Morgunblaðið - 07.04.1988, Side 16
16 _______________MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 7. APRÍL 1988_
Sönglistahátíð
PÓLÝFÓNKÓRSIN S
UNDIRBÚNINGUR að Sönglistahátíð Pólýfónkófsins, sem haldin verður í i samtals um 220 manns undir stjóm Ingólfs Guðbrandssonar.
Háskólabíói á laugardaginn kemur, stendur nú sem hæst, og hófust æfíngar í afmælisriti, sem kórinn gaf út í vetur, birtust greinar um menningarmál
með Sinfóníuhljómsveit Islands stækkaðri í gær. Efnisskráin spannar 400 ár og ávörp þjóðkunnra manna, sem senda kórnum þakkir sínar, þ.á m. dr.
í tónlistarsögunni frá Monteverdi til Carls Orff. Kór, hljómsveit og Sigurbjöm Einarsson, biskup og Jón Ásgeirsson, tónskáld, Með leyfi höfunda
einsöngvarar flytja hina fjölbreyttu efnisskrá, | birti Morgunblaðið hér ávörp þeirra.
Gestaleikarar Sinfóníuhljómsveitar íslanda frá útlöndum. Að lokinni æfingu í gær, fremri röð, siljandi frá vinstri: Auður Hafsteinsdóttir,
fiðluleikari, Gerður Gunnarsdóttir, fiðluleikari.
Aftari röð: Kristján Matthíasson, fiðluleikari, Guðmundur Kristmundsson, víóluleikari, Svava Bernharðsdóttir, víóluleikari, Dóra Björgvins-
dóttir, fiðluleikari, Eva Mjöll Ingólfsdóttir, fiðluleikari, María Ingólfsdóttir, fiðluleikari, Valur Pálsson, bassaleikari. Á myndina vantar
Helgu Oddrúnu Guðmundsdóttir, víóluleikara og Gunnhildi Höllu Guðmundsdóttur, sellóíeikara.
30 ára söngfestival
Pólýfónkórinn á að baki þrjátíu
ára starf og þó það sé ekki langur
tími í sögu þjóðarinnar, er um að
ræða svo viðburðaríka starfssögu að
vel er við hæfí að hafa þar um nokk-
ur orð.
Þeir sem nú syngja í kór og telja
sjálfsagt að hafa aflað sér þekkingar
í nótnalestri og raddbeitingu, ættu
til fróðleiks að athuga þá þróun sem
orðið hefur í söngmálum þjóðarinnar
sl. 30-40 ár. Ekki er með neinu
móti verið að gera lítið úr starfi
þeirra frumkvöðla er um og eftir
aldamótin stóðu fyrir stofnun söng-
flokka eða þeirri vakningu er fylkti
mönnum saman til merkilegra átaka
upp úr þjóðhátíðinni 1930, þó stofnun
Pólýfónkórsins sé talin marka nokk-
ur tímamót í sögu kórsöngs á ís-
landi. Til skilnings á stöðu tómenntar
í dag er samt rétt að hverfa ívið
lengra aftur en nemur 40 árum.
Atburðir eins og konungskoman
1874 og þjóðhátíðin 1930 hrifu menn
upp úr amstri hversdagsins og þegar
allt hafði verið tínt til sem tjalda
mætti og einhver prýði gæti verið
að, fundu margir sárt til þess, hversu
mjög vantaði á um ýmsa þá hluti er
þóttu sjálfsagðir erlendis. Við kon-
ungskomuna heyrðu íslendingar
fyrst í lúðrasveit er varð upphaf
lúðrablásturs hér á landi. Nokkru
áður, 1840, hafði verið sett upp org-
el í dómkirkjuna, en um líkt leyti
munu hafa verið tii 6 píanó í
Reykjavík og eitt í Hafnarfirði.
Skólapiltar í Latínuskólanum verða
svo fyrstir til að standa fyrir opin-
berum kórtónleikum árið 1854.
Það er því um miðja öldina sem
saga nútímatónmenntar á íslandi
hefst, en fram að þeim tíma og frá
því á miðöldum haJfði tónlistariðkun
staðið svo í stað að fræðimenn telja
íslensk þjóðlög geyma elstu minjar
alþýðusöngs, sem til er í heiminum.
A meðan Islendingar kváðu rímur,
lögðu stund á tvísöng og latneskan
sléttasöng, lærðu Evrópubúar að
semja og syngja fjölrödduð tónverk
og leika á hljóðfæri, en við lok 16.
aldar var gullöld kórtónlistar að
renna sitt skeið og saga óperunnar
og konsertsins að hefjast. Það mekt-
arfólk er átti píanóin sjö, um miðja
19. öldina var uppi á sama tíma og
Liszt og Chopin og þegar Tónlistar-
skólinn í Reykjavík var stofnaður
árið 1930, voru liðin rúm þijú hundr-
uð ár frá tilkomu óperunnar, eitt
hundrað og áttatíu ár frá dauða
Bachs og upphafi sinfónískrar tón-
listar en um líkt leyti var Amold
Schönberg að setja fram kenningar
sínar um tólftóna tónsmíðakerfí sitt.
