9 milljarða króna, eða
um 24%. Þessi velgengni sjávarút-
vegsins hefur fært þjóðinni stórlega
bætt kjör og sýnir enn einu sinni,
svo ekki verður um villst, að þjóðin
á afkomu sína undir því hvemig
fískiskipin okkar afla og hvað við
fáum fyrir aflann.
Vemlegar verðhækkanir hafa
orðið á frystum físki milli ára eða
um 20% og á saltfíski um 25%.
Mjöl og lýsi hafa verið á lágu verði,
en hafa hækkað nokkuð síðustu
vikumar. Ferskur fískur hefur
hækkað um 5—10%. Rækja og
hörpudiskur hafa lækkað vemlega
í verði.
Það em hin góðu aflabrögð og
hið háa verð á erlendum mörkuðum,
sem hefur gert okkur mögulegt að
halda óbreyttu gengi a ísl. krón-
unni. Þetta hefur gerst, þrátt fyrir
að dollarinn hefur lækkað mjög í
verði á alþjóðamörkuðum, og er nú
skráður á 8% lægra verði í ísl. krón-
um, en á sama tíma í fyrra.
Sjávarvömr em að 70 hundraðs-
hlutum seldar á verði, sem tekur
mið af verði dollars.
Stöðugt gengi er mikilvægur
þáttur í rekstrarskilyrðum sjávarút-
vegsins og annarrar atvinnustarf-
semi. Gengi krónunnar ræðst ekki
af yfírlýsingum stjómmálamanna,
um að gengi skuli vera stöðugt,
heldur því hvort innlendur kostnað-
ur hækkar meira en telq'umar.
Stjómvöld hafa því fengið einstakt
tækifæri til þess að ná niður verð-
bólgu á undanfömum tveimur ámm
vegna velgengni sjávarútvegsins.
Hann gat tekið á sig vemlegar inn-
iendar verðhækkanir, án þess að
hafa þurft að fá þær bættar með
lægra gengi. Hætt er við að sam-
bærilegt tækifæri fáist ekki í bráð
og er illt til þess að vita, hvað þetta
tækifæri hefur verið illa nýtt.
Mikil þensla hefur verið á flestum
sviðum þjóðlífsins og eftirspum eft-
ir vinnuafli mun meiri en framboðið.
eðaheilar
samstæour
Níðsterkarog
hentugar stálhillur.
Auðveld
uppsetning.
Margarog
stillanlegar stærðir.
Hentarnánast
allsstaðar.
Ávallt fyrirliggjandi.
Leitið upplýsinga
UMBOÐS OG HEILDVERSLUN
BiLDSHÖFDA 16 SIMI 6724 44
í mikilvægum þjónustugreinum
sjávarútvegsins hefúr verðlag farið
úr öllum skorðum. Á það sérstak-
lega við um þjónustu viðgerðarverk-
stæða og skipasmiðja. Er talið að
þjónusta þessara aðila hafi hækkað
um 75% á einu ári, en hefði átt að
hækka um 20%, ef hún hefði fylgt
hækkun kauptaxta. Þessi þróun
getur ekki leitt til annars en að
útgerðin muni í enn ríkari mæli
neyðast til þess að sækja viðgerðar-
þjónustu til annarra landa.
Afkoma útgerðar
Afkoma útgerðarinnar er nú talin
jákvæð. Togaramir em taldir skila
um 20% í verga hlutdeild fjár-
magns, en bátamir um 12%. Þessi
niðurstaða leiðir til um 6% hagnað-
ar hjá togurum en 1,5% taps hjá
bátum. Niðurstaða í heildamppgjöri
flotans leiðir til 2,5% hagnaðar, sem
nemur um 440 milljónum króna,
ef miðað er við 6% ávöxtun fjár-
magns. Alls nemur verg hlutdeild
Qármagns 2,8 milljörðum króna eða
um 17% af tekjum. Verri afkoma
báta en togara stafar af lélegum
afla á vetrarvertíð og lækkun á
rækju og hörpudiski.
