Morgunblaðið - 12.11.1987, Qupperneq 33

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 12. NÓVEMBER 1987
33
Þjónusturarnisóknir
og raðgjof hofuð-
verkefni útibúa
Yeiðimálastofnunar
i
STARFSMENN Veiðimálastofnunar héldu nú i vikunni fund um fag-
leg efni og verkefni stofnunarinnar, en slíkir fundir eru haldnir á
hverju ári. Á fundinn mættu meðal annarra starfsmenn útibúa Veiði-
málastofnunar úti á landi, fiskifræðingarnir Tumi Tómasson á Hólum
í Hjaltadal, Sigurður Már Einarsson í Borgarnesi og Magnús Jóhanns-
son á Selfossi, og ræddi Morgunblaðið við þá um helstu verkefni
utibúanna.
I samtölum við þremenningana
kom fram að starf útibúanna er fyrst
og fremst fólgið í þjónusturannsókn-
um og ráðgjöf við veiðifélög. Leið-
beint er um fiskrækt í laxveiðiám
og nýtingu þeirra og auk þess fara
fram ýmiss konar rannsóknir í
tengslum við ráðgjöfina. Fylgst er
með ástandi seiðastofna, könnuð af-
drif seiðasleppinga og árangur
metinn af öðrum aðgerðum eins og
breytingum á búsvæðum fyrir seiði,
myndun nýrra veiðistaða og seiða-
sleppingum. Þá hefur verið lögð
aukin áhersla á að nýta ólaxgengd
svæði til laxaframleiðslu. Við það
hefur laxgengd aukist verulega og
spumingin er hvemig nýta eigi þenn-
an lax, því hætta er á að hrygninga-
stofninn verði of stór í ánum. Eftir
því sem gangan er stærri veiðist
minna hlutfall af henni á stöng. Það
getur haft skaðleg áhrif á stofninn.
Ef framleiðslugeta stofnsins er ekki
nýtt til hlítar og því þarf að meta
hveiju sinni hve mikið má nýta á
hveijum stað hveiju sinni. Hluti af
starfínu felst í að leiðbeina um nýt-
ingu veiðiánna að hefðbundnum
veiðitíma loknum.
Kennir silungsveiðar
undir ís
Tumi Tómasson starfar við útibú
Veiðimálastofnunar á Hólum í
Hjaltadal. Hann sagði að þar væri
aðallega sinnt hefðbundnum verk-
efnum sem áður er lýst. En ýmsum
öðmm verkefnum er sinnt þar. Til
dæmis er verið að reyna að bæta
silungsveiði í vötnum á Norðurlandi
og er það verkefni unnið í samvinnu
við Búnaðarsamband Skagaflarðar.
Bændum er veitt ráðgjöf og þeim
er kennt að leggja net og taka úr
netum, flaka físk, blóðga, slægja og
pakka. Jafnframt hefur Tumi kennt
bændum að veiða silung í net undir
ís á vetuma. Hann sagði að á síðustu
þremur árum hefðu verið veidd um
25 tonn af silungi á ári í vötnum í
Skagafirði. Einnig hefði silungsveiði
aukist mikið víðar, til dæmis í Húna-
vatnssýslum.
„Af verkefnum á þessu svæði ber
hæst rannsóknir í Miðfjarðará sem
styrktar em af Rannsóknarráði ríkis-
ins, Framleiðnisjóði landbúnaðarins
og Veiðifélagi Miðfírðinga," sagði
Tumi. „Þetta verkefni miðar að því
að kanna endurheimtur náttúmlegra
gönguseiða, sveiflur í endurheimtum
milli ára og hvað geti valdið þeim.