Með stofnun Tónlistarskólans í
Reykjavík gafst ungu tónlistarfólki
í fýrsta sinn tækifæri til að stunda
reglulegt tónlistamám og þó nem-
endur ættu fyrstu árin fárra kosta
völ varðandi hljóðfæri, óx umfang
kennslunnar í takt við vaxandi um-
svif manna á sviði tónlistar. Jafn-
framt því sem tónlistarmenn seildust
til stærri og stærri tónlistarverkefna
vaknaði áhugi á uppeldislegu gildi
tónlistar. Snemma var farið að kenna
„söng“, en það var í raun ekki fyrr
en Heinz Edelstein setti á laggimar
bamadeild við Tónlistarskólann og
síðar með stofnun Bamamúsíkskól-
ans að menn tóku að líta á tón-
menntakennslu bama sem þýðingar-
mikla go sérfræðilega kennslugrein.
Þrátt fyrir merkilega umsköpun
tónlistarlífsins, sem þakka má að
miklu leyti Tónlistarskólanum í
Reykjavík, tókst ekki að koma á
reglulegri kennslu í raddbeitingu og
söngur oftast iðkaður af fólki sem
trúði því sannast að góð rödd væri
náðargáfa er lærdómur breytti litlu
um, þó það þætti kostur að söngvari
væri læs á nótur. Eftir að skólasvein-
ar við Latínuskólann stofnuðu til
samsöngs um miðja 19. öldina urðu
karlakórar mjög virkir í íslensku tón-
listarlífi en blandaðir kórar nutu ekki
eins mikilla vinsælda sem trúlega
má rekja til þess að kvenraddir eru
viðkvæmari en karla og má lítið út
af bera að kvenraddir skeri illa í
eyru. Kunnáttuleysi söngfólks í kór-
um kom þó ekki í veg fyrir að nokkr-
ir söngstjórar næðu ágætum árangri
og með mikilli vinnu tókst þeir að
uppfæra ýmis stærri tónverk en að
öðru leyti óx kunnátta kórsöngvara
ekki ýlq'a mikið. Frá því um aidamót-
in hafði efnisskrá kóranna einnig lítð
breyst, þegar til heildarinnar er litið,
nema hvað nam nokkrum kórlögum
íslenskra höfunda, aðallega fyrir
karlakóra.
Jón Ásgeirsson tónskáld
Skólar hafa oft gegnt lykilhlut-
verki í þróun hugmyndanna og það
er ef til vill táknrænt að sú þróun,
sem skólasveinamir við Latínuskól-
ann hrundu af stað, skuli þá fyrst
um öld síðar taka nýja stefnu fyrir
tilstilli skólakórs í bamaskóla.
Hversu ótrúlegt sem það kann að
virðast, þá voru það nemendur við
Laugamesskólann, sem byltu rót-
grónum hugmyndum manna um
söng. Kennari og stjómandi þessa
skólakórs var Ingólfur Guðbrands-
son, sem hafði með dugnaði komið
upp einstæðum bamakór er svo um
síðir varð kjaminn í Pólýfónkómum.
Á þeim tíma, þegar Pólýfónkórinn
var að kristallast í mótandi höndum
Ingólfs, fengust íslenskir kórar með
örfáum undantekningum aðeins við
flutning á rómantískri tónlist, nefni-
lega þýsk-danskri söngtónlist, sem
er ofur eðlilegt, því flestir fyrstu tón-
listarmenn Islendinga leituðu aðal-
lega menntunar í Danmörku og
Þýskalandi. Tvær heimsstyijaldir
styrktu vissa menningarlega stöðnun
og einangrun íslendinga, svo að það
var því ekki fyrr en seinni darraðar-
dansinum lauk að tfmi gafst til að
endurmeta allt er laut að mennt og
menningu.
Breyttur heimur eftirstríðsáranna
kallaði á ný gildi og varðandi okkur
íslendinga tókst Ingólfí Guðbrands-
syni að sameina þessa nýju heimssýn
og starf sitt við Pólýfónkórinn með
nýjum söngstfl, nútímatóntúlkun og
síðast en ekki síst nýstárlegum við-
fangsefnum. Með öðrum orðum, Ing-
ólfi tókst að kippa kórmennt þjóðar-
innar upp úr ládeyðu ættjarðarsöngs-
ins og leggja þar með grunninn að
nútímalegum kórsöng er átti sér
samsvörun við það besta sem gerðist
í evrópskri kórmennt samtíðarinnar.