AÍkoma útgerðarinnar er mun
betri á þessu og síðasta ári, en hún
hefur verið um langt skeið. Var
orðið brýnt, að úr rættist, svo unnt
væri að endurbæta skipin og smíða
ný í stað óhagkvæmra skipa.
Sala á ferskum fiski
Ástæða er til að nefna sérstak-
lega, að sala á ferskum físki skiptir
miklu máli um afkomu útgerðarinn-
ar. Á þessu ári og á síðasta ári er
um 28% af heildartekjum útgerðar-
innar vegna sölu á ferskum fiski
úr skipum og gámum. Þjóðhags-
stofnun telur meðalverð fyrir
botnfísk vera um kr. 25 fyrir hvert
kíló, sem selt er hér á landi, en um
kr. 57 erlendis. Þegar tekið hefur
verið tillit til kostnaðar, er verðið
til útgerðar um 75% hærra erlend-
is. Þessi þáttur hefur því skipt miklu
máli varðandi bættan hag útgerðar-
innar. Hagur togara, sem frysta
aflann um borð, er áfram góður og
nokkur aukning virðist vera á þeirri
starfsemi á næstunni.
Nýjungar, eins og sala á ferskum
físki í gámum og fullvinnsla um
borð í fískiskipum, virðist sæta
gagnrýni nokkurra starfsmanna
sölufyrirtækja og verkalýðsleið-
toga. Er illt til þess að vita, að
einstaklingar í þessum störfum telji
nauðsynlegt að hindra eðlilega þró-
un í þessu efni, sérstaklega þegar
til þess er litið, að allir hafa haft
verk að vinna, og hvergi hefur kom-
ið til atvinnuleysis.
Að sjálfsögðu stendur ekki til að
flytja allan físk út ferskan, eða full-
vinna hann úti á sjó. Fiskvinnslan
er mikilvægasti viðskiptavinur út-
gerðarinnar og svo mun áfram
verða. Hinsvegar er sjálfsagt og
skynsamlegt að nýta sér ferskfísk-
markaði þegar þeir gefa hátt verð.
Það ræðst hinsvegar af framboði
og eftirspum, og það eiga útgerðar-
menn að meta á hverjum tíma.
Ummæli, eins og þau, að verið sé
að hleypa útlendingum inn í land-
helgina vegna þess að þeim er
seldur ferskur fískur, eru brosleg.
Greiðsla fyrir ferskan físk er ekkert
öðruvísi greiðsla en fyrir frosinn
físk eða saltaðan.
Það er einu sinni svo, að fólk
vill greiða hærra verð fyrir ferskan
físk en frosinn, og við þurfum er-
lenda aðila til að kaupa fískinn, því
ekki ætlum við að neyta hans alls
sjálf. Þegar greitt er hærra verð
fyrir heilan físk en fyrir flök getur
hagkvæmni þess að selja fiskinn
ferskan ekki verið álitamál. Til að
undirstrika mikilvægi fískvinnsl-
unnar í landinu og gott samstarf
útgerðar og fískvinnslu, höfum við
boðið þeim, sem í fremstu víglínu
standa í sölu á frystum og söltuðum
fiski, að kynna viðhorf sín á þessum
fundi og spá um þróun okkar mikil-
vægustu markaða í framtíðinni.
Fisk veiðistefnan
Fiskveiðum okkar hefur nú í 4
ár verið stjómað með kvótakerfí,
þar sem veiðiheimildir hafa verið
miðaðar við ákveðið magn, sem
veiða má, eða leyfílegan fjölda daga
á sjó með frjálsri veiði á öðrum
tegundum en þorski. Miklar um-
ræður hafa átt sér stað að undan-
fömu um mótun fiskveiðistefnu
fyrir næstu ár. Hafa margir verið
til kvaddir og enn fleiri hafa boðið
sig fram til þess að stjóma þessu
fyrir okkur. Ber þar hæst fulltrúa
fiskvinnslu, verkafólks, samtök iðn-
aðarmanna, skipasmiði og marga
fleiri. Er jafnvel svo langt gengið,
að skipasmiðir og starfsfólk sölu-
samtaka telja sig eiga rétt á tiltekn-
um aflakvóta, þótt það hafí aldrei
nálægt fiskveiðum komið. Telur það
sig eiga jafnan rétt við þá, sem
hafa haft fískveiðar að lífsstarfí,
og Qárfest hafa í dýmm skipum
og tekið mikla áhættu. Meðan að-
gangur var fíjáls að auðlindinni,
sýndi þetta fólk engan áhuga á því
að sækja físk í sjó. Stjómvöld hafa
i góðu samstarfi við þá aðila, sem
hafa haft fiskveiðar að lífsstarfí,
komið stjóm á veiðamar, til vemd-
ar fískistofnunum. Þegar það hefur
tekist, fínnst þessu fólki það hafa
misst einhvem ímyndaðan rétt.
