Morgunblaðið - 02.12.1987, Page 26

26_________MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 2. DESEMBER 1987_
Blikur á lofti í tón-
listarfræðslumálum
Ung stúlka spilar af leikni á flygilinn.
„Heyr mitt ljúfasta lag...“
eftirStefán
Edelstein
Inngangur
Eins og kunnugt er, stendur fyr-
ir dyrum að færa ýmis verkefni frá
ríki yfír á sveitarfélög. Fjárlaga-
frumvarp ríkisstjómarinnar fyrir
árið 1988 gerir ráð fyrir þessu og
ríkisvaldið og stjóm Sambands
íslenskra sveitarfélaga hafa gert
með sér samkomulag þar að lút-
andi. Eiga sveitarfélög að fá fé úr
ríkissjóði til þess að standa straum
af kostnaði við þessi verkefni, bæði
væntanlega gegnum útsvarsprós-
entuna og einnig gegnum jöfnunar-
sjóð sveitarfélaga.
í fljótu bragði virðist þetta allt
gott og blessað: Verið er að færa
verkefni frá ríkinu til byggðarlaga,
valdi og ákvarðanatöku er dreift frá
Reykjavík til landsbyggðarinnar,
veitt er fé úr ríkiskassanum í þessu
skyni — er þettá ekki það sem allir
vilja? Dregið er úr miðstýringu
ráðamanna í Reykjavík og höfðað
til sjálfsákvörðunarréttar og frelsis
sveitarfélaganna. Þetta hljómar
sem ljúf tónlist.
Inn í þetta læðast þó nokkrir
falskir tónar þegar nánar er að
gáð. Mig langar hér til að taka
fyrir eitt mál í þessu sambandi, en
það er rekstur tónlistarskólanna f
landinu. Greinarkom þetta er
ætlað fyrst og fremst alþingis-
mönnum allra kjördæma, sveit-
arstjórnarmönnum og aðstand-
endum þeirra baraa og unglinga
sem stunda nám í tónlistarskól-
um landsins. Greinin er vitaskuld
einnig ætlað ráðherrum mennta-
og fjármála.
Lög um tónlistarskóla
Árið 1963 voru sett lög um fjár-
hagslegan stuðning við tónlistar-
skóla. Fjárhagshliðin var að
meginefni til skilgreind þannig.að
allt að ’/a kostnaðar skyldi greiðast
úr ríkissjóði, allt að V3 kæmi frá
viðkomandi sveitarfélagi og V3
skyldi greiðast með skólagjöldum.
í raun varð þetta þannig, að hlutur
ríkis og sveitarfélaga fór síminnk-
andi og til samans greiddu þessir
aðilar stundum jafnvel minna en
helming kostnaðar til samans,
þannig að hlutur skólagjaldanna
varð fyrirferðameiri nemendum í
óhag.
Arið 1975, í tíð Vilhjálms Hjálm-
arssonar fv. menntamálaráðherra
voru sett ný lög um fjárhagslegan-
stuðning við tónlistarskóla. Megin-
inntak fjárhagshliðarinnar var, að
ríki og sveitarfélög skiptu nú öllum
kennslukostnaði að jöftiu (þ.e. við-
komandi sveitarfélag greiddu út
launin og ríkið endurgreiddi eftir á
skv. ákveðnum reglum). Annar
rekstrarkostnaður skyldi greiddur
með innheimtum skólagjöldum.
Þessi lög mörkuðu alger þátta-
skil í þróun tónlistarskólanna, þeim
fjölgaði ört og nemendafjöldi jókst
verulega. Eftirfarandi tafla sýnir
lióst þróun mála.
Ar Fj. tónlistarak. Fj. nemenda
1962—'63 14 1086
1966—'66 23 1828
1970—'71 30 3006
1974—'75 26 8196
1976—'76 38 3600
1980—'81 66 7483
1986—'87 61 ca.8200
Á töflunni sést, að fyrsta stökkið
f fjölgun tónlistarskólanna átti sér
stað eftir að lögin voru samþykkt
1963 og sfðara stóra stökkið átti
sér stað eftir samþykkt laganna
vorið 1975.
Lögin voru endurskoðuð og þeim
breytt ltillega árið 1985 en að meg-
inefni til stóðu þau óhögguð. Það
er óhætt að segja að tímabilið
1975—1987 hefur verið mesta
vaxta- og blómaskeið íslenskra tón-
listarskóla frá öndverðu.
Kostir núgildandi
löggjafar um
tónlistarskólana
Kostir núverandi löggjafar eru
eftirfarandi:
1. Lögin tryggja gagnkvæma
ábyrgð rikis og sveitarfélaga.