Þegar fjalla á um áhrif Pólýfón-
kórsins á íslenska tónmennt er eink-
um þrennt sem vert er að gaum-
gæfa, þ.e. söngtækni, túlkun og val
viðfangsefna. Því verður ekki móti
mælt að söngur Pólýfónkórsins var
nýjung þeim er hérlendis höfðu lagt
áherslu á „heitan" söng og bauð
þessi nýja tækni upp á meiri sam-
virkni söngfólks og hreinni hljóman
en þekkst hafði hér á landi.
Margir halda að forsenda góðrar
hljóman sé gott söngfólk og má til
sanns vegar færa að svo sé, en í kór
þarf einnig að samhæfa söngfólkið
í einni ákveðinni tónan og þar reynir
mjög á tónheymarhæfni söngstjór-
ans. I þessu verki var kröfuharka
söngstjórans svo afgerandi að oft lá
við að söngmenn teldu sig ekki þola
meir, þó þeir fyndu svo um síðir, að
árangurinn byggðist á hinni vægðar-
lausu gagnrýni söngstjórans.
í túlkun var að nokkru vikið frá
mjög rómantískri tilfinningatúlkun
en lögð áhersla á leikni og léttleika,
er féll vel að gamalli söngtónlist og
Þegar Pólýfónkórinn kom fyrst
fram, mátti öllum, sem unna sönglist
vera ljóst, að þar var íslensk söngva-
harpa stillt og knúin með nýjum
hætti, af miklum listrænum metn-
aði, sérstæðu næmi og leikni. Verk-
efnaval og túlkunarmáti var nýlunda
hérlendis, þjálfun radda og söng-
stjóm með fersku og áhrifamiklu
yfirbragði. Það var mér minnisstæð
reynsla að njóta hinna fyrstu tónleika
kórsins. Svipur og framkoma þessa
reifabams gáfu tilefni til mikilla
vona. Þær hafa ræst. Það er óhætt
að segja nú, þegar bamsskómir em
löngu slitnir og kórinn hefur ömgg-
um skrefum sótt fram um árabil,
borinn upp af eldmóði, sem engir
erfiðleikar hafa náð að slæva.
Mér er þökk á því að mega tjá
ékki síður nútímatónlist. Þe°'i nýju
viðhorf tók nokkum tíma - \íam-
hæfa og það tókst vegna kröfunnar
um að söngfólkið hefði til að bera
vissa undirstöðukunnáttu í tónfræð-
um og nótnalestri. Fyrrum hafði slík
kunnátta verið talin æskileg en ekki
nauðsynleg, því söngfólkinu var ætl-
að að læra sínar raddir á sérstökum
raddæfingum, þar sem nær eingöngu
var treyst á tónminni söngfólks. í
reynd var það svo, að margt af söng-
fólkinu í Pólýfónkómum stundaði
tónlistamám og starfaði á sviði tón-
listar eða hafði notið góðrar tónlistar-
kennslu í æsku.
Mönnum kann að sjást yfír mikil-
vægi þessa þáttar, en Pólýfónkórinn
óx upp úr söngstarfi í barnaskóla,
þar sem bömunum hafði verið kennt
að syngja eftir nótum og söngur
þeirra verið samstilltur samkvæmt
nýjum hugmyndum í raddbeitingu.
Þegar þessi skólakór hafði starfað í
nokkur ár, komu til liðs karlsöngvar-
ar, fyrst til að hjálpa upp á sakimar
en síðan af einskærum áhuga, er
leiddi síðar til formlegrar stofnunar
Pólýfónkórsins. Söngtæknin var nýj-
ung, túlkunin og tónræn framsetning
mjög ólík því sem þekkist að vera
best og viðhorfið til þekkingarfræði-
legra þátta með allt öðmm og sterk-
ari áherslum en áður var talið nauð-
synlegt í kórstarfí.
hug minn í garð kórsins í tilefni af-
mælis hans. Trúarleg verk hafa frá
öndverðu skipað mikið rúm á starfs-
skrá hans. Fyrir milligöngu hans
komumst við í kynni við margar
gersemar úr kristnum erfðasjóðum
ýmissa landa og hann kom þeim til
skila með frábæmm hætti. Þá hefur
kórinn flutt sum hin tignustu og
vandasömustu verk meðal kirkju-
legra tónsmíða og hefur ekkert skort
á í flutningi þeirra nema það, að hér
var ekki til nein hæfileg umgjörð um
svo tígulega og heilsteypta tilbeiðslu,
engin kirkja, er gæti hýst hana og
skilað henni. Nú er Hallgrímskirkja
risin og býður upp á nýja úrkosti,
ómetanleg tækifæri í þessu efni.
Eitt hið eftirminnilegasta frá sam-
leið minni með Pólýfónkórnum er
Þrítugföld þökk