Mikils misskilnings virðist gæta
um áhrif kvótakerfísins á sölu físki-
skipa. Talað er um að verð skipa
sé óeðlilega hátt vegna þess að
kvóti fylgi skipi. Þetta er ekki rétt.
Skip, sem er selt, hefur fengið
meðalkvóta og er gert ráð fyrir að
svo verði. áfram. Skip hafa ávallt
gengið kaupum og sölum og við það
hefur afli færst frá einum stað á
annan. Ástæðan fyrir háu verði á
skipum er, að óheimilt er að koma
með nýtt skip nema annað víki. Sú
ákvörðun hefur ekki verið umdeild,
því allar takmarkanir á sókn í físki-
stofnana byggja á því að skipin séu
of mörg og óheft sókn muni leiða
til ofveiði.
Svo virðist, sem mikil samstaða
sé meðal útvegsmanna um að halda
áfram stjómun veiðanna á líkan
hátt og verið hefur. Ljóst er, að
veiðimöguleikar fískiskipanna eru
meiri, en fískistofnanir geta gefið
af sér. Hefur Hafrannsóknastofnun
nú mælt með, að við minnkum
þorsk- og karfaaflann, frá þvl sem
verið hefur. Lagt er til, að þorskafl-
inn verði ekki meiri en 300 þúsund
lestir á næsta ári, í stað um 380
þús. lesta í ár, og karfaaflinn 75
þúsund lestir á móti um 85 þúsund
lestum á þessu ári. Erfítt er að
andmæla þessum tillögum, þegar
litið er til ástands stofnanna. Ekki
leikur á því vafí, að við erum ekki
að nýta þorskstofninn á réttan hátt,
þegar veiðinni er hagað þannig, að
annar hver fískur, sem veiðist, er
þriggja og fjögurra ára gamall, og
hver einstaklingur vegur ekki nema
IV2—2 kfló. Minni veiði á smáfíski
myndi fljótt skila sér í meiri heildar-
þunga, en það gerist með því að
gefa fleiri einstaklingum tækifæri
til þess að vaxa. Hversu mikið sem
menn greinir á um vitneskju físki-
fræðinga, ætti menn ekki að greina
á um, að ástand þorskstofnsins er
ekki nægilega gott, þegar litið er
til þess, hvað lítið gengur af físki
á hrygningarstöðvamar.
Þjóðfélagið má ekki gera svo
miklar kröfur til sjávarútvegsins,
að hann sjái sér ekki fært að tak-
marka aðganginn að fískistofnun-
um með hófsemd.
Á það hefur verið bent að við
höfum aflað meira en fískifræðing-
ar hafa mælt með og hefur kvóta-
kerfinu verið kennt um. Það er
hinsvegar misskilningur. Stjómvöld
hafa ákveðið að heimila meiri veiði
Kristján Ragnarsson flytur ræðu
sína á aðalfundi LÍÚ í gær.
af efnahagslegum ástæðum og í
kvótakerfínu hafa verið frávik, sem
allir vissu að gátu valdið aflaaukn-
ingu.
Helstu atriði, sem huga þarf að
við mótun fiskveiðistefnu fyrir
næstu ár, eru:
1. Gildistími nýrrar löggjafar.
2. Hver á að hafa veiðiréttinn?
3. Aðlögun úthafsrækjuveiða við
kvótakerfíð.