Frumkvæðið að stofnun og
rekstri tónlistarskóla kemur frá
sveitarfélagi og að fengnu sam-
þykki menntamálaráðuneytisins
er skóli settur á stofn og hann
sfðan rekinn. Þó valdið sé hjá
ráðuneytinu hefur það sjaldan
eða aldrei neitað stofnun skóla,
heldur aðeins takmarkað nem-
endafjölda til þess að halda
fjárveitingum innan þess ramma
sem fjárlög setja hveiju sinni.
2. Þó flöldi skóla og nemenda hafí
vaxið mjög ört síðan 1975 er
núverandi fyrirkomulag heil-
brigður hemill á ofvöxt skól-
anna. Ef sveitarfélag hefur
viljað fara lengra í þessum efn-
um en ráðuneytið hefur viljað
leyfa, þá er Bveitarfélaginu
ftjálst að stækka skólana að eig-
in vild en án kostnaðarþátttöku
ríkis.
3. Lögin eru samt hvetjandi fyrir
sveitarfélögin. Það er t.d. alveg
ljóst að mörg minni og meðal-
stór sveitarfélög sem standa
fjárhagslega ekki allt of vel,
treystu sér eingöngu til að
stofna tónlistarskóla eftir 1975
vegna þess að þau vissu að ríkið
myndi taka að sér 50% af
kennslukostnaði. Tölumar hér
að framan sýna þetta svo ekki
verður um villst.
4. Afskipti ráðuneytisins af inntaki
námsins og fyrirkomulagi þess
í tónlistarskólunum hefur verið
af því góða. Skólaárin 1982—3
og 1983—4 var starfandi nám-
stjóri tónlistarskólanna í fullu
starfí í ráðuneytinu. Hann sinnti
ásamt mörgum öðrum aðilum
mikilvægum málaflokkum á
borð við námskrárgerð, náms-
efnisgerð, stöðlun og fram-
kvæmd prófa, námskeiðshaldi,
skýrslugerð m.fl.
Því miður var starf námstjóra
skert um helming þegar skólaþró-
unardeild ráðuneytisins var breytt
í tíð Ragnhildar Helgadóttur fv.
menntamálaráðherra. Hafa tónlist-
arskólamir misst þar spón úr aski,
því öll vinna við námskrár- og
námsefnisgerð sem svo brýn var,
hefur nánast legið niðri síðan.
Kennarar og skólastjórar tónlistar-
skólanna eru því sammála að
núgildandi löggjöf skólanna sé mjög
góð. Hún hafí eflt skólana og reynst
þeim farsæl og traust og það sé
ábyrgðarhluti að kasta slíkri löggjöf
fyrir róða og ana óundirbúið út í
óvissuna.
Vanhugsuð og óundir-
bóin ákvörðun?
Tónlistarkennarar, tónlistar-
skólastjórar og í vaxandi mæli
einnig sveitarstjómarmenn (a.m.k.
þeir sem hafa gefíð sér tima til að
hugsa um þetta mál ofan f kjölinn)
eru uggandi um, að ef af því verð-
ur að rekstur tónlistarskólanna fari
alfarið yfír á sveitarfélögin eins og
§ árlagafrumvarpið gerir ráð fyrir,
þá sé tilvist skólanna í smærri og
veikburðari sveitarfélögum í veru-
legri hættu og vöxtur og viðgangur
skólanna almennt einnig í hættu í
öðrum sveitarfélögum.
Hér skulu talin nokkur atriði sem
mæla á móti því að þessi áform
verði að veruleika:
1. Tónlistarskólar eru fræðslu-
stofnanir og sem slíkir eiga
þeir að tilheyra hinu almenna
fræðslukerfí en ekki að verða
slitnir úr samhengi við það.
2. Tónlistarskólamir starfa í dag í
nánum tengslum við gmnnskóla
og framhaldsskóla m.a. bjóða
þeir fram tónlistarkennslu á
lqorsviði og sem valgreinar fyrir
framhaldsskólanemendur í
landinu. Það er erfítt að ímynda
sér framkvæmd þessara mála
ef menntamálaráðuneytið hættir
afskiptum sínum af skólunum.
3. Víða úti á landi hefur tilvist tón-
listarskólanna orðið til þess að
laða að sér hæfa tónlistarkenn-
ara sem einnig hafa tekið að sér
tónmenntakennslu í grunn-
skóla staðarins, en mikill skortur
hefur verið á slfkum kennurum.
Tónlistarkennarar hafa einnig
oft verið aðalburðarás tónlist-
arlífsins á þessum stöðum: Þeir
hafa verið kirkjuorganistar,
stjómað kórum og lúðrasveitum,
unnið að tónlistarflutningi í
tengslum við leiklist o.s.frv.