Við veiðum seiðin í gildmr í Núpsá
sem er hliðará við Miðfjarðará og
setjum í þau örmerki. í fyrra vom
merkt rúmlega 2000 náttúmleg
gönguseiði, 2500 seiðum sleppt og
130 laxar vciddir sem vom að ganga
upp í ána. Þessar rannsóknir eiga
að gefa vitneslqu um hvort hægt sé
að nýta gönguseiðasleppingar til að
koma í veg fyrir bresti í laxagengd,
t.d. ef framleiðsla gönguseiða í ánum
er óvenju rýr eitthvert árið, eða hvort
sveiflumar em háðar aðstæðum í
hafínu. Þetta er vitneskja sem nauð-
synlegt er að hafa.“
Auk rannsókna og leiðbeiningar-
starfs kennir Tumi fískrækt og
fiskeldi við Bændaskólann á Hólum.
Þar er sérstök fiskeldisbraut sem
starfar í nánum tengslum við útibú
Veiðimálastofnunar.
Tumi sagði að menn hefðu miklar
áhyggjur af erfðamengun vegna
fiskeldis. „Laxinn gengur alltaf upp
í ána sem hann fæddist í. Þetta verð-
ur til þess að hann einangrast og
þegar blöndun kemur annars staðar
frá getur það haft óheppileg áhrif.
Þeir laxar sem koma í ókunna á
hafa það kannski fullt eins gott
meðan þeir em í ánni, en þegar kem-
ur að því að þeir ganga í sjó em
þeir vanir allt öðmm aðstæðum en
em í ánni. Þetta getur haft þær af-
leiðingar að framleiðsla árinnar
minnkar. Einnig hefur blöndun áhrif
á ratvísi fískanna. Við þekkjum erfð-
amengunina ekki nógu vel, en emm
afar hræddir við hana. Og meðan
við vitum ekki meira en við gemm
þá er íhaldssemin besta reglan. Við
eigum tiltölulega ómengaða stofna
og emm vonandi ekki of seinir á
okkur. Við höfum séð hvemig þetta
hefur farið annars staðar og það er
tímabært að reyna að spoma við
þeirri þróun hér. En þrátt fyrir að
við séum hræddir við fiskeldi gemm
við okkur fulla grein fyrir því að það
á rétt á sér hér. Við viljum hinsveg-
ar að þessu sé stjómað þannig að
réttur þess verði tryggður og einnig
réttur náttúmlegu stofnanna. Því
mikið er í húfí bæði í fiskeldinu og
laxveiðunum."
Kanna ástæður fyrir
lélegri smálaxagengd
„Við sinnum þessum hefðbundnu
verkefnum og stærsti hluti starfsins
erþjónusturannsóknir, aðallega í lax-
veiðiánum og fískræktinni," sagði
Sigurður Már Einarsson í Borgar-
nesi. „Svipuð vinna fer fram í sil-
ungsvötnum. Þau em rannsökuð og
stofnamir athugaðir. Útfrá niður-
stöðum em svo gefnar ráðleggingar
varðandi nýtingu þeirra. Nýting sil-
ungsvatna hefur verið á oddinum
síðustu ár með það fyrir augum að
bændur geti haft betri tekjur af þeim.
Nýlega var sett á stofn fyrirtækið
Eðalfískur í Borgamesi, en það er
sláturhús og reykhús. Við vonum að
þetta fyrirtæki verði til þess að nýt-
ing silungsvatna aukist, því bændur
geta nú lagt inn físk hjá fyrirtækinu.
Af sérstökum verkefnum má
nefna rannsóknir í Langá á Mýmm.
Þar hafa verið gerðar tilraunir með
sleppingar á gönguseiðum, aðallega
til að efla veiðina i ánni. Seiðum
hefur verið sleppt á tveimur stöðum
í ánni og það hefur komið í ljós að
laxinn leitar á sinn sleppistað. Þeir
laxar sem sleppt var á neðra svæðinu
veiðast þar, en laxamir sem sleppt
var á efra svæðinu fara þangað.