4. Endurskoða sóknarmarkið með
hliðsjón af minni afla.
5. Taka afstöðu til þess að bátar
undir 10 rúml. lúti sambærilegri
veiðistjómun og önnur skip.
6. Ákveða framsalsheimildir.
7. Hvort skerða á veiðirétt vegna
sölu á ferskum físki.
Að fenginni reynslu undanfar-
inna ^ögurra ára, þar sem gildistími
lagasetningar hefiir verið 1 ár og
nú síðast 2 ár, virðist æskilegt að
reyna að sjá lengra fram í tímann.
Mjög erfítt er fyrir útgerðina og
atvinnustarfsemi henni tengdar að
búa við svo stuttan gildistíma, og
væri því æskilegt, að gildistími
nýrra laga yrði í 4 ár.
Nokkrir aðilar hafa haldið því
fram með miklum hávaða, að veiði-
rétturinn eigi að deilast á fleiri aðila
en útgerðina. Með hliðsjón af því,
að þessir aðilar hafa nú dregið þess-
ar tillögur formlega til baka í
ráðgjafanefnd sjávarútvegsráðu-
neytisins er ástæðulaust að deila
frekar við þá um þetta atriði. Full-
trúar rækjustöðva halda þó enn við
þau óeðlilegu sjónarmið, að veiði-
réttur geti verið hjá eigendum
verksmiðjuhúsa og rækjupillunar-
véla í stað eigenda skips. Þessi
sjónarmið hafa sem betur fer ekki
fengið undirtektir sjávarútvegs-
ráðuneytisins, enda reynsla af þessu
fyrirkomulagi vægast sagt slæm
þar sem það hefur verið reynt.
Þegar kvótakerfíð var sett á í
árslok 1983, var ákveðið að veiðar
á úthafsrækju yrðu gefnar fijálsar
í því augnamiði, að sókn myndi
aukast I þennan stofn, hvað og
gerðist. Var rækja um 11% af sjáv-
arvöruframleiðslunni 1986. Einnig
má segja, að frelsi til rækjuveiða
hafí verið einskonar öryggisventill
á kvótakerfinu, þvl þeir, sem töldu
sér misboðið með því, gátu hafíð
rækjuveiðar.
Nú hefur hinsvegar verið náð
fullri nýtingu á þessum stofni og
mönnum ber saman um, að afli á
togtíma fari minnkandi á öllum
veiðisvæðum. Sóknin er þvl orðin
of mikil og ástæða til þess að gæta
hófs og íhuga, hvaða leiðir eru
heppilegastár til nýtinga á þessum
mikilvæga stofni.
Eins og áður er að vikið, telja
fiskifræðingar að minnka þurfí
þorsk- og karfaaflann á næsta ári.
Það samrýmist þeim markmiðum
illa að viðhalda óbreyttu sóknar-
marki. Því þarf að minnka áhrif
þess og jafnframt að ákveða meðal-
afla af karfa fyrir togara I sóknar-
marki I suður- og norðursvæði til
þess að jafna aðstöðumun.
Við núgildandi stjómkerfí fyrir
fiskveiðar hafa bátar undir 10 rúml.
að stærð ekki verið háðir veiðitak-
mörkunum. Hefur þetta leitt til
gífurlegrar fjölgunar þessara báta.
Opnir bátar eru nú 1434 og hefur
Ijölgað um 109 það sem af er þessu
ári. Bátar með þilfari undir 10 rúml.
em nú 216 og hefur fjölgað um 49
það sem af er árinu, og samið hef-
ur verið um smiði 55 báta til
viðbótar. Á sama tíma gilda þær
reglur um eldri báta, stærri en 10
rúml., að bátar verði að víkja fyrir
nýjum, og bátar yfír þeirri stærð
þurfa að hlíta aflatakmörkunum.