Hætt er því við að menningarlíf
margra sveitarfélaga yrði fá-
tækara fyrir vikið, ef ekki tekst
að viðhalda öflugri starfsemi í
. tónlistarskólunum.
4. Mikið starf hefur verið unnið
undanfarin ár við að samræma
laun og kjör tónlistarkennara í
landinu en ástandið f þeim mál-
um var vægast sagt frumskóga-
kennt fyrir nokkmm árum. Þessi
samræming hefur áunnist vegna
samninga sem fjármálaráðu-
neytið hefur gert við tónlistar-
kennarana sem eru innan
vébanda Kennarasambands ís-
lands og í Félagi fslenskra
hljómlistarmanna. Hætt er við
að öll sú vinna verði unnin fyrir
gýg ef tónlistarkennarar semja
beint við sveitarfélögin um
launa- og kjaramál og að öll
samræmingin fari út um þúfur.
5. Þeir sem mæla fyrirhuguðum
b.reytingum í rekstri tónlistar-
skólanna bót, segja sem svo að
óþarfí sé að hafa áhyggjur af
þessu, ijármunir verði færðir til
sveitarfélaganna í þessu skyni
og málið sé tryggt. Svo einfalt
sýnist þetta samt ekki:
a)Útsvarsprósentan sem sveitar-
félögin fá er lægri en þau báðu
um (6,7% f stað 7,5%). Það ger-
Stefán Edelstein
„Ég óttast að svo geti
faríð að við verðum,
fyrr en varir, komnir í
sömu stöðu og var fyrir
árið 1963. Ég vona þó
í lengstu lög að svo
verði ekki og ef svo illa
fer að þetta skref verði
stigið, að sveitarstjórn-
ir á Islandi standi vörð
um tónlistarskóla sína
og hlúi að þeim sem
mennta- og menningar-
stofnunum. Menningin
er lífæð fólksins, og í
orðinu menning felst
metnaður.“
ir flárhag þeirra þrengri en ella
og því ljóst að aðhalds verður
þörf. Það er einnig ljóst að meiri
líkur eru á því að sparað verður
í mennta- og menningarmálum
ef fé er af skomum skammti og
síður í verklegum framkvæmd-
um (fyrst kemur brauðið og
síðan smjörið).
b) Bent er á að ekki þurfí að
hafa áhyggjur af því að minni
og fátækari sveitarfélög ráði
ekki við þetta mál því gert sé
ráð fyrir f é úr jöfnunarsjóði
sveitarfélaga í þessu skyni. Gott
og vel. En hvemig er ástatt um
jöfnunarsjóðinn? Lýsti formaður
Sambands íslenskra sveitarfé-
laga ekki nýverið yfír því að það
vantaði rúman milljarð upp á
það að jöfnunarsjóðurinn gæti
staðið við skuldbindingar sínar
arsjóður sveitarfélaga eigi að fá
1,4 milljarða. Lítið virðist þá
vera afgangs þegar búið er að
jafna út skuldimar.
c) Jafnvel þótt allir fjármunir séu
gulltryggðir í bak og fyrir er þó
algerlega undir hælinn lagt
hvort tiltekið sveitarfélag vill eða
telur sig geta varið þessum fjár-
munum til tónlistarskólastarf-
semi eða ekki. Ef áhugi
sveitarstjómarmanna gengur í
aðra átt eru meiri likur á því
að peningamir séu settir í aðra
hluti, t.d. verklegar fram-
kvæmdir.
Ef hinsvegar er vissa fyrir því
að ríkið endurgreiðir 50% af launa-
kostnaði vegna tónlistarskólans eru
meiri líkur á því að sveitarfélagið
hafi áhuga á því að reka slíkan
skóla (vegna þess að það telur sig
hafa frekar ráð á því).
Niðurlag
Þegar stórar ákvarðanir em
teknar um tilfærslur verkefna frá
riki yfír á sveitarfélög er mikið í
húfí að vel takist til. Eg óttast að
þetta stóra dæmi sem um er að
ræða (þ.e. tónlistarskólar, íþrótta-
mál, dagvistarmál o.fl.) sé í augum
ráðamanna fyrst og fremst reikn-
ingsdæmi, og inntakslega séð
skiptir það þá Iitlu máli. Hvað tón-
listarskólana varðar (og það er sá
liður sem er til umfjöllunar hér)
sýnist tónlistarkennumnum og
skólastjóram, ýmsum sveitarstjóm-
armönnum og einnig ýmsum al-