Morgunblaðið - 12.11.1987, Qupperneq 38

38
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 12. NÓVEMBER 1987

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Rltstjórar
Aðstoöarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraidur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
StyrmirGunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 600 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 55 kr. eintakiö.
Skattlagning
sparnaðar
Samdráttur í utanrí
skiptum Sovétríkj;
Orkuskortur hindrar hagvöxt í ríkjum A-Evrópu
Raunsæir stjórnmálamenn
hafa um árbil — og rétti-
lega — lagt áherzlu á þjóðar-
viðnám gegn verðbólgu, gegn
viðskiptahalla við umheiminn
og gegn óhóflegum erlendum
skuldum.
Verðbólgan, sem hæst reis
1978-1983, lagði innlendan
peningaspamað nánast í rúst.
Afleiðingin var sú, að íslenzkir
atvinnuvegir og þjóðarbúskap-
urinn í heild urðu háðari
erlendu lánsfjármagni, það er
erlendum spamaði, en ella
hefði orðið.
Einstaklingar, sem trúðu
peningastofnunum fyrir spam-
aði sínum á verðbólguárunum,
þar á meðal fólks sem lagði
fjármuni fyrir til efri ára, var
grátt leikið. Sparifé fólks brann
á verðbólgubálinu — í höndum
lánastofnana. Svo fór sem við
mátti búast og fyrr er sagt, að
innlendur peningaspamaður
hrundi.
Verðbólgan hvatti og til /
ótímabærrar eyðslu. Vissan um
að hvaðeina, sem kaupa mátti
fyrir peninga, hækkaði í verði
frá degi til dags, kostaði jafn-
vel meira síðdegis en árdegis,
kallaði á „kaupæði", sem sagði
meðal annars til sín í viðskipta-
halla og eftirspum eftir erlendu
lánsfé.
Það var stórt spor til réttrar
áttar í íslenzku efnahags- og
atvinnulífí þegar innlendur
peningaspamaður rétti úr
kútnum — í kjölfar umtalsverðs
árangurs í hjöðnum verðbólgu
og jákvæðra raunvaxta spari-
fjár. Innlendur peningaspam-
aður er forsenda þess að innlent
lánsfjárframboð svari frekar
eftirspum atvinnuvega, ríkis
og einstaklinga.
Fátt er mikilvægara, þjóð-
hagslega séð, en innlendur
peningaspamaður. Þessvegna
var nauðsynlegt að tryggja for-
sendur slflcs spamaðar, það er
verðtryggingu sparifjár og já-
kvæða raunvöxtun. Aðrir
spamaðarhvatar vóm og virkj-
aðir. Þannig eru vextir af
spamaði, sem hinn almenni
sparandi leggur inn í viðskipta-
banka eða festir í ríkisskulda-
bréfum, undanþegnir tekju-
skatti.
Stærstur hluti spamaðar,
sem Ieitað hefur ávöxtunar í
viðskiptabönkum, spariskír-
teinum eða öðmm verðbréfum,
er í eigu almennings. Þessi
spamaður er mikilvægur bæði
fyrir atvinnuvegi og ríkisbú-
skap, enda fjármunir afl þeirra
hluta sem gera þarf.
Engu að síður mátti búast
við því, fyrr eða síðar, að
skattaglaðir stjómmálamenn
stöldmðu við innlendan pen-
ingaspamað sem nýjan eða
stækkaðan skattstofn. Þessi
ótti var þó helzt tengdur þeim
möguleika að vinstri flokkar
réðu ferð í stjómarráði. Það
kemur hinsvegar á óvart að Jón
Baldvin Hannibalsson, flár-
málaráðherra í núverandi
ríkisstjóm, lætur að því liggja
í fyrstu fjárlagaræðu sinni, að
skattur á eignatekjur, eins og
ávöxtun af spamaði, sé til
skoðunar. Hann talar jafnframt
um „upplýsingamiðlun frá
bönkum og öðmm fjármála-
stofnunum, svo og öllum sem
verzla með hvers lags verð-
bréf“.