I sumar var mjög léleg smálaxa-
gengd í ámar og sérstaklega átti það
við á Vesturlandi. Bæði gekk minna
af smálaxi í ámar og hann var einn-
ig rýrari en venjulega. í vor byijuðum
við á þvi að athuga ósasvæðið í
Langá, útgöngu laxaseiða á svæðinu
og fæðunám. Þetta var gert í sam-
vinnu við Vigfús Jóhannsson á
Veiðimálastofnun. Okkar tilgáta er
sú að fyrsta tímabilið eftir að seiði
ganga til sjávar sé mjög mikilvægt
varðandi afföll á físki. Við emm að
leita svara við því hvaða fæða og
hve mikil hentar fískinum á þessu
tímabili. Þetta gerðist einnig árið
1984 og 1980 og er mikilvægt að
fá vitneskju um hvað veldur þessu.
Við höfum því áhuga á að þetta verk-
efni haldi áfram og eflist á næstu
ámm.
Rannsóknir á áhrifum smáseiða-
sleppinga em einnig í gangi í Grímsá.
Við höfum sleppt sumaröldum seið-
um fyrir ofan fossa í Tunguá sem
rennur í Grímsá og einnig í Grímsá
sjálfa. Þetta er gert til þess að efla
veiðina í ánni. Við emm að reyna
að meta arðsemina af þessum slepp-
ingum og hvaða árangri þær skila
fyrir veiðifélagið. Slíkar athuganir
em einnig í gangi á fleiri stöðum.
Þá er einnig verið að gera athuganir
á gönguseiðasleppingum þar sem
markmiðið er það sama. Seiðin eru
merkt og endurheimta athuguð. í
sumar vom merkt um 23.000 göngu-
Morgunblaðið/Bjami
Tumi Tómasson á Hólum í
Hjaltadal.
seiði í Borgarfírði og á Mýmm. Öll
seiðin vom merkt og árangur kemur
í ljós á næstu tveimur ámm. Ymsar
fleiri athuganir em gerðar, til dæmis
á framleiðslunni í ánum sjálfum og
hvemig hægt er að auka afrakstur
þeirra."
Stórvaxinn sjóbirtingur
í Skaftafellssýsium
Helstu verkefni útibús Veiðimála-
stofnunar á Selfossi em meðal
annars rannsóknir á Veiðivötnum.
Verkefnið er að hluta til fjármagnað
af Landsvirkjun og Veiðifélagi Land-
mannaafréttar.
Magnús Jóhannsson sagði að til
skamms tíma hafí þetta verið hrein
urriðavötn. „Fyrir allmörgum ámm
var bleikju sleppt í Tungná, sem
tengist Veiðivötnum. Þegar bleikja
kemur í vötn þar sem hún hefur
ekki verið fyrir hættir henni til að
fjölga um of og vötnin verða ofset-
in,“ sagði Magnús. „Bleikjan er að
breiðast út á þessu svæði og smám
saman að sækja á. Hún gerir vötnin
verri til nýtingar, bæði hvað varðar
stangveiði og netaveiði. Við fylgj-
umst því sérstaklega með útbreiðslu
bleikjunnar á svæðinu.
Einnig er athuguð hrygning hjá
urriðastofninum og endumýjun hans,
svokölluð nýliðun, sem virðist ganga
Sigurður Már Einarsson í Borg-
arnesi.
erfíðlega í þessum fjallavötnum. Við
gefum auk þess ráðleggingar vegna
seiðasleppinga. Komið hefur í ljós
að seiðasleppingar gefa góða raun
til að bæta upp nýliðunarbrest.
Auk erfíðra skilyrða til hrygningar
á svæðinu spilar veðurfar þama inn
í. Það hefur sýnt sig að vissir árgang-
ar hafa dottið út og hugsanlega má
rekja það til veðurfars. Aðrir þættir
gætu einnig haft áhrif. Rannsóknir
í Þórisvatni hafa leitt í ljós að þar
hafa sömu árgangar fallið úr. Þóris-
vatn er miðlunarlón og virðast
miðlunaráhrif hafa haft áhrif á þessa
árganga. Þessara áhrifa hefur hugs-
anlega gætt í Veiðivötnum vegna
gmnnvatns, en ennþá er ekki gott
að segja með vissu um þetta."