Það getur ekki gengið lengur að
mismuna mönnum með þessum
hætti, og eru því tillögur sjávarút-
vegsráðuneytisins fagnaðarefni,
enda þótt þær gefí þessum aðilum
rétt til veiða langt umfram það, sem
þeim var ætlað I upphafí. Hlutur
þessara báta átti að vera 8.200 lest-
ir af þorski I upphafi kvótakerfísins,
en afli þeirra á síðasta ári var yfír
30.000 lestir.
Til þess að kvótakerfið stuðli að
hagkvæmni þurfa framsalsheimild-
ir að vera rúmar. Langur gildistími
gefur möguleika á, að útgerðar-
menn sameini veiðiheimildir á skip
og dragi með því úr útgerðarkostn-
aði.
Fulltrúar fiskvinnslunnar hafa
reist háværar kröfur um að sala á
ferskum físki rýri veiðiheimildir um
25%. Öllum ætti að vera ljóst, að
ráðstöfun afla hefur ekkert með
veiðistjóm að gera. Þvingunarað-
gerðir, eins og þessar, geta haft
gagnstæð áhrif og skapað óeðlileg
samskipti milli útgerðar og físk-
vinnslu. Fiskvinnslan hefur haft það
hráefni, sem hún hefur ráðið við
með góðu móti. Eigendur físk-
vinnslu hafa ráðstafað afla sínum
ferskum af hagkvæmnisástæðum,
engu síður en þeir sem eingöngu
gera út.
Endurnýjun skipa
í upphafi árs 1986 hóf Fiskveiða-
sjóður íslands, eftir nokkurt hlé,
að lána til smíði nýrra skipa. Gilda
um þau lán strangar reglur. Skip
víki fyrir nýju skipi, annaðhvort
með því að það sé selt úr landi eða
úrelt.
Alls hefur Fiskveiðasjóður lánað
til kaupa eða smíði á 40 skipum,
sem skiptast þannig eftir gerð:
Skip undir 100 rúmlestum 14
Skip yfír 100 rúmlestum 19
Loðnuskip 4
Skuttogarar 3
Af þessum skipum voru 9 keypt
notuð erlendis, en þau eru þó yngri
en fjögurra ára; 20 smíðuð erlend-
is, flest ókomin til landsins og 11
smíðuð hér á landi. Samtals eru
þessi skip að verðmæti um 4,3 millj-
arðar króna og lánar Fiskveiðasjóð-
ur 60% þegar þau eru smíðuð
erlendis, en um 65% þegar þau eru
smíðuð hér á landi. Sjóðurinn lánar
ekki til smíði skipa undir 10 rúml.
að stærð.
Nauðsynlegt var að he§a þessa
endumýjun nú, því mikils er um
vert, að endumýjun eigi sér stað I
áföngum en ekki I risastökkum,
eins og oft hefur gerst áður.
Vanskil útgerðarinnar við Fisk-
veiðasjóð em nú óveruleg. Þann 30.
sept. sl. námu lán sjóðsins til út-
gerðarinnar tæpum 9 milljörðum
króna. Af þeim lánum vom tæpar
100 milljónir króna I vanskilum, eða
um 1% af útlánum. Á þessu ári
gjaldfalla afborganir og vextir, sem
nema 1.670 milljónum króna, og
em vanskilin 6% af þeirri upphæð.
Auk þess að hafín hefur verið
endumýjun fískiskipastólsins, hafa
vemlegar endurbætur verið fram-
kvæmdar á fjölda skipa, og oft
verða skipin sambærileg við ný skip,
eftir þær endurbætur. Eftir lang-
varandi erfíðleika var tímabært að
úr rættist, og hægt væri að endur-
bæta fiskiskipaflotann, sem ekki
hafði verið haldið eðlilega við vegna
fjárskorts.
Fiskmarkaðir og
frjálst fiskverð
Alþingi samþykkti lög um físk-
markaði sl. vetur. í kjölfar þeirra
vom stofnaðir fískmarkaðir I
Reykjavík og Hafnarfírði og íjar-
skiptamarkaðir á Suðumesjum og
á Ákureyri. í undirbúningi er að
stofna fiskmarkað I Vestmannaeyj-
um. í lögum um fískmarkaði em