Skattlagning spamaðar, sem
lagður er til ávöxtunar í við-
skiptabanka, er sinna lánaþörf
atvinnulífsins; spariskírteini,
sem mæta Q'ármagnsþörf ríkis-
ins — eða hlutabréf í atvinnu-
og verðmætaskapandi atvinnu-
rekstri (áhætturekstri) er meira
en vafasamur.
í fyrsta lagi hefur hinn al-
menni sparandi þegar greitt
tekjuskatt af spamaði sínum.
Er það réttlætanlegt að þjóð-
félagsþegn, sem leggur fyrir
fjármuni í stað þess að eyða
þeim, greiði oftar en einu sinni
og jafnvel viðvarandi skatt af
spamaði sínum, en sá sem eyð-
ir öllum aflatekjum sínum
aðeins einu sinni?
í annan stað em eigendur
hins almenna spamaðar að
stórum hluta roskið fólk, sem
lagt hefur fyrir fjármuni til
efri ára; fólkið sem missti
dijúgan hluta spamaðar síns á
báli verðbólgunnar 1971-1983.
Það væri samfélagsleg kald-
hæðni ef stjómvöld höggva
aftur í sama knémnn með nýrri
spamaðarskattheimtu.
Innlendur peningaspamað-
ur, sem nú er að rísa úr öskustó
verðbólguáranna, hefur miklu
og vaxandi hlutverki að gegna
í íslenzkum þjóðarbúskap.
Stjómvöld og löggjafí eiga að
vera hvetjandi en ekki letjandi
aukins spamaðar, enda sam-
ræmist það boðuðum megin-
markmiðum ríkisstjómarinnar
í efnahagsmálum. Það væri
hinsvegar spor aftur á bak, inn
í stjómunarmistök, ef reiða á
að nýju refsivönd að höfðum
sparenda.
VIÐSKIPTI Sovétríkjanna og
iðnríkja Vesturlanda og Japan
drógust saman um tæpan fjórð-
ung á síðasta ári og samdráttur-
inn nam 18 prósentum á fyrstu
þremur mánuðum þessa árs.
Samdráttur á síðasta ári átti sér
einkum stað á fyrri helmingi
ársins vegna þess að olía féll i
verði og gengi Bandaríkjadollars
iækkaði gagnvart helstu Evr-
ópumyntum. Þetta leiddi til þess
að Sovétmenn réðu yfir minni
gjaldeyrisforða til að kaupa iðn-
vaming frá Vesturlöndum.
Vegna þess að mikill hluti þess
tækjabúnaðar sem nauðsynlegur
er til að auka afköst og fram-
leiðslugæði í sovéskum verk-
smiðjum er keyptur frá
vestrænum ríkjum neyddust Sov-
étmenn til að draga úr umfangi
fjölmargara stórra verkefna sem
þeir vinna að í samvinnu við
mörg þessara ríkja.
Samkvæmt opinberum tölum var
viðskiptajöfnuður Sovétríkjanna
hagstæður um rúma 320 milíjarða
íslenskra króna á síðasta ári.
Astæðan var einkum sú að verð-
mæti innflutnings dróst saman
umfram þann samdrátt sem varð á
verðmæti útflutnings. Meiri hagn-
aður varð af viðskiptum við önnur
kommúnistaríki og ríki þriðja
heimsins en viðskiptahallinn gagn-
vart Vesturlöndum jókst enn frekar.
Viðskipti Sovétríkjanna og annarra
kommúnistaríkja hafa farið stöðugt
vaxandi. Arið 1985 námu þau 61,2
prósentum utanríkisviðskiptavið-
skipta Sovétríkjanna en á fyrsta
fíórðungi þessa árs hafði sú tala
hækkað í 68,2 prósent.