Magnús sagði að nokkuð sérstakar
rannsóknir á sjóbirtingi hefðu farið
fram í Skaftafellssýslu. Þar er sjó-
birtingur ráðandi í nokkmm ám, sem
er mjög óvenjulegt. Auk þess er hann
nokkuð stórvaxnari en gengur og
gerist annars staðar á landinu. Fylgst
hefur verið með seiðamagni í ánum
og síðan hafa verið gerðar merkingar
í samvinnu við fiskeldisbrautina á
Kirkjubæjarklaustri. Þær hafa sýnt
að ratvisi kynþroska sjóbirtings á
heimaslóðir er nokkuð góð. En rann-
sóknimar em enn í gangi og á eftir
að vinna frekar úr þeim. Sjóbirting-
urinn er frábmgðinn laxinum að því
Magnús Jóhannsson á Selfossi.
leyti að hann er eingöngu í sjónum
yfír sumarið og gengur á hveiju ári
upp í ferskvatn. Lax er hins vegar
allt árið í sjó, eftir að hann hefur
einu sinni gengið í sjó, og gengur í
ferskvatn þegar hann er kynþroska.
„Þessar rannsóknir á sjóbirtingi
má nota til þess að meta á hvem
hátt nota má sjóbirting í eldi, þá
ekki síst í hafbeit," sagði Magnús.
„Á þessu svæði er mikið um físk-
eldi, sérstaklega í Rangárvalla- og
Ámessýslu, ekki síst í Ólfusinu. Við
sinnum ráðgjöf við þessar fiskeld-
isstöðvar. Hins vegar tel ég að villtir
laxastofnar og fiskeldi eigi ekki sam-
leið og menn em uggandi um hvaða
áhrif fískeldi getur haft. Þegar fískur
sleppur úr eldisstöð, villist úr hafbeit
eða er sleppt í ár langt frá heimkynn-
um sínum, getur það haft skaðleg
áhrif á villta laxastofna. Við höfum
reynt að benda mönnum á að koma
ekki með framandi stofna inn á
vatnasvæði laxveiðiáa. Það er akkur
fyrir fískeldismenn að fara eftir þeim
lögmálum sem gilda, ekki síst í haf-
beit, því þar er fisk sleppt út í
náttúmlegt umhverfí. Margt bendir
til þess að fískur sem er í eldi í Ölf-
usá henti á því svæði, en alls ekki
til dæmis fyrir norðan land. Það er
þvi fleira en erfðamengun sem ber
að varast," sagði Magnús.
Hlutafélagið Agæti stofnað
Selfossi. ' ^ ^
NÝTT hlutafélag, Ágæti hf., var
stofnað á fundi á Selfossi á laug-
ardag af 102 hluthöfum. Flestir
eru kartöflubændur í Ámes-,
Rangárvalla- og Vestur-Skafta-
fellssýslu og úr Oræfum. Nokkrir
hluthafar eru úr Eyjafirði og frá
Homafirði og víðar. Á stofnfund-
inum vom lögð fram hlutafjárlof-
orð upp á 16 milljónir.
Hinu nýja hlutafélagi er ætlað að
yfirtaka rekstur Ágætis sem rekið
er af Sölusamtökum íslenskra mat-
jurtaframleiðenda. Gengið verður
frá kaupum Ágætis hf. á eignum
Sölusamtakanna þar sem Ágæti er
til húsa, húsum gömlu Grænmetis-
verslunar ríkisins. Sölusamtökin
keyptu húsin af ríkinu en ekki hefur
verið gengið frá afsali.
Samstaða var á stofnfundi Ágæt-
is hf. og kosningar nær einróma og
án mótatkvæða. Félagið er opið fyr-
ir fleiri aðiium sem vilja gerast
hluthafar. I stjóm voru kosnir Sigur-
bjartur Pálsson, Þykkvabæ, Öm
Bergsson, Hofí, Öræfum, Hrafnkell
Karlsson, Hrauni, Ölfusi, Einar Val-
ur Ingimundarson, Reykjavík, og
Magnús Sigurðsson, Birtingaholti,
Hrunamannahreppi.
Sig. Jóns.
Ekki f engust uppljreingar
um fjárhagsstöðu Agætis
- segir Jens Gíslason kartöflubóndi
Á stofnfundi Ágætis hf. gerðu tveir hluthafar athugasemdir við
stofnsamning. Annar þeirra, Jens Gíslason kartöflubóndi á Jaðri
í Þykkvabæ, segir að á fundinum hafi ekki fengist upplýsingar
um fjárhagslega stöðu SÍM og Ágætis sem þó væri fyrirhugað að
nýja hlutafélagið yfirtæki. Jens segir að nú sé komið i ljós að
Samband fslenskra matjurtaframleiðenda hafi aldrei verið skráð
sem sölusamtök, heldur aðeins sem einkafyrirtæki þeirra manna
sem sátu I undirbúningsstjóm.
Jens segir að málið snúist um
það að með því að leggja fram
peninga í nýja hlutafélagið séu
menn að kaupa sér hlut í eignum
gömlu Grænmetisverslunarinnar
sem SÍM er að kaupa af ríkinu og
að þeir fjölmörgu sem Ágæti skuldi
peninga séu með stofnun félagsins
að reyna að fá skuldimargreiddar.
Jens sagði að sér virtist að þó
að SÍM fengi að kaupa húseignir
Grænmetisverslunarinnar á því
lága verði sem um hefði verið sa-
mið og seldi þær aftur til nýja
hlutafélagsins væri vafasamt að
það dygði fyrir skuldum. „Ég hef
verið í samkeppni við þetta fyrir-
tæki í 3 ár og hef þurft að selja
kartöflur á kostnaðarverði og það-
an af lægra vegna þessa fyrirtækis.
Svo stendur fyrirtækið núna uppi
með 50 milljóna króna tap sem það
ætlar sér ekki að greiða sjálft,"
sagði Jens.
I Qárlögum fyrir árið 1987 var
Qármálaráðherra veitt heimild til
að selja fasteignir Grænmetisversl-
unarinnar að Síðumúla 34 og
jarðhúsin í Ártúnsbrekku, „enda
séu fasteignimar nýttar áfram í
þágu samtaka framleiðenda mat-
jurta.“ Söluandvirðið á að leggja í
sérstakan sjóð sem koma á kart-
öfluræktinni til góða. Kaupsaming-
ur var þá þegar gerður en afsal
hefur enn ekki verið gefíð út. Skrif-
stofustjóri fjármálaráðuneytisins
hefur lýst því yfír að afsal verði
ekki gefið út fyrr en það liggur
fyrir hvort nægileg samstaða fram-
leiðenda verður um nýja hlutafélag-
ið til að fullnægja skilyrðum
heimildar í fjárlögum. Kaupverð
eignanna var 62,5 milljónir kr. og
á að greiða 54 milljónir af því með
skuldabréfi til 22 ára frá fyrstu
afborgun sem er 1990.
Þeir kartöfluframleiðendur í
Þykkvabæ _sem ekki eru í viðskipt-
um við Ágæti hafa skorað á
fjármálaráðherra að gefa ekki út
afsal fyrir eignunum vegna þess
að þær séu aðeins notaðar undir
starfsemi sem tengist aðeins fá-
mennum hópi framleiðenda. Fram
hefur komið sú skoðun þessa hóps
að verð eignanna samkvæmt kaup-
samningi sé langt undir markaðs-
verði og það hafi fengist á þeirri
forsendu að uppbygging þessara
eigna hafi átt sér stað með íjár-
munum frá framleiðendum i
gegnum árin. Stjóm félags kart-
öflubænda við Eyjafjörð hefur
einnig lýst þvi yfir að óhyggilegt
sé að afhenda SÍM eða Ágæti hf.
eignimar við núverandi aðstæður
vegna ágreinings í röðum framleið-
enda. Fyrst verði að endurskipu-
leggja félagið til að ná um það
viðunandi samkomulagi.