Orkusala heflir um árabil verið
helsta útflutningsgrein Sovét-
manna og svo var einnig á síðasta
ári. Helmingur orkunnar fór til að-
ildarríkja Efnahagsbandalags
kommúnistaríkja (COMECON) sem
stofnað var að undirlagi Sovét-
stjómarinnar og lýtur forustu
hennar. Vegna lækkandi olíuverðs
juku Sovétmenn útflutning á olíu
til COMECON-ríkjanna um 20 pró-
sent árið 1986. Þrátt fyrir þetta er
talið að gjaldeyristekjur af olíuút-
flutningi hafi dregist saman um 180
milljarða íslenskra króna. Sovét-
menn brugðust við þessari óæski-
legu þróun með því að takmarka
innflutning einkum á fyrra helmingi
ársins. Sala á gulli jókst auk þess
sem sala á vopnum til erlendra ríkja
var aukin stórlega til að bæta upp
tjónið. Þá gátu Sovétmenn einnig
sparað gífurlegar upphæðir vegna
þess að ekki þurfti að flytja inn
nema tæpan helming þess koms
sem keyptur hafði verið árið áður.
Fjórfaldur viðskipta-
halli
Rúm 65 prósent þeirra véla og
tækja sem flutt vom út fóm til ríkja
COMECON. Innflutningur Sovét-
manna var að langstærstum hluta
vélar, tæki og farartæki ýmiss kon-
ar og vom um 75 prósent þessa
vamings flutt inn frá öðmm komm-
únistaríkjum. Næst á eftir þessu
kom innflutningur á matvælum,
einkum hrísgijónum, tei, ferskum
ávöxtum og grænmeti , frá vest-
rænum ríkjum og þróunarríkjunum,
sem jókst á síðasta ári. Hið sama
gildir um ýmsan annan vaming
einkum fatnað og lyf.
Viðskipti við vestræn ríki og Jap-
an drógust engu að síður saman á
síðasta ári og námu 22,2 prósentum
af utanríkisverslun Sovétríkjanna
samanborið við 26,7 prósent árið
1985. Sovétmenn fá greitt fyrir olíu
og gas í Bandaríkjadölum en borga
stærstan hluta þess vamings sem
þeir flytja inn frá Vesturlöndum í
evrópskum gjaldeyri. Sökum þessa
nærri fjórfaldaðist viðskiptahallinn
gagnvart þessum ríkjum og nam
alls um 150 milljörðum íslenskra
króna (um 2.700 milljónum rúblna).
Helsta viðskiptaland Sovét-
manna á Vesturlöndum hefur um
árabil verið Vestur-Þýskaland.
Vestur-Þjóðveijar selja Sovétmönn-
um einkum vélar, farartæki og lyf.
Árið 1986 dróst olíuinnflutningur
Vestur-Þjóðveija frá Sovétríkjun-
um saman en hins vegar jókst
innflutningur á gasi og málmum
ýmsum. Finnar komu næstir Vest-
ur-Þjóðveijum í viðskiptum við
Sovétríkin og í þriðja sæti voru
Japanar en viðskipti ríkjanna fóru
vaxandi á síðasta ári eftir að ut-
anríkisráðherrar þeirra höfðu
tvfvegis komið saman til fundar.
Utanríkisverslun við þróunarrík-
in dróst einnig saman einkum vegna
þess að Sovétmenn keyptu minna
af komi og öðrum landbúnaðaraf-
urðum frá Brasilíu og Argentínu
en áður. Indland er enn helsta við-
skiptaland Sovétmanna í þriðja
heiminum. Er Mikhail Gorbachev
Sovétleiðtogi kom þangað í opin-
bera heimsókn í nóvemeber á
síðasta ári undirrituðu hann og
Rajiv Gandhi forsætisráðherra
samning um stóraukin viðskipti
ríkjanna. Var ákveðið að auka þau
um 50 til 100 prósent á tímabilinu
1986 til 1990 miðað við fimm næstu
ár á undan. Gandhi sagði á blaða-
mannafundi sem boðað var til af
þessu tilefni að stefnt væri að því
að auka viðskipti ríkjanna um 250
prósent eftir 1992.
Afganir voru annað helsta við-
skiptaland Sovétmanna á síðasta
ári. Því næst Líbýa, írak, Egypta-
land og Sýrland. Sem fyrr sagði
dróst utanríkisverslun við þróan-
arríkin saman en nokkur lönd juku
innflutning frá Sovétríkjunum eink-
um Nicaragua og Angóla.
Þróunarríkin skipa sífellt minni
sess í utanríkisviðskiptum Sov-
étríkjanna. Árið 1985 voru viðskipti
við ríki þessi 12,1 prósent af heild-
arviðskiptum Sovétmanna við
útlönd en á fyrsta fjórðungi þessa
árs voru þau aðeins 10,8 prósent
utanríkisviðskiptanna.
Aðgerðir Gorbachevs
Gorbachev Sovétleiðtogi hefur
gripið til ákveðinna aðgerða til að
bæta upp tap vegna minnkandi ólíu-
tekna og treysta efnahag landsins.
Markmiðið er einkum það að bæta
framleiðsluna til að efla útflutning
og nýta betur vaming sem fluttur
er inn erlendis frá. Akveðin fyrir-
tæki og valdastofnanir hafa fengið
leyfí til að eiga viðskipti við erlenda
aðila og öðrum hefur verið heimilað
að ganga til samvinnu við erlend
fyrirtæki, og er hugmyndin sú að
stuðla að beinni samvinnu þeirra.
Lagabreytingar þessar gengu í gildi
í byijun þessa árs og þótt ekki sé
langt um liðið er tilefni til að ætla
að breytingar þessar séu ekki nógu
róttækar til að freista erlendra iðn-
jöfra og kaupsýslumanna. Áður
heyrðu erlend viðskipti undir 60
mismunandi stofnanir sem aftur
lutu forsjá utanríkisviðskiptaráðu-
neytisins. Þótt breyting hafi þama
orðið á ræður ráðuneytið enn yfir
allri orkusölu og útflutningi hrá-
efna. Boris Pushkin, háttsettur
starfsmaður ráðuneytisins, lýsti
vonbrigðum sínum í viðtali við dag-
blaðið Izvestia í maimánuði. Sagði
hann að enn léti árangurinn á sér
standa og kvartaði yfir óhóflegri
skriffinnsku.
Ibúar Goianiu ótt-
ast frekari geislun
Goiania. Brazilíu. Reuter.
Seldu geislalækninga-
tæki
í byijun september bratust tveir
menn inn í kjallara sjúkrahúss í
Goiania þar sem meðal annars var
að finna geislalækningatæki, sem
hætt var að nota. Enda þótt tækja-
búnaðurinn væri 700 kfló drösluðu
þeir honum burt og seldu brota-
jámskaupmanninum Devair Alves
Ferreira.
Ferreira lét slaghamar dynja á
RÚMUR mánuður er nú liðin frá
geislunarslysinu í bænum Goian-
ia f BrazUfu, en tfminn virðist
ekki ætla að græða öU sár þvf
íbúar eru enn gífurlega hræddir
um að ekki séu ÖU kurl komin
tíl grafar þvf enn eigi fleiri eftir
að deyja eða hljóta örkuml vegna
geislunarinnar.
Nú hafa fíórir menn dáið af völd-
um geislunár en mörg hundrað
hafa brennst eða veikst. Borgin sit-
ur uppi með 450 tonn af kjamorku-
úrgangi og efnahagur hennar er í
rústum. Alít stafar þetta af háska-
legri meðferð tæplega 100 g af
hinni geislavirku samsætu sesín.
Frammámenn í Goiania segja að
viðskipti við önnur héruð landsins
hefði minnkað um allt að 30% vegna
hræðslu manna við að kaupa fram-
leiðsluvörar frá Goiania. Nemur
tekjutapið jafnvirði tæpra tveggja
milljarða króna á mánuði.